U Burghettu (Aròscia)
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
| U Burghettu cumün | |||
|---|---|---|---|
| |||
-Panur=25C3=25A0mma_du_pa=25C3=25ACse_01.jpg) Panuàmma du Burghettu daa stradda pe Gavenü(r)a
| |||
| Localizaçión | |||
| Stâto |  Itàlia
| ||
| Región |  Liguria
| ||
| Provìnsa |  Imperia
| ||
| Aministraçión | |||
| Scìndico | Luca Ronco (lista sivica "Rinnovare Borghetto") da-o 6-6-2016 | ||
| Dæta de instituçión | 1861 | ||
| Teritöio | |||
| Coordinæ: | 44°03′26.57″N 7°58′54.31″E | ||
| Altitùdine | 155 m s.l.m. | ||
| Superfìcce | 25,94 km² | ||
| Abitanti | 404[1] (30-10-2023) | ||
| Denscitæ | 15,57 ab./km² | ||
| Fraçioìn | Gavenu(r)a, Gazzu, Leve(r)ùn, Muntecarbu, Übaga, Übaghetta | ||
| Comùn confinanti | Àuguia d'Aroscia, Cravaüna (CN), Casanöva (SV), A Cêve, Ransu, Vesargu | ||
| Âtre informaçioìn | |||
| CAP | 18020 | ||
| Prefìsso | 0183 | ||
| Fûzo oràrio | UTC+1 | ||
| Còdice ISTAT | 008009 | ||
| Cod. cadastrâ | A993 | ||
| Targa | IM | ||
| Cl. scìsmica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2] | ||
| Cl. climàtica | zöna D, 1 483 GG[3] | ||
| Sànto patrón | San Marcu | ||
| Giórno festîvo | 25 arvì | ||
| Cartògrafîa | |||
  U Burghettu | |||
.svg) | |||
| Scîto instituçionâle | |||
U Burghettu (ascì U Burghettu d'Aròscia, O Borghetto in zenese, Bulghettu in urmeàscu[4], Borghetto d'Arroscia in italiàn) u l'è in cumün ligüre da pruvinsa de Imperia cun 404 abitanti[1].
Geugrafìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]U Burghettu u l'è travesau da u sciümme Aroscia, ch'u da ascì u numme a u paise, e da u so afluènte Rian Calabbria. Se tröva inta meddia valà, inte l'entrutèra de Arbenga da a quale u dista ménu de 20 chilometri. U cunfina a nord cun Cravaüna (CN), a nord est cun Àuguia, a est cun Ransu, a sud cun Casanöva (SV), a ovest cun Vesàrgu e A Cêve.
Frasiui
[modìfica | modìfica wikitèsto]-
U Burghettu dau punte pe' Übaga -
Gavenu(r)a -
Panuàmma de Leve(r)ùn
_-_v=25C3=25ACsta_co-o_p=25C3=25A0ize_(1).jpg)
.jpg)
Gh'a cumme frasiui: Gavenu(r)a, Gazzu (d'Aròscia), Leve(r)ùn, Muntecarbu, Übaga e Übaghetta.
Stoia
[modìfica | modìfica wikitèsto]Zà in epuca pre rumàna i teritòi da vàla Aròscia i l'éan stài ucupài dae pupulasiùi ligüi antighe, prubabilmente ligàe a a tribù di Epanteri, scacciài da l'avansà rumana avegnüa turnu au 180 a.C.[5] Doppu l'Impeu Roman ascì u territoiu du Burghettu l'è stàu interessau da e invaxuì di barbari[5], cun duminasiuì Longobarde e di Franchi. In tu periudu carulingiu u l'éa passàu assemme ai atri paixi du funduvalle sutta u Cuntadu de Arbenga e, ancua doppu, in tu periudu sucescìvu, sutta a a Marca Arduinica inseìu inta giurisdisiun du cumitattu arbenganese.[5]
A fundasiùn de 'n insediaméntu in furma stabile u l'è da sercà intu periudu de l'àtu mediuevu, quande a magiurànsa da pupulasiùn du funduvàlle a se trasfeìsce inte 'sta zòna, ciü favurevule pé e cultivasiùi e au sfrütamèntu de l'ègua di turenti lucàli pé a impiantà di müìn.
U Burghettu u vegne dunca numinàu intu 1496 quande u cumpaìsce pe a primma otta in t'in attu cun a dicitüa latina "ecclesia Sanct Marci de Burghetto"[5].
Quande a se desfà a Marca u duminiu in sciù bùrgu u pàssa sutta i marchesàu de Clavesana. Aturnu au 1233, cun u rafursamèntu du cuntrollu zenese in scia Cêve a pupulasiùn du Burghettu a partecipa a l'incrementu da demugrafìa du növu burgu cevése, cumme u l'avegnìva cun àtre pupulasiùi aruscìne de l'epuca. Particulàre a cundisiùn di abitài de Leve(r)ùn e de Gavenu(r)a, che, a a morte di marchexi lucàli i vegnàn anesci au növu marchesàu de Süccaellu, faxendu parte de in ünicu feudu cun u vixìn castellu de Àuguia. Intu 1522 a Repübbrica de Zena a càtta u feudu du Burghettu e u paìse u entra a fa parte du mandamentu da Cêve, ch'u cumprendeva in tutàle chinze burghi da vàlà. U segue düante tüttu questu periudu e sorti da vixìna Cêve, i àtri sentri i vegnan anesci doppu, cun a fìn ascì de e battaie fra Zenexi e Savoia pe u cuntrollu de Süccaellu. A situasiùn a cangia in moddu sustansiàle quande u 'rìva l'esercitu fransése, guidàu da Napuleùn Bunaparte. U teritòiu cumünàle u entra dunca a fa pàrte da Repübbrica Ligüe (u và a fà parte du cantùn de Rànsu primma, poi de quellu cevése), smembrà intu 1802, quande i teritòi cunquistài i vàn a fà parte de l'Impeu Fransese, sutta u Dipartimentu de Munenötte. Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inseìu inta pruvinsa de Impeia.[6]
Düante a segunda guèra mundià i se ponan rintracià paéggi episòdi de Rexistensa, cume quellu de Silviu Bunfante, chi feìu in t'in impurtante battàia. Poi cun a Brigà a véllu dedicà, ch'a a l'éa sciurtìa a taià e vìe de cumünicasiùn fra U Burghettu e Vesargu e, sabutandu e uperasiùi tedesche. Doppu u cunflittu a và a fà parte da Repübbrica Italiana.
Diferenti i cangiamènti terituiàli subìi, difatti intu 1877 u 'sciòrbe u cumün de Übaga (ch'u cumprendeva ascì Übaghetta e Muntecarbu) e intu 1928 ascì Ransu e Àuguia, questi dui chi ricustituìi intu 1947.
I ürtimi cangiamènti i sun da riscuntrà intu 1949, quande Gavenu(r)aa vegne destaccà da Àuguia pé entrà a fa pàrte du Burghettu. Dau 1955 u cumün u pìa u nume uffisiàle, 'zunzendu u sufissu "d'Aroscia", pe distinguelu da àtri cumüi (fra tütti U Burghettu San Spirtu, in pruvinsa de Savuna).
Da l'ànnu 1973 au 31 de dixembre 2008 u cumün u l'ha fàu parte da Cumunitài Muntana de l'Àta Valà de l'Aròscia poi supressa. Dau 2014 u l'è pàrte l'Uniun di Cumüi de l'Àta valà de l'Aroscia.[7]
Inte l'ànnu 2017 a l'è stà prupòsta a fuxiùn di cumüni du Burghettu e de Àuguia in te in sùlu, ch'u duieva pià u numme de Aròscia vista a stòia cumüne fra i dùi teritòi. U növu ente u saieva cuscì u segundu centru aruscìn (fra quelli in pruvinsa de Impeia) pé grandessa doppu A Cêve.[8]
Abitànti
[modìfica | modìfica wikitèsto]Evulusiùn demugrafica
[modìfica | modìfica wikitèsto]Abitanti censìi[9]
Minuànse furèste
[modìfica | modìfica wikitèsto]Dandu amèntu ai dàtti de l'Istat ai 31 de dixembre du 2019, i sitadìn furèsti a Burghettu d'Aroscia i sun 42.
Pòsti de interesse
[modìfica | modìfica wikitèsto]Architetüe religuse
[modìfica | modìfica wikitèsto]-
A géxa de San Marcu -
A géxa de San Cu(r)umbàn, a Gavenüa -
A géxa de San Benardu de Leve(r)ùn -
L'uatòiu de Santa Cataìna de Leve(r)ùn -
A Madonna du Munte
_01.jpg)
_01.jpg)
_01.jpg)
A livellu religiùsu u teritòiu du Burghettu u l'è divìsu in 5 parocchie, chella de San Marcu, de San Cuumbàn (a Gavenu(r)a), de San Benardìn (Gazzu d'Aròscia), de San Benàrdu (a Leve(r)ùn) e de San Antoniu, Luensu e Giuvanni (a Übaga, ciü Übaghetta e Muntecarbu).
- Géxe du Burghettu
- Géxa de San Marcu u 'Vangelista intu sentru du Burghettu, du che a l'è a paruchiàle. A strutüa udièrna a l'è 'na rivixitasiùn du XVII seculu, basà prubabilmènte de 'n àtru edifissiu, in stìle baroccu, cuntempuranea au campanì. A cunserva l'antìga funte bateximàle in prìa négra travaià.
- Uatòiu de San Giacumu, u se tröva de fiancu a a paruchiàle.
- Uatòiu de San Bastiàn, a l'estremitài de levante du sentru.
- Uatòiu da Madonna da Canderaira inta burgà de Curnài, de d'atu au sentru.
- Santuàiu di Santi Cosma e Damiàn, a punente du sentru, versu i cunfìn cun Vesargu.
- Géxe de Gazzu
- Géxa de San Bernardin da Sénna, se tröva a Gazzu d'Aroscia.
- Capella de Sant'Apolonia a Gàzzu.
- Capella de San Benardu, inta burgà di Carli de Gàzzu.
- Santuàiu da 'Sunta, de d'atu du paise.
- Géxe de Gavenüa
- Géxa de San Cu(r)umbàn, sede da parocchia de Gavenüa, a l'éa stà fundà dai muneghi benedetùn in sce l'ìsua Gainàa, presènti ascì ascì a A Cêve e Tàggia. L'edifissiu udièrnu u l'è du XVIII seculu fra u 1768 e u 1796 u l'éa stàu custruìu grassie a e elargisiùi generuse de Francesco Vannenes (imprenditù zenese, de uigìne aruscìna).[10]
- Santuàiu di Santi Cosma e Damiàn, custruìu intu XIX seculu in sce in pilùn zà existente, basàu in sce in edifissiu antigamènte apartegnüu ai benedetìn. Se tröva a Gavenüa, vixìn a a stradfa pruvinsale, restauàu inti ànni Sinquanta, a l'è ugettu de devusiùn in tütta a valle Aròscia, ma ascì in quella du Pennavaire e in quella du Tànau.
- Uatòiu de San Giuvanni Batìsta, faciàu in sciu ciasà da géxa.
- Uatòiu da Nativitài de Maìa Vergine, inta burgà da Costa de Gavenüa.
- Uatòiu da Madonna da Néve, inta burgà du Casà.
- Uatòiu de San Péu, inta burgà de Quarta(r)ö(r)e.
- Uatòiu de l'Imaculà Cuncesiùn, u l'è in scia stradda ch'a mena au Burghettu, inta lucalitài de Carnà.
- Géxe de Leve(r)ùn
- Géxa de San Benàrdu, a géxa da parocchia de Leve(r)ùn, a se tröva au sò sentru.
- Uatòiu de Santa Cataìna de Lüsciandria, intu sentru da frasiùn.
- Uatòiu de l'Angéu Custode, in scia stradda pe Àuguia.
- Uatòiu da 'Sunta, a meza stradda fra Leve(r)ùn e Gavenüa.
- Uatòiu de Nostra Scignua da Néve o da Madonna du Munte, u se tröva in scia cresta di munti ch'i spartiscen l'Aròscia e u Pennavaire.
- Géxe de Übaga
- Géxa de Sant'Antoniu, sede da parocchia di Santi Antoniu, Luénsu e Giuvanni, a se tröva inta burgà da Villa de Übaga. A custudisce ina antiga pàla d'altà atribuìa au pitù Pietro Guido de Ransu e ina funte bateximàle du 1504.
- Uatòiu de Sant'Antoniu, inta burgà da Costa d'Übaga.
- Uatòiu de l'Imaculà Cuncesiùn, inta burgà da Villa d'Übaga.
- Uatòiu da 'Sunta, a punente da Villa d'Übaga, da vixìn au campusantu.
- Uatòiu de San Giacumu a Übaga, in scia via pe Übaghetta.
- Capella de San Benardu a Übaga, in scia via pe Muntecarbu.
- Géxa de San Luénsu da frasiùn de Übaghetta, a se tröva inta burgà de Menegù.
- Uatòiu de Santa Cataìna, a Menegù d'Übaghetta, de fiancu da géxa da frasiùn.
- Uatòiu da Madonna da Misericordia, inti boschi a setentriùn da burgà de Menegù.
- Capella de San Mauru, inta burgà da Costa de Übaghetta.
- Capella de Sant'Antoniu, inta burgà da Cascina de Übaghetta.
- Capella de San Benardu, inta regiùn da Curma, a meza stradda fra Übaghetta e u Burgu de Ransu.
- Uatòiu de l'Imaculà Cuncesiùn, inta burgà de Menegù de Übaghetta.
- Géxa de San Giuvanni Batìsta inte l'abitàu de Muntecarbu.
- Uatòiu da Presentasiùn de Maìa Vergine au Tempiu, a Muntecarbu, daré da géxa.
- Uatòiu da Madonna da Néve, inta burgà da Villa de Muntecarbu.
- Géxa de San Coximu.
Ecunumìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]L'ecunumìa du paìse a l'è bazà in moddu prevalènte in sce l'agricultüa: i se cultìvan e uìve taggiàsche e e varietài d'üga lucàli. Atìvu u l'è l'alevaméntu, specialmènte de e vàcche. Rilevante a prudusiùn de legnàmme e a racòlta de castàgne e di fùnzi.
Cultüa
[modìfica | modìfica wikitèsto]Dialettu du Burghettu
[modìfica | modìfica wikitèsto]
U dialettu parlàu au Burghettu u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia, legà stuicamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de Impeia.
Cuxìna
[modìfica | modìfica wikitèsto]Amaétti de Gavenüa
[modìfica | modìfica wikitèsto]Tipici da frasiùn de Gavénua i sun i amaétti, dùsi da a furma ciàna, dau güstu de mandurle e amé, e dunca lezermente "amài", i sun spessu 'cumpagnài cun u vìn du Prève, pigàu passìu.[11]
Asuciasiùi spurtìve
[modìfica | modìfica wikitèsto]Intu teritòiu cumünàle a se tröva l'asuciasiùn Pro Loco Leve(r)ùn, cun u càmpu da bocce, sport tàntu praticàu inta valà.[12]
Feste e fée
[modìfica | modìfica wikitèsto]- Festa di Santi Cosma e Damiàn, a se tegne a Gavenu(r)au 27 de setembre, cun e celebrasiùi religiuse intu santuàiu e a sagra uferta da a pro loco, ch'a mette a dispusisiùn i "casùi".[13]
- Festa de San Miché, a se tegne a Gavenu(r)au 29 de setembre, cun e celebrasiùi religiuse inta géxa paruchiàle e a relatìva sagra intu burgu.[13]
- Festivàl müxicàle Cian du Figu, u se tegne a Gazzu d'Aroscia in aùstu, in lucalitài Cian du Figu, cun müxica dau vìvu, servìssiu bar e panìn.[14]
- Sagra da Buridda, in frasiùn de Leve(r)ùn, a se tegne intu meze d'aùstu, cun a tipica buridda lucàle e atri piàtti da tradisiùn.[15]
- Festa du Surisü, in aùstu a Gazzu, cun zöghi péi matetti e a cuxìna lucàle.[16]
- Prucesciùn du Venardì Santu a Gavenüa, cun e diverse cunfraternite lucali e a rapresentasiùn de l'esercitu seleste, de antìga tradisiùn.[17]
Aministrasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]
| Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1945 | 1946 | Mario Bruna | scìndegu | ||
| 1946 | 1947 | Ferdinando Casa | scìndegu | ||
| 1947 | 1947 | Silvio Cepollini | cumisàiu straurdinàiu | ||
| 1947 | 1949 | Silvio Cepollini | scìndegu | ||
| 1949 | 1954 | Gio Batta Baldoino | scìndegu | ||
| 1954 | 1958 | Filiberto Massone | scìndegu | ||
| 1958 | 1962 | Innocenzo Pesce | scìndegu | ||
| 1962 | 1978 | Pier Giorgio Lucifredi | scìndegu | ||
| 1978 | 1979 | Ottavio Cepollini | scìndegu | ||
| 1979 | 1979 | Reuccio Rainaldi | scìndegu | ||
| 1979 | 1988 | Nicolò Elena | Demucrasìa cristiana | scìndegu | |
| 18 lüiu 1988 | 21 dixembre 1991 | Nicolò Elena | lista sivica | scìndegu | |
| 21 dixembre 1991 | 7 zügnu 1993 | Mauro Ferrari | Demucrasìa cristiana | scìndegu | |
| 8 zügnu 1993 | 28 arvì 1997 | Mauro Ferrari | Demucrasìa cristiana | scìndegu | |
| 28 arvì 1997 | 14 mazzu 2001 | Mauro Ferrari | lista sivica | scìndegu | |
| 14 mazzu 2001 | 30 mazzu 2006 | Paolo Ronco | lista sivica | scìndegu | |
| 30 mazzu 2006 | 16 mazzu 2011 | Paolo Ronco | lista sivica | scìndegu | |
| 16 mazzu 2011 | 6 zügnu 2016 | Augusto Forno | Per Borghetto (lista sivica) |
scìndegu | |
| 6 zügnu 2016 | 4 utùbre 2021 | Luca Ronco | Rinnovare Borghetto (lista sivica) |
scìndegu | |
| 4 utùbre 2021 | in càrega | Angela Denegri | Uniti per Borghetto (lista sivica) |
scìndegu | |
Vie de cumünicasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]U teritòiu du Burghettu d'Aroscia u l'è 'traversàu da a Stradda Statàle 453 da valà de l'Aroscia (SS 453), che u culega cun Ransu a est e cun Vesargu a ovest. Dau 2001 a l'è stà avèrta a variante ch'a pàssa au de föa dau paìse, cun di növi viadòtti e galerìe in sce l'Aròscia. Burghettu u l'è culegàu cun Übaghetta grassie a a Stradda pruvinsàle 11 (SP 11), cun Gàzzu pé a SP12, cun Gavenu(r)a pé a SP 13 e cun Übaga e Muntecarbu cun a Stradda pruvinsàle 83 (SP 83). Leve(r)ùn u l'è poi razunzibile da Àuguia cun a SP 15.
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ 1,0 1,1 Dàtu Istat - Pupulasiùn rexidente ai 30 d'utùbre du 2023.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ (LIJ, IT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 (IT) Andrea Gandolfo, La provincia di Imperia: storia, arti, tradizioni. Volume 1, Peveragno, Blu Edizioni, 2005.
- ↑ (IT) Scheda du Burghettu, in sce unionevallearroscia.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.
- ↑ (IT) A nàsce l'Uniun di Cumüi de l'Àta valà de l'Aroscia, in sce anci.it. URL consultòu o 15 zùgno 2021.
- ↑ (IT) U nasce Aròscia, u cumün fuxiùn fra U Burghettu e Àuguia, in sce riviera24.it. URL consultòu o 15 zùgno 2021.
- ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL consultàu u 30-12-2023.
- ↑ (IT) A paruchiàle de Gavenüa, in sce culturainliguria.it. URL consultòu o 17 zùgno 2021.
- ↑ (IT) I amaétti de Gavenüa, in sce lacasettadiranzo.it. URL consultòu o 17 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Leverùn, u campu da bocce, in sce campobocce.it. URL consultòu o 17 zùgno 2021.
- ↑ 13,0 13,1 (IT) Festa di Santi Cosma e Damiàn, in sce rivieraeventi.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Festivàl müxicàle Cian du Figu, in sce rivieraeventi.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Sagra da Buridda, in sce borghidiriviera.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Festa du Surisü, in sce eventiesagre.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Gavenüa, l'esercitu seleste, in sce riviera24.it. URL consultòu o 18 zùgno 2021.
Àtri prugètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce U Burghettu
| Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 244778097 · GND (DE) 7637274-1 · WorldCat Identities (EN) 244778097 |
|---|