Recensetur Syllaba

[[Fasciculus:Syllable illustration 1.svg|thumb|300px|Interiora syllabae (descriptio simplex).]]

'''Syllaba''' ([[Lingua Graeca antiqua|Graece]]: {{polytonic|συλλαβή}} 'comprehensio; syllaba') est, in [[phonetica]], [[Vox|vocis]] [[sonus|sonorum]] comprehensio in unitatem structuralem; exempli gratia, ''mare'' et ''socer'' ex duabus syllabis consistunt: [ma·re], [so·ker]. Huius modi voces ''bisyllabae''<ref>[[Marcus Terentius Varro|Varro]] ''[[De lingua Latina|Lat.]]'' 9.52.151.</ref> aut more Graeco ''disyllabae''<ref>[[Martianus Capella|Mart. Cap.]] 3.269.</ref> appellantur. Vox, si ex tribus syllabis constat, sicut ''soceri'' [so·ke·ri:], ''trisyllaba'' appellatur;<ref>Varro, ''Lat.'' 9.91.5; Mart. Cap. 5.522; 3.169.</ref> Verba in una tantum syllaba consistentia, sicut ''dux'' [duks] et ''vis'' [wi:s], ''monosyllaba'' vocantur.<ref>[[Marcus Fabius Quintilianus|Quint.]] ''[[Institutiones oratoriae|Inst.]]'' 9.4.42.</ref> Syllaba plerumque in [[Vocalis|vocali]] (quae phoneticorum nomenclatura ''nucleus'' appellatur) utrimque una pluribusve [[Consonans|consonantibus]] circumdata consistit, sicut [ro] in ''rota'' [ro·ta:], [fak] in ''facta'' [fak·ta], [or] in ''orbe'' [or·be]; etiam sola vocalis nucleum conficit, sicut [a] in ''ago'': [a·go:]. 

== De syllaba definienda ==
Syllaba, quamquam ex [[Phonum|phonis]] constat, est locutionis unitas sui generis et quidem elementum auditu perceptibile in orationis flumine excellens. Ex qua eminentia cognitiva fit, ut ex scripturis in variis orbis terrarum partibus olim inventis plures syllabis quam litteris consistant. Syllaba est praeterea verum elementum [[prosodia]]cum, id est: orationem [[Rhythmus|numeris]] articulat, [[Accentus|accentui]] locum praebet, in carminibus ictum metricum recipit.

Nihilo minus, syllaba non videtur ea esse, quae definitione exacta ita exhauriri possit, ut ad omnes orbis terrarum linguas pertineat. Notissima est illa syllabarum doctrina quae "motoria" dicitur: syllabas in pectoralibus consistere pulsibus; musculos intercostales ad volumen pulmonum administrandum ita excitari in loquendo, ut pulsus syllabici efficiantur.<ref>Stetson (1951: 16), qui de ''chest pulses'' loquitur.</ref> Haec doctrina posita est in mensionibus pressionis aeriae [[Glottis|subglottidalis]] atque in observationibus ad [[Thorax|thoracis]] motus pertinentibus. Verum tamen postea compertum est hanc doctrinam haudquaquam posse musculorum motionibus confirmari; non enim videntur intercostalium musculorum motiones syllabatim articulari. 

Alia definitio: Sunt qui dicant syllabam esse orationis cursus partem habentem summam sonoritatis, i.e. vocis magnitudinem ad emittendi contentionem relatam. Constat enim sonoritatem rationem mutuam habere cum artissimo [[Meatus aëris|aeris meatus]] loco: contentione sibi constante, in sonis vocis per artiorem meatum emissis minor sonoritas exauditur quam in sonis per ampliorem meatum resonantibus. Quae cum ita sint, in vocalibus [[gradus sonoritatis]] superior [[Consonans|consonantibus]] inest, in [[Resonans (consonans)|resonantibus]] autem sonoritatis gradus superior [[Constrictiva (consonans)|constrictivis]], [[Fricativa (consonans)|fricativae]] denique sonoritate [[Muta (consonans)|mutas consonantes]] superant. Summus gradus sonoritatis in vocalibus gravibus (sicut [a]) inest. Quod ad syllabas attinet, doctrina gradus sonoritatis, quamquam cum usitatis syllabarum speciebus bene congruere videtur – sicut in bisyllabis vocibus ''pecu'' [pe·ku], ''esca'' [es·ka], ''carptim'' [karp·tim], in quibus omnibus duo sonoritatis fastigia insunt vocalibus consistentia, consonantibus distincta – tamen cum syllabis tortuosioribus discrepare videtur, sicut in voce bisyllaba ''extra'': licet [eks·tra:] aut [ek·stra:] syllabifices, contra sonoritatis gradus doctrinam repugnes, secundum quam ''extra'' tribus in fastigiis sonoritatis consistere debeat, id est: [e·ks·tra:] aut [ek·s·tra:] aut [ek·st·ra:], quae parum naturales videntur. 

In lingua Latina necesse est syllabam constare ex vocali, quae aut nullis aut nonnullis circumdatur consonantibus. At syllaba ne vocalis necessitate quidem universaliter definiri potest, nam puta in [[lingua Anglica]] secunda syllaba vocum bisyllabarum, sicut ''button'' ['bʌ·tn̩] et ''title'' [tʰaɪ·tl̩], ex consonantibus tantum constant, quarum posterior quaeque syllabica est. Syllabam universaliter definiri non posse facillime apparet ex [[Lingua Bellacoolensis|lingua Bellacoolensi]], quae etiam verba e solis consonantibus composita habet, sicut [s·ps] 'caurus' et [qʷʰ·tʰ] 'curvus'.<ref>Bagemihl (1991).</ref> 

== De structura interna syllabae ==
[[Fasciculus:Syllable illustration 2.svg|thumb|left|Structura hierarchica syllabae.]]
Ad [[lapsus linguae]] aliasque mutationes phoneticas arte describendas propositum est syllabam hierarchicam habere structuram internam. Quoniam quidem syllaba universaliter describi non potest, quin a lingua Latina proficiscamur. Constat syllabam primum in '''initium''' (''{{lang|en|onset}}'') et '''rimam''' ''({{lang|en|rhyme}}'') dividi posse, rimam autem in '''nucleum''' et '''codam'''. Initium omnes continet consonantes consonantiumque series legibus phonotacticis sanctas, rima autem reliquias syllabae comprehendit. Ex successivis rimae partibus nucleus in prima vocali syllabae consistit, coda autem in reliquis rimae sonis. Non solum initium sed etiam coda optiva est. Coda, si igitur elementis impletur, ex insequentibus semivocalibus aut consonantibus syllabam terminantibus constat. Verbi gratia, prima syllaba vocis trisyllabae ''alia'' [a·li·a] in nucleo tantum consistit; verbi autem ''prandium'' [pran·di·um] prima syllaba initium [pr] et rimam [an] habet, quae quidem in nucleum [a] et codam [n] dividitur.

== De generibus syllabae ==
Si solas vocales (V) et – omissis sonoritatis gradibus – consonantes (C) respiciamus, structuram syllabae generaliter describere possimus. Cum alia tum etiam syllabae genus CV, ubi V pro brevi aut longa vocali stat, videre licet in orbis terrarum linguis praestare.<ref>Clements & Keyser (1983).</ref> Constat esse linguas, in quibus CV solum syllabae genus est, nec multum abest, quin universa linguarum proprietas sit. Infantes primum syllabis generis CV uti videntur, postea alius modi syllabis. Constat etiam genus CVC pronius ad CV quam ad VC in temporibus mutari. At non est infitiandum etiam fieri posse, ut vox trisyllaba ''CV·CV·CV'' interdum, cum celeri genere orationis breviatur in bisyllabam, aliquantulum asperiorem syllabae structuram ''CVC·CV'' recipiat, sicut ''valide'' [wa·li·de:] (per [[Syncope (phonetica)|syncopen]]) > ''valde'' [wal·de:]. Consonantis et vocalis per vicem successionibus numerosae orationis fundamenta constituuntur, quae multiformibus syllabae generibus variant.

Syllaba, si structuram respicias, in duo genera dividi potest. Ab una parte, 
* syllaba '''aperta''' in brevem aut longam vocalem cadit, ut puta [le] in ''legit'' [le·git] et [le:] in ''lēgit'' [le:·git].
* syllaba '''clausa''' in unam duasve consonantes cadit, ut puta [pik] et [piŋk] in ''pictus'' [pik·tus] et ''pinxit'' [piŋk·sit].

Ab altera parte, 
* syllaba '''brevis''' est syllaba aperta quae in vocalem brevem cadit, ut puta [le] in ''legō'' [le·go:]. 
* syllaba '''longa''' sive '''producta''' est aut syllaba clausa, sicut [fas] in ''fascia'' [fas·ki·a], aut syllaba aperta quae in vocalem longam cadit, sicut [fa:] in ''fātum'' [fa:·tum]. Haec ''natura longa'', illa ''positione longa'' appellatur. 

Syllaba sedes accentus verbi est. Quo modo accentus cadat, e syllaba paenultima pendet. Si brevis est, ut puta [mi] in ''memini'' [me·mi·ni:], accentus in tertiam a postrema sive in antepaenultimam cadit syllabam: ''mémini''. Ceteroqui in paenultimam cadit. Syllaba etiam quam maximi momenti est in [[metrum (poësis)|arte metricae]] [[Metrica Graeco-Latina|Greco-Latina]]. 

Syllaba est etiam condicio aliquarum [[mutatio phonologica|mutationum phonologicarum]]. Exempli gratia, /a/, nucleus syllabae mediae, in nonnullis verbis olim mutata est in
* /i/ in syllaba aperta, sicut *''perfacit'' > ''perficit'', *''concanit'' > ''concinit'', *''redagit'' > ''redigit'', etc.;
* /e/ in syllaba clausa, sicut *''perfactos'' > ''perfectus'', *''concantus'' > ''concentus'', etc.<ref>De hoc mutationis genere, v. Janson (1979: 46-59).</ref> Etiam [[Muta (consonans)|muta]] /g/ et [[Liquida (consonans)|liquida]] /r/ in ''integra'' eo tempore, cum haec mutatio valeret, diffirentibus syllabis datae erant; itaque *''entagra'' [en·tag·ra] > ''integra'' [in·teg·ra], etsi postea etiam [in·te·gra] syllabificaretur.<ref>Timpanaro (1965: 1090); Allen (1973: 138).</ref>

== De syllabificatione == 
Hic praecipue de syllaba prosodiaca agitur, quippe quae maximi momenti sit [[phonetica]]e nec non [[grammatica]]e generali, et quidem [[phonologia]]e ac metricae linguarum classicarum. Syllaba in scriptione [[Hyphen|lineola conexiva]] indicatur. Verbum enim, si lineam excedere videatur, in partes dividitur lineolaque ( - ), ut sub uno sensu sint, conectitur. Etsi certe lineolam conexivam praestet in prosodiacarum syllabarum confinio scribi, hic usus in scriptione non observatur.<ref>De syllabis in scriptione dividendis, v. Lindsay (1963: 124-12); Allen (1973: 29-30).</ref> Immo, in antiquorum textuum editionibus id agitur, ut lineola conexiva syllaba aperta efficiatur, dum modo initium proximae syllabae ex talibus constet consonantibus sibi cohaerentibus, quae in initio verbi permittantur. Itaque ''potestas'' ab editoribus grammaticos antiquos secutis ''po-te-stas'' syllabificatur,<ref>"''potestas'', novissima syllaba ''stas'' erit" ([[Cassiodorus|Cassiod.]] ''De orthographia'' 7.205.1 Keil).</ref> quippe cum [[phonema]]tum series /st/ in initio verbi, ut in ''statu'', licita sit.  At syllabificatio ''po-te-stas'' cum rebus prosodiacis discrepat, cum quidem metri prosodiaci causa necesse est secundam vocis ''potestas'' [po·tes·ta:s] syllabam clausam et positione longam esse:
: ''Ver(um) ubi nulla datur dextr(a) adfectare po'''tes'''tas''    ([[Publius Vergilius Maro|Verg.]] ''[[Aeneis|Aen.]]'' 3.470).

Constat quidem has syllabificationis leges a Graecis mutuatas esse. Itaque secundum grammaticos etiam ''a-mnis'' syllabificari debet: "debemus ''m'' et ''n'' sequenti syllabae dare in scribendo, quoniam invenitur sermo qui ab his consonantibus inchoetur, ut ''Mnestheus''."<ref>[[Maurus Servius Honoratus|Serv.]] ''In Donati artem maiorem'' 4.427.20.</ref> Etiam haec doctrina cum usu prosodiaco [am·nis] discrepat: 
: ''Non sic, aggeribus ruptis cum spumeus '''am'''nis''    (Verg. ''Aen.'' 2.496).

Apud orthographos antiquos consonantes muta (''b p d t g c'') et liquida (''l r'') coniunctim eidem syllabae dabantur, verbi gratia ''in-te-gra, pa-tris, te-ne-brae''. Quod ad prosodiam attinet, muta cum liquida modo positionem facit (ut [in·teg·ra]) modo non facit (ut [in·te·gra]):
: ''Incolumisque venit per res atqu(e) in'''te'''gra transit''    ([[Titus Lucretius Carus|Lucr.]] 6.348.)
: ''Sic anim(a) atqu(e) animus, quamvis in'''teg'''ra recens in''    (Lucr. 3.705.)
: ''Noct(em) hiememque ferens, et inhorruit unda te'''neb'''ris''    (Verg. ''Aen.'' 3.195.)
: ''Dispiciunt clausae te'''ne'''bris et carcere caeco''    (Verg. ''Aen.'' 6.734.)
: ''Natum ant(e) ora '''pa'''tris, '''pat'''rem qu(i) obtruncat ad aras''    (Verg. ''Aen.'' 2.663.)

Utrum huius generis varietas Graecae originis sit<ref>Skutsch (1985: 55-56).</ref> an socio-historicae elocutionis mutationi adscribi debeat,<ref>Timpanaro (1965).</ref> ambigitur. Sed non est infitiandum etymologicam verbi ''integra'' explanationem poscere, ut ''gr'' primum series heterosyllaba fuerit. Constat quidem et [in·te·gra] et [in·teg·ra] utique prosodiace valuisse. 

== De metaplasmis syllabarum ==
Hic de contiguarum syllabarum [[Metaplasmus|metaplasmis]] agetur, qui aut deminutione aut auctu numeri syllabarum consistunt. Numeri deminutiones praesertim e subita et fortuita oratione ortae sunt et quidem idoneae ad pangendos carminum versus. Auctus autem potius ex verbis distincte et minutatim pronuntiatis esse videntur. 

Numerus syllabarum per [[Synaeresis (prosodia)|'''complexionem''']] deminui dicitur,<ref>''Complexionem'' Quintilianus (''[[Institutio oratoria| inst.]]'' 1.5.18.2) dicit idem valere quod apud Graecos [[Synaeresis|{{Polytonic|συναίρεσις}}]] et [[Synalipha|{{Polytonic|ἐπισυναλιφή}}]] appellatur.</ref> cum in unam longam contrahuntur contiguae syllabae, quarum neutra alteram absorbet, sicut
: ''Tum te flagranti deiectum fulmine Ph'''ae'''thon''    ([[Publius Terentius Varro Atacinus|Varro Atacinus]], frg. 132 Hollis).<ref> More Graeco, ''Phaethon'' tribus consistit syllabis, sicut: [[Quintus Horatius Flaccus|Hor.]] ''[[Carmina (Horatius)|carm.]]'' 4.11.25  ''terret ambustus Phaethon'' [a·e] ''avaras''.</ref>

Alia genera complexionis sunt similium vocalium contractiones, sicut ''dēesse'' > ''dēsse'', ''peculiī'' > ''peculī'':<ref>Servii comm. in ''Aen.'' 10.167.1-2 "''Moenia Clusi'' pro ''Clusii'': nam ''Clusium'' dicitur: et est dictum per synizesin, sicut ''nec cura peculi'' pro ''peculii''.</ref>
: ''Talibus in rebus communi desse saluti''    (Lucr. 1.44)
: ''Nec spes libertatis erat nec cura peculi''    (Verg. ''[[Bucolica|Buc.]]'' 1.33). 
Sunt etiam complexiones, quae interdum dicuntur per [[synizesis|synizesin]] fieri:<ref>Allen (1978: 80-81).</ref>
: ''Inclusere cavi et'' [kă·u&#815;i&#815;et] ''nigra nemus abiete'' [ab·i&#815;e·te] ''cingunt''   (Verg. ''Aen.'' 8.599)

Numerus syllabarum in poësi Graeco-Latina interdum per [[Diaeresis (prosodia)|'''divisionem''']] augetur,<ref>''Divisionem'' Quintilianus (''Inst.'' 1.5.18.2) dicit idem valere quod apud Graecos {{Polytonic|διαίρεσις}} appellatur.</ref> cum [[diphthongus|diphthongi]] monosyllabae, sicut [u&#815;a] (''silu&#815;ae'') et [u&#815;e] (''dissolu&#815;enda'') in duas syllabas separantur: 
: ''Aurar(um) et silvae'' [si·lu·ai&#815;] ''metu''    ([[Quintus Horatius Flaccus|Hor.]] ''[[Carmina (Horatius)|Carm.]]'' 1.23.4)).
: ''Pectora tristitiae dissolvenda'' [dis·so·lu·en·da] ''dedit''    ([[Albius Tibullus|Tib.]] 1.7.49).

Cum hic de crescentium diphtongorum divisione agatur, aliter se habent diphthongi decrescentes ''ae'' [ai&#815;] et ''oe'' [oi&#815;]. Cum haec nequaquam dividi soleat, illa in duas separatur syllabas quae longae sunt; id est: [ai&#815;] → [a:·i:]. 
: ''Quippe etenim primum terraï'' [ter·ra:·i:] ''corpora quaeque''    ([[Titus Lucretius Carus|Lucr.]] 5.449)
: ''Aulaï'' [au&#815;·la:·i:] ''medio libabant pocula Bacchi''    (Verg. ''Aen.'' 3.354). 
: ''Dives equum, dives pictaï'' [pik·ta:·i:] ''vestis et auri''    (Verg. ''Aen.'' 9.26). 
: ''exsultantque aestu latices, furit intus aquai'' [a·ku&#815;a:·i:]    (Verg. ''Aen.'' 7.464).

Quae cum ita sint, constat hic non de syllabificatione pura ([ai&#815;] → [a·i]) sed potius de archaismo recedenti agi: namque apud Lucretium saepe ''aquaï'' et aliae in ''-āī'' terminantes formae leguntur, quae apud posteros admodum rarae sunt; at tamen dubium non est, quin hic de confinibus dictionis varietatibus agatur.

== De phonologia syllabica ==
Syllaba utrum necessaria sit in phonologia prosodiaque describendis<ref>E.g., Anderson (1969); Vennemann (1978).</ref> an supervacanea dimitti possit,<ref>Kohler (1966).</ref> ambigitur. Nihilo minus, syllaba certe utilis est, qua variae res generaliter definiri possint; nempe exempli gratia positio accentus Latini simpliciter ad syllabicam verbi structuram referri potest.  Locus enim accentus syllabatim computatur retrorsum a fine verbi nec potest adscendere nisi usque ad tertiam syllabam: accentus in syllaba paenultima est; sin autem brevis est paenultima,  antepaenultimae tribuitur: ''per'''fé'''cit'' [per·'fe:·kit] (syllaba natura longa) et ''per'''féc'''tus'' [per·'fek·tus] (syllaba positione longa) sed ''pér'''fi'''cit'' ['per·fi·kit].

=== Syllaba quo modo in phonologia generativa tractetur ===
Primum syllaba in phonologia generativa nullum habuit locum theoreticum nisi quod limites syllabici in describendis regulis phonologicis pro certis [[Consonans|consonantium]] successionibus interdum substituebantur. Ineuntibus annis 1970 a quibusdam generativistis, sicut a [[Phonologia generativa naturalis|naturalis phonologiae generativae]] suasoribus,<ref>E.g. Vennemann (1972; 1988).</ref> syllaba recepta est unitas necessaria, qua efficeretur, ut descriptio phonologica magis indoli humanae appropinquaretur.

Fautores autem [[Phonologia metrica|phonologiae metricae]] id agunt, ut [[phonema]]ta ordinentur seriebus, quarum aliae alias prominentia prosodiaca superent. Itaque phonemata in syllabas, syllabas in [[Pes (metrica)|pedes metricos]], pedes in verba phonologica, verba denique in ampliores unitates redigunt. Haec ordinatio forma arborea aut craticulata adumbrari solet. Itaque verbo q.e. ''hospitalitas'' haec forma craticulata est: 

         x         planum verbale
  x      x	  planum pedale
  x   x  x  x  x   planum syllabicum
 '''hos pi tā li tās''' 

''Hospitālitās'' verbum pentasyllabum est ex duobus plenis pedibus consistens, quorum '''tā·li''' prominentia pedem '''hos·pi''' superat, quod illi accentus verbi tribuitur. 

== Notae ==
<references />

{{NexInt}}
*[[Syllabarium]]

== Bibliographia ==
* Allen, W. Sydney (1973). ''Accent and Rhythm: Prosodic Features of Latin and Greek: Study in Theory and Reconstruction.'' Cantabrigiae: Cambridge University Press.
* Allen, W. Sidney (1978). ''Vox Latina. A Guide to the Pronunciation of Classical Latin.'' Editio altera. Cambridge: Cambridge University press.
* Anderson, John M. (1969). Syllabic or non-syllabic phonology? ''Journal of Linguistics''. 5: 136-142.  
* Bagemihl, Bruce (1991). Syllable Structure in Bella Coola. ''Linguistic Inquiry'' 22:589–646.
* Clements, George N., & Samuel J. Keyser (1983). ''CV phonology: A generative theory of the syllable.'' Cantabrigiae Massachusettae: MIT Press. Linguistic Inquiry Monographs, 9. 
* Janson, Tore (1979). ''Mechanisms of Language Change in Latin.'' Holmiae: Almqvist & Wiksell. Acta Universitatis Stockholmiensis; Studia Latina Stockholmiensia, 23.
* Kohler K.J. (1966). Is the syllable a phonological universal? ''Journal of Linguistics'' 2: 207-208. 
* Lindsay, Wallace M. (1963). ''The Latin Language. An Historical Account of Latin Sounds, Stems, and Flexions.'' Novi Eboraci: Hafner.
* Pulgram, Ernst (1970). ''Syllable, word, nexus, cursus.'' The Hague: Mouton. Janua linguarum, 81. 
* Skutsch, Otto (1965). ''The Annals of Ennius''. Oxford: Clarenson Press.
* St. Clair, Robert N. (2006). Cycles in Metrical Phonology. ''Intercultural Communication Studies'' XV-3, 128-148.
* [[Raimundus Herbertus Stetson|Stetson, Raymond H.]] (1951). ''Motor phonetics: A study of speech movements in action.'' Editio altera. Amstelodami: North-Holland Publishing Company. 
* Timpanaro, Sebastiano (1965). ''Muta cum liquida'' in poesia latina e nel latino volgare. ''Rivista di Cultura Classica e Medioevale'' 7: 1075–1103.
* Vennemann genannt Nierfeld, Theo (1978) Universal syllabic phonology. ''Theoretical Linguistics'' 5.
* Vennemann, Theo (1974) Words and syllables in natural generative grammar. ''Papers from the Parasession on Natural Phonology'' (Anthony Bruck, Robert A. Fox, & Michael W. La Galy, editores), 346-374. Chicago: Chicago Linguistic Society.
* Vennemann, Theo (1988) ''Preference laws for syllable structure and the explanation of sound change, with special reference to German, Germanic, Italian, and Latin''. Berlin: Mouton de Gruyter.

{{1000 paginae}}
[[Categoria:Phonologia]]
[[Categoria:Phonotactica]]
[[Categoria:Pronuntiatus]]

{{Myrias|Anthropologia}}