Albert Einstein
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Albert Einstein (Ulm, 14 mieërt 1879 - Princeton (New Jersey), 18 april 1955) waas 'nen Duutsj-Zwitsers-Amerikaanse theoretisch-netuurkóndige en oetvinjer. Hae wuuertj algemein gezeen es eine vanne wichtigste netuurkóndige oete gesjiechte, naeve Isaac Newton en James Clerk Maxwell. Zelf neumdje d'r ummer Newton es 'ne väöl wichtigere netuurkóndige es haezelf, ómdet Newton anges es Einstein behauve theoretische ouch groeate experimenteel óntdèkkinge deej. In 't daacheliks laeven is de naam Einstein e synoniem gewaore veur groeate intelligentie.
Einstein woort veural bekèndj vanwaenge de twieë relativiteitstheorieje: de speciaal relativiteitstheorie oet 1905 enne algemein relativiteitstheorie oet 1915 en volgendje jaore, die de speciaal relativiteitstheorie oetbrèdje door ouch plaats in te rume veure zwaordjekrach. Hae publiceerdje mieër es 300 weitesjappelike en mieër es 150 neet-weitesjappelike wirke. In zien later jaore sjreef Einstein oetveurig euver filosofische en politische óngerwirpe. Hae wuuertj döks same mit Max Planck besjoewdj es de vader vanne modern netuurkónde.
Hae droog aanzeenlik bie aan anger deilgebiede vanne netuurkónde: veur zien verklaoring van 't foto-elektrisch effèk óntvóng dŕ in 1921 de Nobelpries veure Netuurkónde en ouch zien besjrieving vanne Brownse bewaeging enne ieëste fluctuatie-dissipatiestèlling waas 'ne wichtige doorbraak. Dees twieë verklaoringen enne speciaal relativiteitstheorie publiceerdje d'r boetedet allemaol in zie wónjerjaor 1905. Wiejer wirk ómvatj ónger anger óngerwirpen inne kwantummechanica, de theorie vanne vaste stof, de nólpuntjsenergie, de statistische mechanica, de kosmologie, de theorie van straoling (fotone, dualiteit van golven en deilkes, kritische opalescentie en gestimuleerdje emissie, de theorie achtere laser) enne veljertheorie. 'n Einheid inne fotosjemie druueg ziene naam, d'n einstein. 't Sjemisch element einsteinium is ouch nao dem verneump, juus wie d'n Einsteinrink inne astronomie enne Einsteincoëfficiënten inne optica.
Albert Einstein woort in 'n liberaal-Joeadse femielje in 't Duutsj Keizerriek gebaore, wóndje later in Italië, Zwitserlandj en 't destiedsje Oeasteriek-Hongarieje veur d'r trögkgóng nao Duutsjlandj. Doe Adolf Hitler in 1933 in Duutsjlandj ane mach koom, besloot Einstein zich inne VS te vestige. In 1940 noom d'r de Amerikaanse nationaliteit aan en deej d'r aafstandj van zien Duutsje (hae beheel wael de Zwitserse). Hae stórf op 18 april 1955 in Princeton aan 'n aneurysma.