Sayans

Sayans (frah Latn scientia, wa miin "nalij") a sistimatik entapraiz we bil ah aaganaiz nalij ina di faam a tesebl explinieshan ah pridikshan bout di yunivoers. Wah uola miinin rilietid kluos-kluos a "sayans" azwel refa tu di badi a nalij iself, di taip we kiah explien rashanal ah aplai rilayabl. Practishana a sayans nuo az sayantis.

Disya aatikl niid refrans.

Ina Jumiekan kantex, sayans azwel refa tu obia, mayal ah deh kaina praktis.

Kantempareri sayans tipikali sobdivaidop ina nachral sayans, we todi di matiirial wol; suoshal sayans, we todi piipl ah sasayati; ah faamal sayans, laka matimatix. Faamal sayans noftaim exkluud az deh no dipen pah no impirikal abzavieshan.[4] Disiplin we yuuz sayans laka injinierin ah medisn maita kiah aalso kansida az aplai sayans.[5]

Juurin di Migl Iejiz ina di Migl Iis, fongdieshan fi di sayantifik metod eh-lie bai Alhazen ina ih Buk a Aptix (Book of Optics).[6][7][8] Frah klasikal antikuiti chuu di 19t senchri, sayans az a taip a nalij eh muo kluosli lingk tu filasafi dah nou ah, az a mata a fak, ina di Westan wol, di toerm "nachral filasafi" eh-ingkompas fiil a todi we tide asosiet wid sayans, laka aschranami, medisn, ah fizix.[9][nb 3] Wails di klasifikieshan a di matiirial wol bai di ienshent Indian ah Griikdem ina ier, oert, faya ah waata weh muo filasafikal, midiival Migl Iistan sayantis eh-yuuz praktikal, experimental abzavieshan fi klasifai matiirial.[10]

Ina di 17t ah 18t senchri, sayantis ingkriisinli ena-siik fi faamiuliet nalij ina toermz a niecha laa. Uoba di kuos a di 19t senchri, di wod "sayans" eh-bikom ingkriisinli asosiet wid di sayantifik metod iself, az a disiplin wie fi todi di nachral wol. A weh ina di 19t senchri wen sayantifik disiplin laka bailoji, kimischri, ah fizix riich deh madan shiep. Di siem taim piiriad eh aalso ingkluud di arijin a di toerm "sayantis" ah "sayantifik komiuniti," di foundin a sayantifik instityuushan, ah ingkriisin signifikans a di intarakshan wid sasayati ah ada aspek a kolcha.[11][12]

Ischri

Sayans ina braad sens eh-egzis bifuo di madan iira, ah ina wuoliip a istarikal siblizieshan.[nb 4] Madan sayans distingk ina iapruoch ah soksesful ina irizolt: 'madan sayans' nou difain wa a sayans ina di schrikis sens a di toerm.[13]

Sayans ina iarijinal sens a di wod fi wah taip a nalij, reda dah speshalaiz wod fi di posyuut a soch nalij. In potikiula ia wan a di taip a nalij we piipl kiah komiunikiet tu wananeda ah shier. Fi egzampl, nalij bout ou nachral tingz wok eh-giada lang bifuo rikaadid ischri ah iliid tu di divelopment a komplex abschrak tingkin. Dis shuo bai di kanschrokshan a komplex kialinda, tekniik fi mek paiznos plaant edibl, ah bildin laka di piramiddem. Ousomeba no kansistant kanshienshos distingshan eh-mek bitwiin nalij a soch tingz we chuu ina ebri komiuniti ah adaels taip a komiunal nalij, laka mitalaji ah liigal sistim.