Wermte

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Oeals. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

In'ne natuurkunde is wermte ein vorm van energie wovan de hoeväölheid weurdj oetgedröktj in'ne eenheid Joule (J). Wermte is gedefinieerd es de energie die es gevolg van ein temperatuursversjil door ein diathermane (wermtegeleidendje) wandj sjtruimptj. D'r kan dus neet gesjpraoke waere euver 'de wermte' van eine hoeväölheid sjtof (ein begrip det dao väöl op liektj, is inwendige energie).

Wanneer wermte weurtj toegevoegdj aan ein veurwerp komme de atomaire deilkes daovan in bewaeging. Dees bewaeginge zeen willekeurig van richting. Dit sjtuitj in taegesjtelling toet waat d'r gebeurtj es d'r kinetische energie aan 't veurwerp (eine auto biejveurbeeldj) weurdj toegevoeg. Ouch dan komme de deilkes in bewaeging maar deze keer allemaol dezelfdje kantj op. Biej 't aafremme door de vrieving geit dees gerichdje bewaeging euver in de ongerichdje vorm: wermte in'ne remme.

Wermte weurdj waal gezeen es ein leegwaardige vorm van energie, omdet allerlei anger vorme van energie gemekkelik (det wiltj zegke mit ein hoog rendement) in wermte zeen om te zitte, terwiel 't omgekeerdje neet zo gemekkelik geit.

D'r is ein verbandj tösse wermte en temperatuur: 't toeveure van wermte aan ein hoeväölheid sjtof haetj, tenziej d'r eine faseeuvergangk optreujdj, ein verheuging van'ne temperatuur toet gevolg. De hoeväöelheid wermte die neudig is om eine kilo van ein bepaoldje sjtof ein graad Celsius (°C) of ein Kelvin (K) in temperatuur te doon stijge is (onger meer) aafhankelik van'ne sjtof en sjtuitj bekindj es de saortelikke wermte.

De relasie tösse de verangering van'ne wermteinhoud van ein veurwerp, de temperatuursverangering en'ne wermtecapaciteit weurdj gegaeve door de volgendje formule:

$\delta Q=C_{V}\;\Delta T\!$

Hiej in is $\delta Q$ de verangering van wermte-inhaad (energieverangering) in J, $\Delta T$ de temperatuursverangering (K) en $C_{v}$ de wermtecapaciteit in J/K.

Biej ein mingsel van versjillendje fases van dezelfdje sjtof, biejveurbeeldj kaokendj water of sjmultendj ies, veroorzaaktj 't toeveure van extra wermte allein ein verschuuving van'ne verhaajinge tösse de twee fases: biej 't kaoke van water weurdj water in waterdamp omgezatj, terwiel de temperatuur constant blieftj.

Kiek ouch

• Thermodynamica
• Verbranjing
• Wermtepomp

Dit artikel is vertaaldj vanoet de Nederlandse versie van Wikipedia.