Wikipedia:Eis Schreifweis: Ënnerscheed tëscht de Versiounen
aktualiséiert Tag: 2017-Quelltext-Ännerung |
|||
(14 Tëscheversioune vun 4 Benotzer ginn net gewisen) | |||
Linn 10: | Linn 10: | ||
Natierlech kéint jiddweree sech seng perséinlech Schreifweis (Orthographie) maachen a si déi allerbescht fannen… awer da liest keen deem anere seng, well da jiddweree '''buschtawéiere muss, amplaz flësseg liesen ze kënnen'''. Dat gëllt fir all Sproochen, och fir d'[[Lëtzebuergesch|Lëtzebuergescht]]. |
Natierlech kéint jiddweree sech seng perséinlech Schreifweis (Orthographie) maachen a si déi allerbescht fannen… awer da liest keen deem anere seng, well da jiddweree '''buschtawéiere muss, amplaz flësseg liesen ze kënnen'''. Dat gëllt fir all Sproochen, och fir d'[[Lëtzebuergesch|Lëtzebuergescht]]. |
||
All Schreifweis riicht sech no Reegelen an Normen, déi "zentral" festgesat ginn. D'Orthographie vum |
All Schreifweis riicht sech no Reegelen an Normen, déi "zentral" festgesat ginn. D'Orthographie vum Lëtzebuergesche gouf, no enger Rëtsch Versich (kuckt:[[Geschicht vun der Lëtzebuerger Schreifweis]]) duerch den ''Arrêté ministériel'' vum 10. Oktober 1975 festgeluecht an duerch de ''Règlement grand-ducal'' vum 30. Juli 1999 liicht geännert an ergänzt. Déi zwéin Texter leeë fest, wéi eis Sprooch ze schreiwen ass. |
||
Fir datt Der Iech net mat Gesetzestexter ploe musst, ass op dëser Hëllefssäit dat Wichtegst doraus a kompakter Form zesummegefaasst. Wie s'"am Kapp" huet, dee schreift eis Sprooch zu 97 % richteg; fir dee leschten Detail gëtt et nach vill aner Mëttelen, wéi [[Lëtzebuergesch Dictionnairen|Dictionnairen]] oder [[Spellchecker]]en. |
Fir datt Der Iech net mat Gesetzestexter ploe musst, ass op dëser Hëllefssäit dat Wichtegst doraus a kompakter Form zesummegefaasst. Wie s'"am Kapp" huet, dee schreift eis Sprooch zu 97 % richteg; fir dee leschten Detail gëtt et nach vill aner Mëttelen, wéi [[Lëtzebuergesch Dictionnairen|Dictionnairen]] oder [[Spellchecker]]en. |
||
Linn 39: | Linn 39: | ||
{{Portal-head2|00a0cb|Mä: opgepasst beim "e"!}} |
{{Portal-head2|00a0cb|Mä: opgepasst beim "e"!}} |
||
De laang geschwaten '''e''' (Br'''ee'''dew'''ee''', Feierd'''ee'''g, d'''ee'''len) ass ëmmer duebel, och wa just 1 Konsonant hannendru kënnt, an och, wa vir- oder hannendrun en ''' |
De laang geschwaten '''e''' (Br'''ee'''dew'''ee''', Feierd'''ee'''g, d'''ee'''len) ass ëmmer duebel, och wa just 1 Konsonant hannendru kënnt, an och, wa vir- oder hannendrun en '''“ë”''' kënnt (leeën, gëeelzt…). |
||
{{Portal-head2|00a0cb|Beispiller fir ze vergläichen}} |
{{Portal-head2|00a0cb|Beispiller fir ze vergläichen}} |
||
Linn 46: | Linn 46: | ||
* Batsch dee Baaschtert mat der Baatsch a mat der Kap op de Kapp. |
* Batsch dee Baaschtert mat der Baatsch a mat der Kap op de Kapp. |
||
* D'Fiiss an d'Giss leien am Schloff am Schlof. |
* D'Fiiss an d'Giss leien am Schloff am Schlof. |
||
* molen a gemoolt: Wann hanner engem laang geschwate Vokal nëmmen |
* molen a gemoolt: Wann hanner engem laang geschwate Vokal nëmmen <u>ee</u> Konsonant kënnt, gëtt de Vokal nëmmen <u>ee</u>mol geschriwwen. Ech gi molen (een “o”, well nëmmen ee Konsonant, den “l” hanner dem “o” kënnt); ech hu gemoolt (nom laang geschwaten “o” kommen zwéi Konsonanten (“lt”) also muss de Vokal “o” duebel geschriwwe ginn. |
||
* schafen, kafen; schaffen, Kaffi; si schaaft (''elle crée''), si schafft (''elle travaille''); hien huet Kaffi kaaft. |
* schafen, kafen; schaffen, Kaffi; si schaaft (''elle crée''), si schafft (''elle travaille''); hien huet Kaffi kaaft. |
||
Linn 53: | Linn 53: | ||
* Al+stad, of+rappen, vir+liesen, Ur+grousspapp, Of+fall |
* Al+stad, of+rappen, vir+liesen, Ur+grousspapp, Of+fall |
||
Dat gëllt och, wann e |
Dat gëllt och, wann e “Genitiv-s” dertëscht steet: Schof-s-pelz…</div> |
||
<h2 style="border:1px solid #AAAAAA; background-color:#F0F0F0; padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">Diphthongen a |
<h2 style="border:1px solid #AAAAAA; background-color:#F0F0F0; padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">Diphthongen a “Rëtschlauter”</h2> |
||
<div style="border:1px solid #AAAAAA; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
<div style="border:1px solid #AAAAAA; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
||
Den |
Den '''“ei”''' gëtt wéi am Däitschen ausgeschwat: |
||
* Weis eis eis Schleis! |
* Weis eis eis Schleis! |
||
D'Méizuel oder Ofleedunge vu verschiddene Wierder op |
D'Méizuel oder Ofleedunge vu verschiddene Wierder op “au” kréien '''“ai”''': |
||
* Haus |
* Haus → Haiser; Maus → Maischen; haut → haiteg. |
||
Déi typesch Duebellauter (Diphthongen a |
Déi typesch Duebellauter (Diphthongen a “Rëtschlauter”), déi mir ze soen net am Däitschen oder Franséische fannen, dacks awer am Hollänneschen oder Engleschen, gi sou geschriwwen: |
||
* '''éi''' - féier déi béis Stéieren néierens séier |
* '''éi''' - féier déi béis Stéieren néierens séier |
||
* '''ou''' - grouss rout Rouse sinn zou |
* '''ou''' - grouss rout Rouse sinn zou |
||
* '''äi''' - gëff äis gläich wäisse Räis |
* '''äi''' - gëff äis gläich wäisse Räis |
||
* '''äe''' - d'Päerd fäert d'Gäert an d'Mäert (awer net virun engem |
* '''äe''' - d'Päerd fäert d'Gäert an d'Mäert (awer net virun engem “r” eleng: Kärel, Pärel, Märel, Här, gär…) |
||
* '''ue''' - huel uewe lues Huewer, uerg fueren |
* '''ue''' - huel uewe lues Huewer, uerg fueren |
||
* '''ie''' - wien hieft hien am Hiem? ( den |
* '''ie''' - wien hieft hien am Hiem? ( den “ie” ass ni e “laangen i”! ) |
||
* '''ue''' - '''oe''' - '''ae''': gi wéi 2 Buschtawe gelies, ni als däitschen |
* '''ue''' - '''oe''' - '''ae''': gi wéi 2 Buschtawe gelies, ni als däitschen „ü“-„ö“-„ä“, (just an Nimm): fuer am Joer Frae froen, wie liest uewen den Aen? |
||
Mat eiser Schreifweis kann een och typesch regional Lauter schreiwen: Millermoaler, Froaen, Guaart, hiän ass derniäft, d' |
Mat eiser Schreifweis kann een och typesch regional Lauter schreiwen: |
||
*Millermoaler, Froaen, Guaart, hiän ass derniäft, d'Öewersauer…</div> |
|||
<h2 style="border:1px solid #93BF86; background-color:#E2FFD9; padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">[[Eifeler Reegel]]</h2> |
<h2 style="border:1px solid #93BF86; background-color:#E2FFD9; padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">[[Eifeler Reegel]]</h2> |
||
<div style="border:1px solid #93BF86; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; margin-bottom:1em; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
<div style="border:1px solid #93BF86; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; margin-bottom:1em; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
||
Den “n” oder “nn” (um Enn vun engem Wuert oder bannent engem zesummegesate Wuert) gëtt net geschriwwen, wann en net ausgeschwat gëtt. Den “n” bleift also just stoe virun i-u-e-o-a / n-d-t-z-h (Mierksaz: "<strong>D</strong>eng <strong>T</strong>irett <strong>h</strong>ält <strong>n</strong>et <strong>z</strong>ou<strong>!</strong>") oder engem Sazzeechen (dozou zielt och d'Klamer).<br> |
|||
::e grousse Borscht, en ale Jeeër, den Näid, mäin Drauwenzocker, säi kalen Drauwejus, den Tunnel, en Zockerbäcker |
|||
'''Oppassen op d'Ausnamen'''<br> |
'''Oppassen op d'Ausnamen'''<br> |
||
* Bei Wierder op -ioun bleift den |
* Bei Wierder op -ioun bleift den “n” ëmmer stoen: |
||
:: eng Millioun gewannen |
|||
* Den |
* Den “n” bleift um Enn vu Wierder mat laang ausgeschwatem einfachen -n oder duebelen -nn: |
||
:: de Kapitän jäizt, dem Krounprënz seng Zänn wackelen, dënn Leit, de Mann schafft, ''mä:'' ech '''ka''' Recht hunn, well ech '''si''' schéin |
|||
* Den |
* Den “n” bleift och bei weibleche Forme vu Beruffsbezeechnungen op -in: |
||
:: d'Affekotin plädéiert, eis Mataarbechterin seet |
|||
* Den |
* Den “n” bleift um Enn vun engem Numm: |
||
:: Den Här Bollen geet. |
|||
* Just bei geografeschen Nimm déi mat -en ophalen fält den “n” ewech: |
|||
:: a Kolumbie bléien d'Lilien, a Schwede fueren |
|||
:::awer: bei Nimm, wou den -en net [ən] ausgeschwat gëtt, bleift den “n” hanne stoen: op Caen fueren, zu Rouen schlofen, zu Wien raschten |
|||
*Bei Nimm vun Uertschaften a Stied kann den “n” och stoe bleiwen: |
|||
:: zu Lëntge brennt et oder: zu Lëntgen brennt et. |
|||
⚫ | |||
<h2 style="border:1px solid #AAAAAA; background-color:#F0F0F0; |
<h2 style="border:1px solid #AAAAAA; background-color:#F0F0F0; |
||
Linn 101: | Linn 108: | ||
* Sou bezeechne mer ''une ville'', ''eine Stadt''. <br> |
* Sou bezeechne mer ''une ville'', ''eine Stadt''. <br> |
||
Deemno gëtt et d'Stad Esch, d'Stad Ettelbréck, d'Stad Berlin asw. |
Deemno gëtt et d'Stad Esch, d'Stad Ettelbréck, d'Stad Berlin asw. |
||
* D'Stad Lëtzebuerg heescht och einfach |
* D'Stad Lëtzebuerg heescht och einfach “d'Stad” (mat bestëmmtem Artikel). |
||
{{Portal-head2|00a0cb|Stater}} |
{{Portal-head2|00a0cb|Stater}} |
||
* Déi |
* Déi geografesch Bezeechnungen op -er gi groussgeschriwwen: <br> |
||
Déi Escher Leit, déi Diddelenger Schmelz, de Stater Gemengerot, de Lëtzebuerger Béier asw. |
Déi Escher Leit, déi Diddelenger Schmelz, de Stater Gemengerot, de Lëtzebuerger Béier, d'Eecher Plaz, d'Areler Strooss asw. |
||
* D'Bezeechnung ''Stater'' (ëmmer groussgeschriwwen) bezitt sech nëmmen op d'Stad Lëtzebuerg.<br> |
* D'Bezeechnung ''Stater'' (ëmmer groussgeschriwwen) bezitt sech nëmmen op d'Stad Lëtzebuerg.<br> |
||
Mir kennen den Escher an de Stater Conservatoire. Et gëtt de Stater Theater an den Escher Stadtheater. |
Mir kennen den Escher an de Stater Conservatoire. Et gëtt de Stater Theater an den Escher Stadtheater. |
||
{{Portal-head2|00a0cb| |
{{Portal-head2|00a0cb|stättesch}} |
||
* Dat ass de lëtzebuergeschen Ausdrock fir ''urbain'', ''städtisch''. |
* Dat ass de lëtzebuergeschen Ausdrock fir ''urbain'', ''städtisch''. |
||
* Adjektivesch Ofleedungen op -(e)sch, -haft asw. gi klenggeschriwwen:<br> |
* Adjektivesch Ofleedungen op -(e)sch, -haft asw. gi klenggeschriwwen:<br> |
||
franséische Wäin, lëtzebuergesche Wäin, schmäerzhaft Wierder, |
franséische Wäin, lëtzebuergesche Wäin, schmäerzhaft Wierder, stättesch Bussen...<br> |
||
D'Stad Esch stellt hiren neie |
D'Stad Esch stellt hiren neie stätteschen Informatiounssystem vir. Déi stättesch Bibliothéik vun Ettelbréck gëtt vun der Ettelbrécker Bibliothéik Asbl gedroen. De stättesche Musée Simeonstift vun Tréier. |
||
städtesch Bibliothéik vun Ettelbréck gëtt vun der Ettelbrécker Bibliothéik a.s.b.l. gedroen. De städtesche Musée Simeonstift vun Tréier. |
|||
{{Portal-head2|00a0cb|Staat}} |
{{Portal-head2|00a0cb|Staat}} |
||
* Sou bezeechne mer ''l'État'', ''der Staat''.<br> |
* Sou bezeechne mer ''l'État'', ''der Staat''.<br> |
||
Linn 128: | Linn 134: | ||
{{Portal-head2|00a0cb|ë}} |
{{Portal-head2|00a0cb|ë}} |
||
Den |
Den “ë” steet ëmmer amplaz vum kuerz '''betounten''' däitschen “ö”. |
||
'''Ausnamen''': Artikelen (''den, dem''), d' |
'''Ausnamen''': Artikelen (''den, dem''), d'Virwuert (Pronomen) vun der 3. Persoun (''em, en, es, et''), an, wichteg: d'Wiertchen ''net'': |
||
* D'gëlle Pëlle wëllen net ëmmer erëm nëmme mëll Ënnen |
* D'gëlle Pëlle wëllen net ëmmer erëm nëmme mëll Ënnen |
||
* De Joss gëtt dem Dëmm es… gëff em fënnef Stëmmen |
* De Joss gëtt dem Dëmm es… gëff em fënnef Stëmmen |
||
* Rëmeleng (den 1. |
* Rëmeleng (den 1. “ë” ass betount, den 2. net) |
||
{{Portal-head2|00a0cb|é}} |
{{Portal-head2|00a0cb|é}} |
||
Den |
Den “é” steet nëmmen a kuerze '''betounte''' Silben: |
||
* Mécken, Réck, bécken, Béchs, Geléng, kéng… déi Échel mécht dat dréchen |
* Mécken, Réck, bécken, Béchs, Geléng, kéng… déi Échel mécht dat dréchen |
||
'''Ausnam''': Possessivpronomen (meng, deng, seng). |
'''Ausnam''': Possessivpronomen (meng, deng, seng). |
||
⚫ | |||
Bei Wierder, déi sech gläichen, markéiert den “é” eng ënnerschiddlech Aussprooch |
|||
*kéng, keng; Réng, reng; Stécker, Stecker; strécken, strecken |
|||
⚫ | |||
* Diddeleng, Téiteng, Leideleng…; mä: Lénger, Réngel... </div> |
* Diddeleng, Téiteng, Leideleng…; mä: Lénger, Réngel... </div> |
||
Linn 145: | Linn 154: | ||
{{Portal-head2|00a0cb|è}} |
{{Portal-head2|00a0cb|è}} |
||
'''Oppassen''': mir hu keen |
'''Oppassen''': mir hu keen “è” (eleng, reng, Bengel), ausser wann d'Wuert aus dem Franséischen iwwerholl gëtt, da bleift den “è” stoen: |
||
*Barrière, Carrière, Crème, Excès, Pièce-montée, Progrès |
*Accès, Barrière, Carrière, Crème, Excès, Pièce-montée, Progrès … |
||
{{Portal-head2|00a0cb|ç, â, ê, ô, î, û}} |
{{Portal-head2|00a0cb|ç, â, ê, ô, î, û}} |
||
Den |
Den “c” mat ''Cédille'' (“ç”) gëtt et, grad wéi den Accent circonflexe (“Hittchen” - ^), nëmme bei deene Wierder, déi onverännert aus dem Franséischen iwwerholl goufen: |
||
*Garçon, Bâtonnier, Boîte, Côte, Gêne, (mä: genéieren), Piqûre,... |
|||
E puer Ausname gëtt et do, wou et |
E puer Ausname gëtt et do, wou et dat selwecht Wuert am Däitsche gëtt, an do keen Hittchen am Gebrauch ass: Diplom, Hotel, Theater,... |
||
{{Portal-head2|00a0cb|ß}} |
{{Portal-head2|00a0cb|ß}} |
||
Den däitsche |
Den däitsche “schaarfen s” (“ß”) gëtt am Lëtzebuergeschen '''net''' gebraucht. Wann däitsch Wierder iwwerholl ginn, gëtt den “ß” duerch “ss” ersat. |
||
*dt. ''Fuß ''→ Fouss , dt. ''Maß'' → Mooss , dt. ''Preuße ''→ Preiss |
|||
</div> |
|||
<h2 style="border:1px solid #BFB086; background-color:#FFF6D9; padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">Ufank- a Schlusskonsonanten</h2> |
<h2 style="border:1px solid #BFB086; background-color:#FFF6D9; padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">Ufank- a Schlusskonsonanten</h2> |
||
Linn 161: | Linn 173: | ||
{{Portal-head2|00a0cb|d-t-b-p-f-w}} |
{{Portal-head2|00a0cb|d-t-b-p-f-w}} |
||
De Schlusskonsonant d-t-b-p-f-w riicht sech nom däitsche Schrëftbild, och wann dee Konsonant am Lëtzebuergesche beim Verlängeren net betount ausgeschwat gëtt (e Brot/broden): |
De Schlusskonsonant d-t-b-p-f-w riicht sech nom däitsche Schrëftbild, och wann dee Konsonant am Lëtzebuergesche beim Verlängeren net betount ausgeschwat gëtt (e Brot/broden): |
||
* Doud/dout (Tod/tot), Heed (Heide), Rad/Rat (Rad/Ratte), gutt (gut), Brout (Brot), rout (rot), Blat (Blatt), Stëbs (Staub), Kriibs (Krebs), Ribb (Rübe), Rëpp (Rippe), Lëps (Lippe), Bréif (Brief), déif (tief), Léiw (Löwe)… |
* Doud/dout (''Tod/tot''), Heed (''Heide''), Rad/Rat (''Rad/Ratte''), gutt (''gut''), Brout (''Brot''), rout (''rot''), Blat (''Blatt''), Stëbs (''Staub''), Kriibs (''Krebs''), Ribb (''Rübe''), Rëpp (''Rippe''), Lëps (''Lippe''), Bréif (''Brief''), déif (''tief''), Léiw (''Löwe'')… |
||
Ass keng sou Ofleedung méiglech, da gëtt den haarde Konsonant (t-p-f) geholl. |
Ass keng sou Ofleedung méiglech, da gëtt den haarde Konsonant (t-p-f) geholl. |
||
{{Portal-head2|00a0cb| |
{{Portal-head2|00a0cb|g oder ch um Schluss ?}} |
||
Banne bleift de |
Banne bleift de “g” nom däitsche Schrëftbild stoen: |
||
* méiglech, Bierger, Buergen, Vugel, Spigel… |
* méiglech, Bierger, Buergen, Vugel, Spigel… |
||
De |
De “g” bleift och normalerweis um Enn wéi am Däitschen; just wann d'Silb kuerz a betount ass, schreiwe mir den “ch”: |
||
* am Krich war genuch Luch a Bedruch am Zuch. |
* am Krich war genuch Luch a Bedruch am Zuch. |
||
{{Portal-head2|00a0cb|V oder |
{{Portal-head2|00a0cb|V oder F um Ufank?}} |
||
De |
De “v” oder “f” als Ufanksbuschtaf steet nom däitsche Schrëftbild: |
||
* Fëll déi viischt (vordere) Fläsche voll, awer net déi fir (für) vir (vorne). |
* Fëll déi viischt (''vordere'') Fläsche voll, awer net déi fir (''für'') vir (''vorne''). |
||
* Fir vir bäi ze si beim Virverkaf vun den Ticketen, muss ee fréi u sinn. |
* Fir vir bäi ze si beim Virverkaf vun den Ticketen, muss ee fréi u sinn. |
||
{{Portal-head2|00a0cb|J}} |
{{Portal-head2|00a0cb|J}} |
||
Et gëtt bei der Schreifweis keen Ënnerscheed (méi) gemaach, ob de |
Et gëtt bei der Schreifweis keen Ënnerscheed (méi) gemaach, ob de “j” als Reiflaut (wéi a “Jicken”) oder ''mouilléiert ''(wéi a “jo”) ausgeschwat gëtt. De “jh”, wéi et e fréier gouf, existéiert just nach bei vereenzelten Eegennimm (z. B. beim Jhemp Hoscheit). |
||
</div> |
</div> |
||
Linn 184: | Linn 196: | ||
<div style="border:1px solid #869BBF; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
<div style="border:1px solid #869BBF; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
||
Déi Wierder, déi aus dem Däitschen, Franséischen, Engleschen oder Italieeneschen iwwerholl gi sinn, a sou geschwat bleiwen, ginn normalerweis och sou wéi an der Originalsprooch geschriwwen. |
Déi Wierder, déi aus dem Däitschen, Franséischen, Engleschen oder Italieeneschen iwwerholl gi sinn, a sou geschwat bleiwen, ginn normalerweis och sou wéi an der Originalsprooch geschriwwen. |
||
*Accord, Concours, Courage, Dictionnaire, Ministère, Jeep, Lobby, Party, Weekend |
|||
Bei Wierder aus dem Griichesche ginn “th”, “ch” oder “rh” am Prinzip bäibehalen |
|||
Mir hale bei griichesch-laténgesch a romanesche (franséische) Wierder hiert "Gesiicht" bäi: Geographie – Comité – Chouer – Chrëschtdag – Courage – Cours – Computer… |
|||
*Bibliothéik, Diskothéik, Chouer, Chrëschtdag, Rhetorik, Rhythmus |
|||
Fir de griichesche “ph” gëtt et dräi Fäll: |
|||
*de “ph” gëtt bäibehalen: |
|||
::Atmosphär, Metapher |
|||
*bei Wierder mat (-)graph(-) oder -phon gëtt et déi zwou Schreifweisen, woubäi d'Form mam “f” als Haaptvariant gëllt, ausser deene Wierder, déi mat “phon” ufänken, da gëllt d'Form mam “ph” als Haaptvariant: |
|||
::Biografie (Biographie), Mikrofon (Mikrophon) |
|||
::Phoneetik (Foneetik), phonologesch (fonologesch) |
|||
*Et gëtt just eng Form mat “f”: |
|||
::Delfin, Fantasie, Foto |
|||
⚫ | |||
Ausser bei Wierder, déi am Däitsche scho geännert goufen: Foto - Elefant - Telefon |
|||
⚫ | |||
{{Portal-head2|00a0cb|Méizuel bei Wierder mat franséischen Originnen}} |
{{Portal-head2|00a0cb|Méizuel bei Wierder mat franséischen Originnen}} |
||
De franséische Pluriel op |
De franséische Pluriel op “s”, “es” an “x” fält ewech, a gëtt duerch d'lëtzebuergesch Méizuelendungen “en” oder “er” ersat. |
||
*en Accident |
*en Accident → Accidenter, Concours → Concoursen |
||
Net ausgeschwat Schlusskonsonante bleiwen: |
Net ausgeschwat Schlusskonsonante bleiwen: |
||
*e Bord |
*e Bord → Borden (ausgeschwat:"Boren") |
||
*e Camion |
*e Camion → Camionen |
||
::::Oppassen op d'Eifeler Reegel: Camione flécken |
::::Oppassen op d'Eifeler Reegel: Camione flécken |
||
* eng Cour, zwou Couren (Häff) |
* eng Cour, zwou Couren (Häff) |
||
* ee Cours, zwéi Coursen (Léiergäng) |
* ee Cours, zwéi Coursen (Léiergäng) |
||
*eng Course, zwou Courssen (Sport) - kritt 2 |
* eng Course, zwou Courssen (Sport) - kritt 2 “ss”, well deen als “schaarfen s” ausgeschwat gëtt. |
||
Bei zesummegesate Wierder komme Bindestrécher (an oft e |
Bei zesummegesate Wierder komme Bindestrécher (an oft e “Bindungs-s”) dertëscht: |
||
*Saumon-fumés-Schnittercher, Rond-points-Schëlter, Chargé-de-coursen, Projet-de-loien, Aide-soignanten (bei der weibl. Form: Aide-soignanteën), Lieu-diten, Porte-clefsen, Maison-relaisen, ... |
*Saumon-fumés-Schnittercher, Rond-points-Schëlter, Chargé-de-coursen, Projet-de-loien, Aide-soignanten (bei der weibl. Form: Aide-soignanteën), Lieu-diten, Porte-clefsen, Maison-relaisen, ... |
||
</div> |
</div> |
||
<h2 style="border:1px solid #AAAAAA; background-color:#F0F0F0; padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">Apostroph</h2> |
<h2 style="border:1px solid #AAAAAA; background-color:#F0F0F0; padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">Apostroph</h2> |
||
<div style="border:1px solid #AAAAAA; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF |
<div style="border:1px solid #AAAAAA; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
||
Den Apostroph (') steet wéi an anere Sproochen, fir een oder méi Buschtawen, déi ewechfalen a genee op där Plaz, wou s'ewechgelooss ginn: |
Den Apostroph (') steet wéi an anere Sproochen, fir een oder méi Buschtawen, déi ewechfalen a genee op där Plaz, wou s'ewechgelooss ginn: |
||
* 't reent, 't ass d'Erna, 't huet se net méi all |
* 't reent, 't ass d'Erna, 't huet se net méi all |
||
* d'Gripp, d'meescht, d'Leit |
* d'Gripp, d'meescht, d'Leit |
||
Den ' |
Den “'t” gëtt ëmmer klenggeschriwwen, och wann en am Ufank vun engem Saz steet: |
||
⚫ | |||
'''Beispill''': |
|||
⚫ | |||
</div> |
</div> |
||
<h2 style="border:1px solid #BFB086; background-color:#FFF6D9; |
<h2 style="border:1px solid #BFB086; background-color:#FFF6D9; padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">Grouss a kleng, getrennt oder zesummen?</h2> |
||
<div style="border:1px solid #BFB086; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; margin-bottom:1em; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
|||
padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; |
|||
Grouss a kleng, zesummen oder getrennt riicht sech nom däitsche Gebrauch! |
|||
⚫ | |||
<div style="border:1px solid #BFB086; |
|||
border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; |
|||
margin-bottom:1em; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
|||
Grouss a kleng, oder getrennt riicht sech nom däitsche Gebrauch! |
|||
</div> |
</div> |
||
<h2 style="border:1px solid #93BF86; background-color:#E2FFD9; padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">Liaisouns- |
<h2 style="border:1px solid #93BF86; background-color:#E2FFD9; padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">Liaisouns-s oder -n</h2> |
||
<div style="border:1px solid #93BF86; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; margin-bottom:1em; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
<div style="border:1px solid #93BF86; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; margin-bottom:1em; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
||
Heiansdo gëtt en |
Heiansdo gëtt en “s” oder “n” ausgeschwat, deen “am Fong” net zum Wuert gehéiert, mä just déngt, fir d'Wuert besser auszeschwätzen. Dës “Liaisouns-n-en” oder „-s-e“ ginn eenzel geschriwwen an net un d'Wuert virdrun ugehaangen: |
||
* Ob s de n e wëlls oder net: wann s de n e kriss, dann hues d'en! |
* Ob s de n e wëlls oder net: wann s de n e kriss, dann hues d'en! |
||
* Wann s de kënns...; Ier s de gees... |
* Wann s de kënns...; Ier s de gees... |
||
</div> |
</div> |
||
|} |
|} |
||
<h2 style="border:1px solid #93BF86; background-color:#FFF6D9;padding:0.2em 0; margin:0; font-size: 110%; font-weight:bold; text-indent:0.5em;">Zuelen</h2> |
|||
<div style="border:1px solid #93BF86; border-top:0px solid #FFFFFF; background-color:#FFFFFF; margin-bottom:1em; padding:0.2em 0.8em 0.4em 0.8em;"> |
|||
{{Div col|cols=5}} |
|||
* 1 [[eent]] (mä: eng Kaz huet ee Schwanz) |
|||
* 2 [[zwee]] (mä: zwou Fläsche fir déi zwéi Jongen) |
|||
* 3 [[dräi]] |
|||
* 4 [[véier]] |
|||
* 5 [[fënnef]] |
|||
* 6 [[sechs]] |
|||
* 7 [[siwen]] |
|||
* 8 [[aacht]] |
|||
* 9 [[néng]] |
|||
* 10 [[zéng]] |
|||
* 11 [[eelef]] |
|||
* 12 [[zwielef]] |
|||
* 13 dräizéng |
|||
* 14 véierzéng |
|||
* 15 fofzéng |
|||
* 16 siechzéng |
|||
* 17 siwwenzéng |
|||
* 18 uechtzéng |
|||
* 19 nonzéng |
|||
* 20 zwanzeg |
|||
* 21 eenanzwanzeg |
|||
* 30 drësseg |
|||
* 40 véierzeg (oppassen op d'Eifeler Regel!) Een"a"véierzech |
|||
* 50 fofzeg (oppassen op d'Eifeler Regel!) |
|||
* 60 siechzeg (oppassen op d'Eifeler Regel!) |
|||
* 70 siwwenzeg (oppassen op d'Eifeler Regel!) |
|||
* 80 achtzeg (oder uechtzeg) |
|||
* 90 nonzeg |
|||
* 100 honnert |
|||
{{Div col end}} |
|||
</div> |
|||
__NOTOC__ |
__NOTOC__ |
||
== Literatur == |
== Literatur == |
||
Linn 240: | Linn 289: | ||
* Schanen, François & Jacqui Zimmer, 2006. ''1,2,3 Lëtzebuergesch Grammaire'', Band 3: ''L'orthographe''. Schortgen, Esch-sur-Alzette. ISBN 978-2-87953-022-2. |
* Schanen, François & Jacqui Zimmer, 2006. ''1,2,3 Lëtzebuergesch Grammaire'', Band 3: ''L'orthographe''. Schortgen, Esch-sur-Alzette. ISBN 978-2-87953-022-2. |
||
* Schanen, François & Jérôme Lulling, 2003. ''Introduction à l'orthographe luxembourgeoise. Description systématisée de l'orthographe officielle luxembourgeoise telle qu'exposée en annexe de l'arrêté ministériel du 10/10/1975 et modifiée par les révisions proposées en annexe du règlement grand-ducal du 30/07/1999.'' 140 S. ([http://www.cpll.lu/pdf/schanen_lulling_letz.pdf PDF 1,1 MB]). |
* Schanen, François & Jérôme Lulling, 2003. ''Introduction à l'orthographe luxembourgeoise. Description systématisée de l'orthographe officielle luxembourgeoise telle qu'exposée en annexe de l'arrêté ministériel du 10/10/1975 et modifiée par les révisions proposées en annexe du règlement grand-ducal du 30/07/1999.'' 140 S. ([http://www.cpll.lu/pdf/schanen_lulling_letz.pdf PDF 1,1 MB]). |
||
* {{Lb-Gramm}} |
|||
* [http://www.legilux.public.lu/leg/a/archives/1999/0112/a112.pdf#page=2 D'Gesetz vun 1999] |
|||
* [http://lod.lu/pages/ortho-CPLL.pdf D'Recommandatioune vum CPLL] déi eenzel Aspekter vum Gesetz vun 1999 preziséieren |
|||
== Kuckt och == |
== Kuckt och == |
||
*[[Wikipedia:Stilistik vum Lëtzebuergeschen]] |
* [[Wikipedia:Stilistik vum Lëtzebuergeschen]] |
||
*[[Wikipedia:Eis Schreifweis/Verben]] |
* [[Wikipedia:Eis Schreifweis/Verben]] |
||
==Um Spaweck== |
== Um Spaweck == |
||
* [http://data.legilux.public.lu/eli/etat/leg/rgd/1999/07/30/n2/jo Règlement grand-ducal du 30 juillet 1999 portant réforme du système officiel d'orthographe luxembourgeoise] |
|||
* [https://www.cpll.lu/ Completéiert Reegelwierk vun der Lëtzebuerger Sprooch] vum CPLL (Conseil fir d’Lëtzebuerger Sprooch) |
|||
* [https://portal.education.lu/schreiwen schreiwen.lu], d'Schreifweis vum Lëtzebuergeschen a fofzéng Kapitele erkläert. |
* [https://portal.education.lu/schreiwen schreiwen.lu], d'Schreifweis vum Lëtzebuergeschen a fofzéng Kapitele erkläert. |
||
* [https://vimeo.com/showcase/letzebuergesch-richteg-schreiwen Lëtzebuergesch richteg schreiwen – eng Serie vun 30 kuerze Videoclippen] |
|||
* [https://portal.education.lu/zls/ORTHOGRAFIE D'Lëtzebuerger Orthografie.] Zenter fir d'Lëtzebuerger Sprooch, 2019. |
|||
{{ |
* {{Lb-Ortho}} |
||
{{WikipediaLU}} |
|||
[[Kategorie:Lëtzebuergesch Sprooch]] |
[[Kategorie:Lëtzebuergesch Sprooch]] |
||
[[Kategorie:Grammaire vum Lëtzebuergeschen]] |
|||
[[Kategorie:Hëllef]] |
[[Kategorie:Hëllef]] |
Versioun vum 17:47, 1. Dez. 2022
Lëtzebuergesch schreiwen
| ||
Grondprinzip: Vokalen … eenzel oder duebel ?Bei a - i - o - u
Dat gëllt och elo fir d'Verbformen alleguer, déi sech nom lëtzebuergesche Stack (Infinitiv) riichten an net nom däitschen:
Mä: opgepasst beim "e"!
De laang geschwaten e (Breedewee, Feierdeeg, deelen) ass ëmmer duebel, och wa just 1 Konsonant hannendru kënnt, an och, wa vir- oder hannendrun en “ë” kënnt (leeën, gëeelzt…). Beispiller fir ze vergläichen
Zesummegesate Wierder
Bei zesummegesate Wierder behält all Deel seng Schreifweis:
Diphthongen a “Rëtschlauter”Den “ei” gëtt wéi am Däitschen ausgeschwat:
D'Méizuel oder Ofleedunge vu verschiddene Wierder op “au” kréien “ai”:
Déi typesch Duebellauter (Diphthongen a “Rëtschlauter”), déi mir ze soen net am Däitschen oder Franséische fannen, dacks awer am Hollänneschen oder Engleschen, gi sou geschriwwen:
Mat eiser Schreifweis kann een och typesch regional Lauter schreiwen:
Eifeler ReegelDen “n” oder “nn” (um Enn vun engem Wuert oder bannent engem zesummegesate Wuert) gëtt net geschriwwen, wann en net ausgeschwat gëtt. Den “n” bleift also just stoe virun i-u-e-o-a / n-d-t-z-h (Mierksaz: "Deng Tirett hält net zou!") oder engem Sazzeechen (dozou zielt och d'Klamer).
Oppassen op d'Ausnamen
Stad - Stater - Staat ...Stad
Deemno gëtt et d'Stad Esch, d'Stad Ettelbréck, d'Stad Berlin asw.
Stater
Déi Escher Leit, déi Diddelenger Schmelz, de Stater Gemengerot, de Lëtzebuerger Béier, d'Eecher Plaz, d'Areler Strooss asw.
Mir kennen den Escher an de Stater Conservatoire. Et gëtt de Stater Theater an den Escher Stadtheater. stättesch
franséische Wäin, lëtzebuergesche Wäin, schmäerzhaft Wierder, stättesch Bussen... Staat
Deemno gëtt et och de Staatsrot, d'Vereenegt Staate vun Amerika, de Staat Alaska... staatlech
|
ë an éë
Den “ë” steet ëmmer amplaz vum kuerz betounten däitschen “ö”. Ausnamen: Artikelen (den, dem), d'Virwuert (Pronomen) vun der 3. Persoun (em, en, es, et), an, wichteg: d'Wiertchen net:
é
Den “é” steet nëmmen a kuerze betounte Silben:
Ausnam: Possessivpronomen (meng, deng, seng). Bei Wierder, déi sech gläichen, markéiert den “é” eng ënnerschiddlech Aussprooch
Kuckt d'Uertschaftsnimm: ass d'Silb betount, kënnt “é”, soss “e”:
Aner diakritesch Zeechen a Sonnerzeechenè
Oppassen: mir hu keen “è” (eleng, reng, Bengel), ausser wann d'Wuert aus dem Franséischen iwwerholl gëtt, da bleift den “è” stoen:
ç, â, ê, ô, î, û
Den “c” mat Cédille (“ç”) gëtt et, grad wéi den Accent circonflexe (“Hittchen” - ^), nëmme bei deene Wierder, déi onverännert aus dem Franséischen iwwerholl goufen:
E puer Ausname gëtt et do, wou et dat selwecht Wuert am Däitsche gëtt, an do keen Hittchen am Gebrauch ass: Diplom, Hotel, Theater,... ß
Den däitsche “schaarfen s” (“ß”) gëtt am Lëtzebuergeschen net gebraucht. Wann däitsch Wierder iwwerholl ginn, gëtt den “ß” duerch “ss” ersat.
Ufank- a Schlusskonsonantend-t-b-p-f-w
De Schlusskonsonant d-t-b-p-f-w riicht sech nom däitsche Schrëftbild, och wann dee Konsonant am Lëtzebuergesche beim Verlängeren net betount ausgeschwat gëtt (e Brot/broden):
Ass keng sou Ofleedung méiglech, da gëtt den haarde Konsonant (t-p-f) geholl. g oder ch um Schluss ?
Banne bleift de “g” nom däitsche Schrëftbild stoen:
De “g” bleift och normalerweis um Enn wéi am Däitschen; just wann d'Silb kuerz a betount ass, schreiwe mir den “ch”:
V oder F um Ufank?
De “v” oder “f” als Ufanksbuschtaf steet nom däitsche Schrëftbild:
J
Et gëtt bei der Schreifweis keen Ënnerscheed (méi) gemaach, ob de “j” als Reiflaut (wéi a “Jicken”) oder mouilléiert (wéi a “jo”) ausgeschwat gëtt. De “jh”, wéi et e fréier gouf, existéiert just nach bei vereenzelten Eegennimm (z. B. beim Jhemp Hoscheit). Wierder déi aus anere Sproochen iwwerholl sinnDéi Wierder, déi aus dem Däitschen, Franséischen, Engleschen oder Italieeneschen iwwerholl gi sinn, a sou geschwat bleiwen, ginn normalerweis och sou wéi an der Originalsprooch geschriwwen.
Bei Wierder aus dem Griichesche ginn “th”, “ch” oder “rh” am Prinzip bäibehalen
Fir de griichesche “ph” gëtt et dräi Fäll:
Oppassen op d'Schreifweis vun agebiergerte Wierder: Tëlee - Vëlo! Méizuel bei Wierder mat franséischen Originnen
De franséische Pluriel op “s”, “es” an “x” fält ewech, a gëtt duerch d'lëtzebuergesch Méizuelendungen “en” oder “er” ersat.
Net ausgeschwat Schlusskonsonante bleiwen:
Bei zesummegesate Wierder komme Bindestrécher (an oft e “Bindungs-s”) dertëscht:
ApostrophDen Apostroph (') steet wéi an anere Sproochen, fir een oder méi Buschtawen, déi ewechfalen a genee op där Plaz, wou s'ewechgelooss ginn:
Den “'t” gëtt ëmmer klenggeschriwwen, och wann en am Ufank vun engem Saz steet:
Grouss a kleng, getrennt oder zesummen?Grouss a kleng, zesummen oder getrennt riicht sech nom däitsche Gebrauch! Liaisouns-s oder -nHeiansdo gëtt en “s” oder “n” ausgeschwat, deen “am Fong” net zum Wuert gehéiert, mä just déngt, fir d'Wuert besser auszeschwätzen. Dës “Liaisouns-n-en” oder „-s-e“ ginn eenzel geschriwwen an net un d'Wuert virdrun ugehaangen:
|
Zuelen
- 1 eent (mä: eng Kaz huet ee Schwanz)
- 2 zwee (mä: zwou Fläsche fir déi zwéi Jongen)
- 3 dräi
- 4 véier
- 5 fënnef
- 6 sechs
- 7 siwen
- 8 aacht
- 9 néng
- 10 zéng
- 11 eelef
- 12 zwielef
- 13 dräizéng
- 14 véierzéng
- 15 fofzéng
- 16 siechzéng
- 17 siwwenzéng
- 18 uechtzéng
- 19 nonzéng
- 20 zwanzeg
- 21 eenanzwanzeg
- 30 drësseg
- 40 véierzeg (oppassen op d'Eifeler Regel!) Een"a"véierzech
- 50 fofzeg (oppassen op d'Eifeler Regel!)
- 60 siechzeg (oppassen op d'Eifeler Regel!)
- 70 siwwenzeg (oppassen op d'Eifeler Regel!)
- 80 achtzeg (oder uechtzeg)
- 90 nonzeg
- 100 honnert
Literatur
- Braun, Josy, 2007. Eis Sprooch richteg schreiwen. 13. Oplo. Rapidpress, Bartreng.
- Schanen, François & Jacqui Zimmer, 2006. 1,2,3 Lëtzebuergesch Grammaire, Band 3: L'orthographe. Schortgen, Esch-sur-Alzette. ISBN 978-2-87953-022-2.
- Schanen, François & Jérôme Lulling, 2003. Introduction à l'orthographe luxembourgeoise. Description systématisée de l'orthographe officielle luxembourgeoise telle qu'exposée en annexe de l'arrêté ministériel du 10/10/1975 et modifiée par les révisions proposées en annexe du règlement grand-ducal du 30/07/1999. 140 S. (PDF 1,1 MB).
- Grammaire de la langue luxembourgeoise, Ministère de l'éducation nationale, de l'enfance et de la jeunesse, Luxembourg 2005, Nouvelle édition entièrement révisée et actualisée, Luxembourg 2020, 2e tirage, Luxembourg 2022 ISBN 978-99959-1-206-2
Kuckt och
Um Spaweck
- Règlement grand-ducal du 30 juillet 1999 portant réforme du système officiel d'orthographe luxembourgeoise
- Completéiert Reegelwierk vun der Lëtzebuerger Sprooch vum CPLL (Conseil fir d’Lëtzebuerger Sprooch)
- schreiwen.lu, d'Schreifweis vum Lëtzebuergeschen a fofzéng Kapitele erkläert.
- Lëtzebuergesch richteg schreiwen – eng Serie vun 30 kuerze Videoclippen
- D'Lëtzebuerger Orthografie, Redaktioun: Conseil fir d'Lëtzebuerger Sprooch (CPLL) an Zenter fir d'Lëtzebuerger Sprooch (ZLS), © Ministère fir Educatioun, Kanner a Jugend, Lëtzebuerg 2019, Editeur: SCRIPT an ZLS, Dréckerei: EXEPRO, 5. Oplo, Lëtzebuerg 2022, ISBN 978-99959-1-163-8
Lëtzebuergesch op der Wikipedia
E klenge Guide fir Lëtzebuergesch ze schreiwen |
Geschicht vun: ... der Lëtzebuerger Sprooch |
...der Lëtzebuerger Schreifweis |
... der Sproochwëssenschaft zu Lëtzebuerg
Lëscht vun de lëtzebuergesche Riedensaarten |
Spellchecker |
Stilistik vum Lëtzebuergeschen |
Wéi heescht dat...? |
Lëtzebuergesch Dictionnairen