Belgio

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

O Bèlgio, conosciûo ofiçialménte cómme Régno do Bèlgio, o l'é 'n pàize de l'Eoröpa nòrd-òcidentâle.

A bandêa do Bèlgio

A poxiçión do Bèlgio in sciâ càrta giögràfica

Càrta fìxica do Bèlgio

Giögrafîa

O Bèlgio o confìnn-a a nòrd co-i Pàixi Bàsci, a levànte co-a Germània, a sùd-èst co-o Lusenbùrgo e a sùd-òvest co-a Frànsa; a nòrd-òvest o l'é pe cóntra afaciòu in sciô Mâ do Nòrd. O l'à 'n'àrea de 30.689 km² e 'na popolaçión de ciù de 11,5 milioìn de persónn-e, raxón pi-â quæ o l'é o 22° pàize co-a ciù âta denscitæ de popolaçión do móndo e l'eutén inte l'Unión Eoropêa, co-in valô pægio in média a 376 abitànti pe chilòmetro quàddro. A sò capitâle, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Bruxelles; inte l'órdine e âtre çitæ ciù inportànti són Anvèrsa, Ghent, Charleroi, Liège, Bruges, Namur e Leuven.

A naçión a l'é formâ da dôe diferénti comunitæ lengoìstiche; ö sæ a comunitæ fiamìnga, a quæ a pàrla a léngoa olandéize e a l'é ciù ò mêno o 60% do totâle, e a comunitæ françéize, ch'a fórma l'âtro 40% da popolaçión. Gh'é 'na comunitæ picìnn-a ch'a pàrla o tedésco ascì, pægia a l'un perçénto do totâle, ch'a sta inti cantoìn ciù de levànte. A región da capitâle do Bèlgio a l'é ofiçalménte bilìngoe (françéize e olandéize), scibén che o françéize o l'é a léngoa ciù comùn inta zöna. A diverscitæ lengoìstica do Bèlgio a l'à portòu a di fórti conflìtti polìtichi, raxón pi-â quæ a naçión a l'à d'ancheu 'n scistêma de govèrno asæ conplicòu, formòu da sêi aministraçioìn paralêle.

Stöia

A modèrna naçión bèlga a l'é stæta creâ aprêuvo a-a rivoluçión do 1830, co-a sò secesción da-i Régno Unîo di Pàixi Bàsci, o quæ o l'êa stæto fondòu sôlo chìnz'ànni prìmma. O nómme çernûo pe-o nêuvo stâto o vêgne da-a pòula latìnn-a Belgium, dêuviâ da-o Giùlio Cézare into sò De Bello Gallico pe indicâ a zöna za inte l'ànno 55 prìmma de Crìsto. O Bèlgio o fa pàrte da región stòrica conosciûa cómme "Pàixi Bàsci", ciù grànde de atoâli naçioìn do Benelux in quànto a l'inclùdde de pàrte da Frànsa do nòrd ascì. Za inte l'etæ de mêzo, aprêuvo a-a sò poxiçión centrâle e da-arénte a vàrri sciùmmi, l'àrea a l'êa asæ rìcca, colegâ da tràfeghi comerciâli e politicaménte a-i sò ciù gréndi vexìn. Pe 'ste raxoìn chi, into teritöio bèlga són stæte conbatûe numerôze goære, fæto ch'o l'à portòu o pàize a vegnî sorvenominòu "o cànpo da batàggia de l'Eoröpa", 'na reputaçión confermâ da-i fæti do sécolo XX ascì.

Unn-a de naçioìn ciù svilùpæ inti ànni da rivoluçión industriâle, o Bèlgio o l'à parteçipòu a-a spartiçión de l'Àfrica, òtegnìndo o contròllo de vàrie colònie. Tra o 1885 e o 1908 o Stâto Lìbero do Còngo, o quæ o l'êa 'n posediménto privòu do rè Leopóldo II, o l'é stæto caraterizòu da atrocitæ difûze vèrso a popolaçión tànto che, depoî milioìn de mòrti, a naçión a l'à pigiòu o contròllo dirètto da colònia.

A segónda meitæ do sécolo XX a l'é stæta caraterizâ da tenscioìn crescénti tra a comunitæ olandéize e quélla françéize, agravæ da-e diferénse lengoìstiche e colturâli, e caxonæ da-o despægio svilùppo econòmico tra e dôe regioìn. Dónca, con vàrie rifórme tra o 1970 e o 1993, gh'é stæta 'na progresîva tranxiçión da 'n govèrno unitâio a 'n modéllo federâle. A despæto de 'ste rifórme chi e tenscioìn no se són amermæ, co-in fórte moviménto separatìsta ch'o s'é svilupòu inte Fiàndre e 'n'instabilitæ polìtica scinbolezâ da-i 18 méixi necesâi pi-â formaçión de 'n govèrno de coaliçión depoî e eleçioìn federâli do zùgno do 2010. Pe de ciù, a dizocupaçión inta Valònia a l'é ciù do dóggio che inte Fiàndre.

Economîa e polìtica

O Bèlgio o l'é 'n pàize svilupòu, co-în'economîa avansâ e a âto rédito. O l'à 'n âto livéllo de qualitæ de vìtta, de ascisténsa sanitâia, d'educaçión e de svilùppo umâno in generâle. Pe de ciù, o l'é un di pàixi ciù segûi e pacìfichi do móndo.

O Bèlgio o l'é 'n stâto sovràn struturòu cómme 'na monarchîa costituçionâle federâle, governâ da 'n scistêma parlamentâre, co-a sò òrganizaçión instituçionâle ch'a l'é asæ conplèssa e ripartîa ségge a livéllo regionâle che lengoìstico. A naçión a l'é divîza inte træ regioìn co-în'âto livéllo de aotonomîa: ö sæ a región fiamìnga a nòrd, a región valònn-a a sùd e, into mêzo, a región de Bruxelles-capitâle. L'ùrtima a l'é a ciù picìnn-a pe estensción ma a l'à a ciù âta denscitæ de popolaçión do pàize e a l'é a ciù rìcca pe PIL pro capite.

O Bèlgio o l'é un di sêi ménbri fondatoî de l'Unión Eoropêa e a sò capitâle, Bruxelles, a l'é a sêde da Comisción Eoropêa, do Conséggio de l'Unión Eoropêa e do Conséggio Eoropêo, óltre che unn-a de dôe sêde do Parlaménto Eoropêo insémme a quélla de Strasbùrgo. O l'é un di ménbri fondatoî de l'Eorozöna, da NATO, de l'OECD, e da WTO, óltre che de l'Àrea Schengen e de l'unión do Benelux con Pàixi Bàsci e Lusenbùrgo. A capitâle a l'é a sêde de numerôze òrganizaçioìn internaçionâli cómme, prezénpio, a NATO e a ciù pàrte di òrgani de l'UE.

Bibliografîa

• (EN) Demetrius Charles Boulger, The history of Belgium, Dalcassian Publishing Company, 1902.
• (EN) Émile L. Cammaerts, A History of Belgium from the Roman Invasion to the Present Day, D. Appleton and Co, 1921.
• (EN) J. Kossmann-Putto e Ernst Heinrich Kossmann, The Low Countries: History of the Northern and Southern Netherlands, 3ª ed., Stichting Ons Erfdeel vzw, 1987, ISBN 90-70-83120-1.
• (EN) John Fitzmaurice, The Politics of Belgium: A Unique Federalism, C. Hurst & Co. Publishers, 1996, ISBN 1-850-65209-0.
• (EN) Christopher Duffy e Brian Bell, Insight Guide Belgium, 3ª ed., APA Publications, 2001, ISBN 98-12-34524-8.
• (EN) J. C. H. Blom e E. Lamberts, History of the Low Countries, Berghahn Books, 2006, ISBN 1-845-45272-0.
• (EN) Robert Stallaerts, Historical Dictionary of Belgium, Scarecrow Press, 2007, ISBN 0-810-85595-X.
• (EN) Mark Elliott, CultureShock! Belgium: A Survival Guide to Customs and Etiquette, Marshall Cavendish, 2010, ISBN 98-14-48425-3.
• (EN) Helena Smith, Andy Symington e Donna Wheeler, Lonely Planet Belgium & Luxembourg, 6ª ed., Lonely Planet, 2016, ISBN 1-760-34136-3.
• (EN) Paul Arblaster, A History of the Low Countries, Macmillan International Higher Education, 2018, ISBN 1-137-61188-X.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Bèlgio

Colegaménti estèrni

• (EN, NL, FR, DE) Scîto ofiçiâ do govèrno, in sce belgium.be. URL consultòu o 15 arvî 2022.
• (EN, NL, FR, DE) Scîto ofiçiâ da famìggia reâ, in sce monarchie.be. URL consultòu o 15 arvî 2022.
• (EN, NL, FR, DE, ES, PT) Scîto turìstico ofiçiâ, in sce visitbelgium.com. URL consultòu o 15 arvî 2022.