Abecedarium Latinum

Abecedarium Latinum est litteratura abecedaria nunc temporis quam latissime patens. Praeter ipsam linguam Latinam, hoc abecedarium adaptatum est ad Latinitatis prolem, linguas Romanicas, necnon et ad Germanicas, Celticas nonnullasque Slavonicas inde ab Aevo Medio, et denique ad plurimas Europae linguas. Recentius quidem, linguistae occidentales elegerunt potius abecedarium Latinum vel Abecedarium Phoneticum Internationale (quod et ipsum ab abecedario Latino ducit fere originem) cum transcribendae fuerunt linguae haud Europaeae vel normae litterariae eis tribuendae; vide exempli gratia commentarium de abecedario Adricano.

Pagina semiprotecta Ustricibus usoribusque ignotis hoc tempore non licet hanc paginam recensere. Quaesumus ut emendationes in pagina disputationis proponas vel nomen Vicipaedianum crees.

-2 Latinitas huius rei dubia est. Corrige si potes. Vide {{latinitas}}.

Scriptus abecedarii Latini in lingua Latina sua, hic in typo venusto antiquo demonstratus.

Distributio abecedarii Latini per orbem terrarum. Obscuriore viridi colore regiones designantur in quibus abecedarium Latinum est sola litteratura. Clarius vero eae in quibus et aliae litteraturae una sunt in usu.

Origo abecedarii Latini a varietate occidentali abecedarii Graeci nuncupato Cumano oritur, vel una cum sua lingua iuxta cogitata alta a specie extranea, scientia quae non iam novitur.

Litterae abecedarii Latini

Abecedarium Latinum ex his graphematis constat:

Litterae capitaneae vel maiusculae

A	B	C	D	E	F	G	H	I	K	L	M
N	O	P	Q	R	S	T	V	X	Y	Z

Litterae minusculae

a	b	c	d	e	f	g	h	i	k	l	m
n	o	p	q	r	s	t	u	x	y	z

Historia

Inscriptio Duenos, ex saeculo sexto a.C.n., cum primis litteris praeclaris abecedarii linguae Latinae archaicae.

In mythologia Romana Carmenta litteras Graecas a filio Evandro, Arcade e Graecia profugo, in Italiam ante Bellum Troianum invectas Latinae linguae notandae aptasse narratur. Hodie vero secundum opinionem multorum et doctorum hominum, abecedarium Latinum saeculo VII a.C.n. ex abecedario Etrusco ortum est, quod et ipsum nihil aliud fuisse videtur quam forma quaedam occidentalis abecedarii Graeci. Scriptura a laeva ad dextram currens a saeculo IV a.C.n ad memoriam nostram usque permansit.

Tempore colonialismi atque Christiani proselytismi, abecedarium transfretavit maria, atque in linguis Indoamericanis, indigenis Australianis, Austronesiis, Vietnamica, Malaica et Indonesiis quoque adhibitum est.

Initio viginti una litterae in abecedario Latino fuere: A, B, C, D, E, F, Z, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X. Littera C pro denotatione sonorum [k] et [g] utebatur, sonus [k] scriptus erat ope C, K, Q. Littera Z exclusa fuit ex abecedario anno 312 a.C.n. Circiter anno 230 a.C.n. littera G introducta est, etiam illo tempore C fuit denotatio principalis pro [k] (Q ante [u] adhibetur, K solum in perpaucis verbis praeservata). Litterae Y et Z initio saeculis I a.C.n. introductae sunt pro verbis originis Graecae, abecedarium viginti tres litteras habuit:

Littera	A	B	C	D	E	F	G	H	I	K	L	M	N	O	P	Q	R	S	T	V	X	Y	Z
Nomen Latinum	ā	bē	cē	dē	ē	ef	gē	hā	ī	kā	el	em	en	ō	pē	qū	er	es	tē	ū	ex	ī Graeca	zēta
Pronuntiatus Classicus (API)	/aː	beː	keː	deː	eː	ef	ɡeː	haː	iː	kaː	el	em	en	oː	peː	kʷuː	er	es	teː	uː	eks	iːˈɡraiːka	ˈzeːta/

Ecce apices.

Jeton ex Norimberga, ca. 1553.

De chalcographiae inventio (1541, Moguntiaci) cum viginti tres litteris, W, U, J carentibus.

Scriptores litteris J, U, et W a saeculis mediaevalibus uti solebant. (Illo tempore etiam litterae Latinae minusculae ortae sunt.)

Sic hodiernum abecedarium Latinum, viginti sex litteras habens, formatum est. (Modificationes abecedarii illius pro linguis nonnullis pluras litteras habent.)

Usu hodierno, voce "abecedario Latino" appellatur omnis deductio ab abecedario quo utebantur Romani. Haec varietates (e.g., abecedarium Italicum) litteras omittere possunt vel addere alias (e.gr. abecedarium Polonicum), litterarumque forma multarum mutata est decursu saeculorum, praesertim minuscularum.

Extensiones

Decursu temporis abecedarium Latinum adaptatum est ad usum aliarum linguarum quarum nonnullae phonemata habent quae ignorabantur a linguis quae primum adhibuerunt hoc abecedarium in litteratura sua. Hac de causa extensiones factae sunt huic abecedario cum opus fuit. Quae effinguntur mutata formae vel additis diacriticis, coniunctis aliquibus litteris per ligaturas vel novis formis confictis. Hae novae formae locum suum recipiunt in abecedario, ut postea patebit.

Aliae litterae

In lingua Anglica antiqua additae sunt eth ð litteraeque runicae thorn þ et wynn ƿ. Eth et thorn substituae sunt a th et wynn a nova littera 'w'.

In lingua Islandica moderna, et thorn et eth adhuc sunt in usu.

Non diu valuerunt in lingua Latina tres (litterae Claudianae).

Lingua Africana Hausa utitur tribus superadditis consonantibus: ɓ, ɗ et ƙ, quae sunt mutationes a b, d et g^? quaeque adhibentur a linguistis in transcribendis quibusdam aliis sonis qui eis sunt similes.

Ligaturae

Ligatura est coniunctio duarum vel plurium litterarum in novum glyphum. Exempla ligaturarum sunt Æ ab AE, Œ ab OE, ß ab ſs, vel Nederlandica ij ab i et j. Par ſs nihil aliud est quam duplex s. Prima pars ( ſ ) est quam appellamus s longam et secunda s regularis (s). Animadvertendum est ij maiusculis facere IJ (et non Ij).

Diacritica

Diacritica sunt signa quae adduntur litteris quibusdam quo declaretur mutatio pronuntiationis. Effectus uniuscuiusque pendet a lingua.

• Cedilla in ç erat ab origine parvula littera z quae c subscribebatur: olim significavit /ts/ in linguis Romanicis, hodie vero donat litteram c sono 'leni' cum praecedit a, o et u; e.gr., /s/ in Gallico façade, Lusitanico caçar et Catalaunice Barça. Lingua Albana et Turcica littera "ç" pronuntiatur /tʃ/.

• Háček ("hamus") in č š ž adhibetur in linguis Balticis et linguis Slavicis ut indicetur variantem postalveolarem cuiusdam phonematis. Usurpatur et Czechice super ř et ě.

• Titulus (~) in Lingua Lusitanica ã et õ, in Estonica õ. Ab origine erat parvula n superscripta alicui litterae ut significaretur omissio eius "n" litterae, sed nunc indicat nasalizationem. In lingua Estonica õ computatur in abecedario ut littera distincta. In lingua Hispanica ñ quoque habetur ut littera diversa ab n et sonat /ɲ/. Littera ñ in lingua Britonica indicat nasalizationem vocalis antecedentis.

• Apex in á é í ó ú ý in classica Latinitate indicabat vocalem natura longam, quo sensu adhuc adhibetur in linguis Bohemica, Slovacica, Hungarica vel Hibernica. In lingua Islandica vocales vel diphtongos a, e, i, o, u vel y dissimiles indicat.

• Nomine accentus acuti idem signum adhibetur in linguis Lusitanica, Hispanica, Catalaunice, Gallica, Italiana, aliisque. Polonice adhibetur in ć ń ś ź quae constituunt litterae separatae: ć est [tɕ] (sonus similis [tʃ], qui Polonice scribitur cz); ń sonat sicut littera ñ Hispanica; ś est [ɕ] (sonus similis Anglicae sh [ʃ], quod Polonice scribitur sz); et ź est [ʑ] (sonus similis Gallicae litterae j [ʒ], quod Polonice est ż).

• Accentus gravis in à è ì ò ù in linguis Gallica, Italiana, Lusitanica aliisque.

• Accentus circumflexus in â ê î ô û in linguis Francogallica, Lusitanica, Dacica aliisque; in ŵ ŷ in lingua Cambrica atque in consonantibus ĉ ĝ ĥ ĵ ŝ in lingua Esperantica.

• Diaeresis in ä ë ï ö ü in variis linguis significat vocalem in hiatu pronuntiari cum vocali antecedenti quicum alias pronuntiaretur in diphthongo. In Lingua Hispanica, ü post g et ante e vel i indicat eam litteram u pronuntiandam esse, nam in gue gui non pronuntiatur.

• Nomine umlaut idem signum adhibetur in ä ö ü in Lingua Germanica aliisque: ë in linguis Albanensi et Iudaeolatina. In lingua Germanica hoc signum erat ab origine parvula littera e quae super vocalem scribebatur (aͤ, oͤ, uͤ) et adhuc licet scribere ae, oe et ue pro ä, ö et ü si umlaut scribere impossibile est.

• Punctum superscriptum in ċ ġ ż in lingua Melitensi, ż in Polonica, ė en Lithuanica et ḃ ċ ḋ ḟ ġ ṁ ṗ ṫ in tradita litteratura Hibernica.

• Punctum subscriptum in ạ ặ ậ ẹ ệ ị ọ ộ ợ ụ ự ỵ in lingua Vietnamica.

• Ogonek ("cauda") in ą ę į ų in linguis Polonica ac Lithuanica.

• Macron in ā ē ī ō ū in lingua Lettonica, lingua Maori, Lingua Havaiiana, Samogitiana (dialecto linguae Lithuanicae), rōmaji (lingua Iaponica romanizata) necnon et Latine in metrica ut indicentur syllabae longae, quamquam et iam saepe adhibetur hoc signum etiam in vocalibus productis indicandis.

• Accentus acutus duplex in ő ű in lingua Hungarica indicat versiones productas vocalium cum umlaut ö et ü.

• Breve in ă in lingua Dacica, ğ in lingua Turcica, et ŭ in lingua Esperantica necnon in abecedario łacinka in lingua Belarussica.

• Comma subscripta in ş et ţ in lingua Dacica (saepe scripta sicut cedilla in fontibus typographicis). Adhibetur etiam in ķ ļ ņ ŗ in lingua Lettonica. Adhibetur etiam in Abecedario Phonetico Internationali.

• Littera i sine puncto ("diacriticum per defectum") ı adhibetur in lingua Turcica (In hoc sermone, maiuscula litterae i est İ, cum I sit maiuscula litterae ı).

• Uncus in ả ẳ ẩ ẻ ể ỉ ỏ ổ ở ủ ử ỷ in lingua Vietnamica.

• Linea in đ, cum abecedarium Latinum adhibetur in lingua Croatica.

Alia sunt diacritica aliique usus quam hic descripsimus, quae omnia inspici possunt in Abecedariis a Latino derivatis.

Nexus interni

• Calligraphia
• Historia abecedarii Latini
• Latinizatio
• Littera
• Palaeographia
• Pinyin
• Pronuntiatio Latina
• Scriptura Merovingica
• Sicilicus
• Typographia

Bibliographia

• Jensen, Hans (1970). Sign Symbol and Script. London: George Allen and Unwin Ltd. ISBN 0-04-400021-9 . Conv. Jensen, Hans (1958). Die Schrift in Vergangenheit und Gegenwart. Deutscher Verlag der Wissenschaften . Liber ab auctore retractaus.
• Rix, Helmut (1993). "La scrittura e la lingua". In Cristofani, Mauro (ed.). Gli etruschi - Una nuova immagine. Florentiae: Giunti. pp. 199–227 
• Sampson, Geoffrey (1985). Writing systems. Londinii (etc.): Hutchinson 
• Wachter, Rudolf (1987). Altlateinische Inschriften: sprachliche und epigraphische Untersuchungen zu den Dokumenten bis etwa 150 v.Chr. Bern (etc.) : Peter Lang.
• W. Sidney Allen (1978). "The names of the letters of the Latin alphabet (Appendix C)". Vox Latina: a guide to the pronunciation of classical Latin. Cambridge University Press. ISBN 0-521-22049-1 (Ed. 2a.) 
• Allen, W. Sidney. 1978. Viox Latina: The Pronunciation of Classical Latin. Ed. secunda. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-22049-1, ISBN 0-521-37936-9.
• Biktaş, Şamil (2003). Tuğan Tel