Arintany

Ny arintany dia fandrehitra mivaingana, miloko mainty na manja matroka, miforona avy amin' ny fahapotehan' ny ampahany amin' ny zavamaniry milevina anaty tany, ahitana ôksizenina sy hidrôzenina sady be karbônina. Amin' ny ankapobeny dia ahitana karbônina (78 %), lavenona (7,3 %), ôksizenina (6,4 %), hidrôzenina (5 %), azôta (1,4 %), hamandoana (1,2 %) ary solifara (0,7 %) ny arintany. Misy karazany samihafa ny arintany, arakaraka ny habetsahan' ny karbônina ao aminy, dia ny fompotra, ny linita, ny arintany mahazatra, ny manjarano, ny dionarintany ary ny antrasita.

Miantoka ny 26,8 % amin' ny filana angovo eran-tany tamin' ny taona 2019 ny arintany izay loharanon' angovo faharoa ho an' ny olombelona, aorian' ny solitany (30,9 %), ary loharano voalohany amin' ny fahazoana herinaratra (36,7 %) tamin' ny taona 2019.

Nivangongo any amin' ny firenena telo (72,9 %) tamin' ny taona 2021 ny fanjifana arintany eran-tany: i Sina (53,8%) sy i India (12,5 %) ary i Etazonia (6,6 %).

Tombanana ho 22,436.10¹⁸ joule ny tahiry eran-tany tamin' ny faran' ny taona 2020, izay 25,8 % tany Etazonia, 15,5 % tany Sina, 12,5 % tany Rosia, 12,1 % tany Aostralia ary 12, 0 % tany India, izany hoe famokarana 134 taona raha ampitahaina amin' ny taha tamlin' ny taona 2021. Ny 87,7 % amin' ity famokarana ity dia any amin' ny firenena enina: i Sina (50,8 %), i Indônezia (9,0 %), i India (8,0 %), i Aostralia (7,4 %), i Etazonia (7,0 %) ary i Rosia (5,5 %). Nitombo 146 % izany tao anatin' ny 47 taona (1973-2020) na dia nihena aza tamin’ ny taona 2015 sy 2016 ary 2020 nampisy ny krizin’ ny valan' aretina Covid-19 ka nampihena 4,8 % izany. Ny Agence internationale de l'énergie (AIE) na International Energy Agency (IEA) dia maminavina mialoha fa ny famokarana arintany eran-tany dia tokony ho marin-toerana eo anelanelan' ny taona 2018 sy 2023, sady hihena ny fanjifana any Eorôpa sy any Amerika Avaratra noho ny fitomboany any India sy any Azia Atsimo-Atsinanana.

Ny fitrandrahana ny arintany any amin' ny toeram-pitrandrahana dia nahatonga ny revôlisiôna indostrialy tamin' ny taonjato faha-18 sy faha-19. Ny fandoroana azy dia niteraka 44,0 % amin' ny fandefasana etona CO₂, raha 33,7 % ny fandefasana etona avy amin' ny solitany ary 21,6 % avy amin' ny etona voajanahary. Ny fanatanterahana ny tanjona iraisam-pirenena amin' ny fifampiraharahana momba ny toetrandro momba ny fitazonana ny fiakaran' ny mari-pana eo ambanin' ny 2 °C, raha ampitahaina amin’ ny haavo talohan’ ny vanim-potoan’ ny indostria, dia mitaky ny tsy hisian' ny fitrandrahana mihoatra ny 80 % amin' ny arintany misy any ambanin' ny tany, hatramin’ izao ka hatramin' ny taona 2050.

Karazana arintany

Ny arintany dia misy karazany samihafa araka ny habetsahan' ny karbônina ao aminy, dia ny fompotra, ny linita, ny arintany mahazatra, ny manjarano, ny dionarintany ary ny antrasita.

Fompotra

Arintany miloko mainty sady mitsiratsiraka, misy karbôna ambany raha oharina amin' ny karazana arintany hafa, ary misy hamandoana avo ny fompotra. Ny fandoroana azy dia mamoaka setroka be sy hafanana kely. Kely kokoa ny hafanana avoakanhy raha mitaha amin’ ny hazo sy ny arina. Ny fompotra dia misy rano sy zavatra ôrganika efa simba (80 hatramin' ny 90 % amin' ny lanjan' ny lavenona). Ny ambiny 10 hatramin’ ny 20 % dia zavatra ôrganika simba. Mety hahatratra 50 % amin' ny lanjany ny karbôna, izay mahatonga ny fompotra maina ho fandrehitra tsara.

Linita

Ny linita karazana arintany misy karbônina betsaka kokoa noho ny fompotra ka azo lazaina ho fandrehitra tsy dia tsara. Ny linita dia arintany misy karbônina 65 hatramin' ny 75 %, izay azo ampiasaina amin' ny fanafanana sy famokarana herinaratra. Ny linite amin' ny endriny voajanahary dia misy rano betsaka (50 %). Potehina sy hamainina izy mba hampihenana ny habetsahan’ ny rano ho 11 %.

Arintany mahazatra

Ny arintany mahazatra dia arintany misy karibônina betsaka, eo anelanelan' ny an' ny linita sy ny an' ny antrasita, izany hoe 80 hatramin' ny 90 % ny karbônina ao aminy. Manopy mainty ny lokony.

Manjarano

Ny manjarano na grafita dia karibônina voajanahary lasa kristaly. Hita amin' ny endrika mololo izy, na mizara madinidinika rehefa tsy misy endrika. Ny manjarano dia azo avy amin' ny arintany na faikan-tsolitany (coke). Ampiasaina amin' ny famokarana tsỳ manokana sy menaka fanosotra ary vatoaratra izy.

Dionarintany

Amin' ny alalan' ny fandorana tsy misy rivotra (amin' ny hafanana 1 000 °C mahery) no fikarakarana ny dionarintany. Tsy misy zavatra mora mietona sy manjavona ny ao aminy, ary raha mirehitra dia sady tsy misy setroka no tsy misy fofona. Manana fahafaha-mandoro avo dia avo izy ka ampiasaina amin' ny lafaoro lehibe fampitsonihana metaly.

Antrasita

Ny antrasita dia akora mavesatra, ranoray, izay tsy misy zavatra mora mietona sy manjavona firy. Io no arintany misy karbônina be indrindra (92 hatramin' ny 95 %) ka mahatonga azy ho iray amin' ny arintany manana karbônina be indrindra sy arintany mamoaka hafanana be indrindra. Miloko volondavenona na mainty sady mamirapiratra izy.

Jereo koa

Harena an-kibon' ny tany