Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Прејди на содржината

Око: Разлика помеѓу преработките

Уреди врски
Од Википедија — слободната енциклопедија
Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
Ред 82: Ред 82:
* „Очи за око“ - кус расказ на македонскиот писател [[Дејан Мирчески]] од 2012 година.<ref>Дејан Мирчески, ''Кристалните јами на пропаста'', Темплум, Скопје, 2012.</ref>
* „Очи за око“ - кус расказ на македонскиот писател [[Дејан Мирчески]] од 2012 година.<ref>Дејан Мирчески, ''Кристалните јами на пропаста'', Темплум, Скопје, 2012.</ref>
* „Трепка во око“ — кус расказ на македонската писателка [[Сања Михајловиќ-Костадиновска]] од 2018 година.<ref>Сања Михајловиќ-Костадиновска, ''(Бес)конечни модели на расказот''. Скопје: Бегемот, 2018, стр. 49.</ref>
* „Трепка во око“ — кус расказ на македонската писателка [[Сања Михајловиќ-Костадиновска]] од 2018 година.<ref>Сања Михајловиќ-Костадиновска, ''(Бес)конечни модели на расказот''. Скопје: Бегемот, 2018, стр. 49.</ref>
* „Урочливи очи“ — кус расказ на македонската писателка Сања Михајловиќ-Костадиновска од 2018 година.<ref>Сања Михајловиќ-Костадиновска, ''(Бес)конечни модели на расказот''. Скопје: Бегемот, 2018, стр. 77.</ref>
* „Блескави очи“ - кус расказ на италијанскиот писател [[Еуџенио Монтале]].<ref>Euđenio Montale, ''Leptir iz Dinara i ostali prozni spisi''. Beograd: Rad, 1979, стр. 37-42.</ref>
* „Блескави очи“ - кус расказ на италијанскиот писател [[Еуџенио Монтале]].<ref>Euđenio Montale, ''Leptir iz Dinara i ostali prozni spisi''. Beograd: Rad, 1979, стр. 37-42.</ref>
* „Твоите очи“ - песна на унгарскиот поет [[Шандор Петефи]].<ref>Šandor Petefi, ''Sloboda i ljubav''. Beograd: Rad, 1969, стр. 35.</ref>
* „Твоите очи“ - песна на унгарскиот поет [[Шандор Петефи]].<ref>Šandor Petefi, ''Sloboda i ljubav''. Beograd: Rad, 1969, стр. 35.</ref>

Преработка од 22:27, 11 јуни 2022

Човечко око.

Око — името на органот за вид на повеќеклеточните животни. Еволутивно, првите „очи“ претставуваат во суштина молекулска агрегација на фоторецепторите во едноклеточните организми. Со усложнување на градбата на организмите, фоторецепторите се преместуваат на одредено и константно место во организмот, градејќи ги првите сетилни органи за вид. Кај примитивните животни, очите се клучни за брзи реакции во движењата, предаторството или бегањето. Кај посложените животни, сетилото за вид е само едно од примачите на информации од надворешноста и овие информации се интегрираат во мозокот.

Еволуција на окото

Мускули на окото
Сложените очи на вилинското коњче.

Кај еволутивно најпримитивните животни, сунѓери, не постојат очи како органи. Возрасните сунѓери се силни организми кои имаат филтрирачки начин на исхрана и во нивниот живот фоторецепцијата нема голема улога. Младите сунѓери и ларвите се подвижни организми и ним сетилото за вид им е повеќе потребно, иако сè до неодамна се сметало дека ни ларвите на сунѓерот немаат очи. Со експериментите на осветлување на ларвите, докажано е нејзиното бегање од осветлувањето (тоа понатаму водело до откривање на фоторецепторите групирани на едниот крај на ларвата, опколени со трепките кои ја раздвижуваат ларвата). Кај останатите без‘рбетници, очите по правило се развиени. Исклучок прават паразитски облици или организми во најголемите морски длабочини, но повеќето животни за кои би се рекло дека немаат очи, тие ги имаат. Така, очи постојат кај инсектите, раковите, пајакот, но и кај медузите, планаријата и школките.

Постојат разлики меѓу очите на одделни групи животни. Во прв ред, очите можат да бидат прости, односно изградени од една фоторецепторна клетка опкружена со потпорни клетки или сложени, кога има систем од повеќе рецепторни клетки кои се интегрираат во процесот на примање на дразби. Повеќето прости очи служат само за детектирање на светлина, но кај некои организми (пајаци и некои гасеници) овие очи создаваат и слики. Сложените очи се едни од важните карактеристики, изградени од многу фацети (мало просто око), по кои се одликуваат инсектите. Иако често се смета дека секоја фацета создава сопствена слика и дека инсектите гледаат умножено, оваа ситуација е ретка - најчесто е во прашање добра координација на фацетата која овозможува создавање на слика од голем агол на гледање и голема резолуција во мозокот. Фоторецепцијата има голема и важна улога во секојдневието кај животните. Кај животните кои зависат од сетилото за вид во потрагата по храна, очите се добро развиени. Најразвиени се очите кои ги поседуваат главоногите и ‘рбетниците. Во овие две групи на животни, очите низ различни еволутивни патеки доаѓаат на исто решение на градба и функционирање на органите за вид.

Очи на ‘рбетниците

1: posterior chamber2: ora serrata3: ciliary muscle4: ciliary zonules5: canal of Schlemm6: pupil7: anterior chamber8: cornea9: iris10: lens cortex11: lens nucleus12: ciliary process13: conjuntiva14: inferior oblique muscule15: inferior rectus muscule16: medial rectus muscle17: retinal arteries and veins18: optic disc19: dura mater20: central retinal artery21: central retinal vein22: optical nerve23: vorticose vein24: bulbar sheat25: macula26: fovea27: sclera28: choroid29: superior rectus muscule30: retina
1:задна комора 2:ora serrata 3:цилијарен мускул 4:цилијарни зонули 5:шлемов канал 6:зеница 7:предна комора 8:cornea 9:шареница 10:обвивка на леќата 11:јадро на леќата 12:цилијарен процес 13:conjuntiva 14:инфериорен обличен мускул 15:инфериорен ректусен мускул 16:медијален ректусен мускул 17:ретинални артерии и вени 18:оптички диск 19:dura mater 20:централна мрежнична артерија 21:централна ретинална вена 22:оптички нерв 23:вортикозна вена 24:топчест слој 25:macula 26:fovea 27:sclera 28:choroid 29:горен ректусен мускул 30:мрежница

Очите на ‘рбетниците можат да бидат:

  • Непарни, кои ги имаат мал број ‘рбетници во вид на темено (круглоусти, некои риби и гуштери) и пинеално око (кај круглоусти, а кај останатите ‘рбетници тоа еволуирало во епифиза)
  • Парни, кај најголемиот број ‘рбетници, вклучувајќи го и човекот.

Парните очи се изградени од типот на затворен очен меур (очно јаболко). Очното јаболко е обвиткано со три слоја:

  • Белка — надворешна обвивка која на предниот дел образува проѕирна рожница
  • Садовница — богата со крвни садови; на предниот дел образува должница, која на средината има отвор наречен зеница; зад должницата лежи очното сочиво
  • Мрежница — внатрешна обвивка; таа е најсложен дел на окото и во неа се наоѓаат сетилните клетки односно фоторецепторите:
    • Стапчиња — одговорни за разликување на светлина и темнина; кај цицачите тие се побројни од чунчињата
    • Чунчиња — одговорни се за воочување на бои и детални предмети; најмногу ги има во средината на мрежницата (на линијата која поминува низ центарот на окото), на местото кое се нарекува жолта дамка - место на најостриот вид.

Функција на очите

Оптичкиот пат на функционирање на сетилото за вид кај човечките очи

Главната функција и намена на очите во човечкиот организам и воопшто кај ’рбетниците е прием на дразбите на светлината, нивно проследување и процесирање до мозокот, по што се создава слика. Односно, преку функционирањето на оптичкиот пат на приемот на дразбите на светлината, очите служат како рецептори и органи на сетилото за вид. Во очите се содржат фоторецепторите коишто се вид на невроцит кои се способни светлинската дразба да ја претвораат во акциски потенцијал. Поконкретно, фоторецепторот апсорбира фотони кои предизвикуваат промена во мембранскиот потенцијал во акциски кај невронот. Оваа нервна информација евентуално ќе биде искористена од визуелниот систем во черепниот мозок за да формира слика на визуелниот свет.

Очите како тема во уметноста и во популарната култура

Очите (најчесто, очите на некоја девојка или жена) се јавуваат како тема во бројни дела од уметноста и популарната култура.

Очите како тема во книжевноста

Очите како тема во филмот

Очите како тема во музиката

  • „Твоите очи, Лено мори“ - македонска народна песна.[26]
  • „Кој ти ги даде тие црни очи“ - македонска народна песна.[27]
  • „Очите на Гари Гилмор“ (англиски: Gary Gilmore's eyes) - песна на британската панк-рок група Адвертс (The Adverts) од 1977 година.[28]
  • „Очи на задната страна од твојата глава“ (англиски: Eyes in the back of your head) - песна на британската панк-рок група Адиктс (The Adicts) од 1982 година.[29]
  • „Очи без лице“ (англиски: Eyes Without a Face) - песна на британскиот рок-пејач Били Ајдол од 1983 година.[30]
  • „Празни очи“ (англиски: Hollow Eyes) — песна на американската хард-кор група Артиклс оф фејт ('Artickes of Faith).[31]
  • „Ѓаволски очи“ (англиски: Devil Eyes) - песна на американскиот рок-музичар Тим Бакли (Tim Buckley) од 1972 година.[32]
  • „Удар во очите“ (англиски: Kick in the Eye) - песна на британската рок-група Баухаус од 1981 година.[33]
  • „Замаглени очи“ (англиски: Foggy eyes) - песна на американската рок-група Бит хепенинг (Beat Happening) од 1985 година.[34]
  • „Човекот со детето во неговите очи“ (англиски: The Man With The Child In His Eyes) - песна на англиската пејачка Кејт Буш (Kate Bush) од 1978 година.[35]
  • „Светли сини очи“ (англиски: Pale Blue Eyes) - песна на американската рок-група Велвет Андерграунд (Velvet Underground) од 1969 година.[36]
  • „Во твоите очи“ (англиски: In Your Eyes) - песна на британскиот музичар Питер Гебриел (Peter Gabriel) од 1986 година.[37]
  • „Поп-очи“ (англиски: Pop-Eyes) — музички албум на англиската музичарка Дениел Дакс (Danielle Dax)“ од 1983 година.[38]
  • „Јас имам шарени очи“ (српски: Ја имам шарене очи) - песна на српската рок-група Дисциплина кичме од 1984 година.[39]
  • „Очи со боја на мед“ (српски: Очи боје меда) - песна на српската и југословенска рок-група Екатарина Велика од 1985 година.[40]
  • „Уморни очи“ (англиски: Tired Eyes) - песна на американскиот рок-музичар Нил Јанг (Neil Young) од 1975 година.[41]
  • „Нејзините очи се многу милји“ (англиски: Her Eyes Are A Blue Million Miles) — песна на американската рок-група Captain Beefheart And The Magic Band од 1972 година.[42]
  • „Вистински сини очи (Калипсо)“ (англиски: True blue eyes (Calypso)) - песна на Никола Коџабашија и групата Фолтин од 2011 година.[43]
  • „Свита: Сините очи на Џуди“ (англиски: Suite: Judy Blue Eyes) - песна на американската фолк-рок група Крозби, Стилс и Неш (Crosby, Stills & Nash) од 1969 година.[44]
  • „Во моите очи“ (англиски: In my eyes) - песна на американската хард-кор група Мајнор Трет (Minor Threat).[45]
  • „Отвори ми ги очите“ (англиски: Open My Eyes) - песна на американската рок-група Наз (Nazz).[46]
  • „Пар кафеави очи“ (англиски: А Pair of Brown Eyes) - песна на ирската рок-група Поугс (The Pogues) од 1985 година.[47]
  • „Далечни очи“ (англиски: Far Away Eyes) - песна на англиската рок-група Ролинг Стоунс (Rolling Stones) од 1978 година.[48]
  • „Очи од спалната соба“ (англиски: Bedroom Eyes) - песна на австралиската поп-пејачка Кејт Себерано.[49]
  • „Убавината лежи во очите“ (англиски: Beauty Lies In The Eye) - песна на американската рок-група Соник Јут (Sonic Youth) од 1987 година.[50]
  • „Токиско око“ (англиски: Tokyo Eye) - песна на американската рок-група Соник Јут од 1994 година.[51]
  • „Затвори ги очите“ (англиски: Close Your Eyes) - песна на американската рок-музичарка Кристин Херш (Kristin Hersh) од 1994 година.
  • „Зад сините очи“ (англиски: Behind Blue Eyes) - песна на англиската рок-група Ху (The Who) од 1971 година.[52]
  • „Зелени очи“ (англиски: Green Eyes) - песна на американската рок-група Хускер Ду (Hüsker Dü) од 1985 година.[53]
  • „Да се биде во твоите очи“ (англиски: To Be in Your Eyes) - песна на австралиската рок-група Чрч (The Church) од 1982 година.[54]
  • „Комунистички очи“ (англиски: Communist eyes) - песна на американската хард-кор група Џермс (The Germs).[55]

Пословици

  • Далеку од очите, далеку од срцето.

Изрази[56]

  • Око за око, заб за заб - одмазда за сторено злосторство со иста мера.
  • Не сака ни очите да му ги види - нетрпеливост, отпор кон некого.
  • Очите си ги вадат - непријателски се расположени еден кон друг.
  • Очите си ги вадат - води љубов со некого.
  • Око не затвори - воопшто не заспа.
  • Фрли око (на некого/нешто) - сака нешто да добие; засака, бендиса.
  • Око соколово - остар вид.
  • На око - навидум.
  • Со голо око - без користење помошни инструменти, направи.
  • Гледа под око - тајно набљудува.
  • Гледа/чува некого како очите во главата - грижливо се однесува кон некого.
  • Трн во око (некому) - пречи (некому).
  • Земе (некого) на око - постојано е против некого.
  • Те/го... лажат очите - погрешно согледува, заклучува.
  • Боде очи - отскокнува, се изделува.
  • Му играат очите - итар, ѓаволест.
  • Паѓа в очи - се наметнува, многу е воочлив.
  • Не може да го погледне в очи - срам од некого поради погрешна постапка.
  • Во четири очи - насамо, доверливо.
  • Држи на око (некого) - следи некого.
  • Во очи - директно.
  • Прст пред око не се гледа - за многу темно.
  • Прст пред око не се гледа - за густа магла.
  • Жими / жити очи (клетва).
  • Ми се плаши окото - вознемирен сум од нешто, претчувствувам опасност.

Наводи

  1. ↑ Народне лирске песме. Београд: Просвета, 1963, стр. 43.
  2. ↑ Народне лирске песме. Београд: Просвета, 1963, стр. 43-44.
  3. ↑ Charles Baudelaire, Spleen Pariza. Zgreb: Mladost, 1952, стр. 79-81.
  4. ↑ Мак Диздар, Горчин. Скопје, Македонска книга, стр. 119.
  5. ↑ Мак Диздар, Горчин. Скопје, Македонска книга, стр. 51-52.
  6. ↑ Јован Дучић, Сабрана дела II, Песме љубави и смрти. Београд: Народна просвета (без дата), стр. 34-35.
  7. ↑ Italo Kalvino, Pre nego što kažeš „halo“. Beograd: Rad, 2001, стр. 37-40.
  8. ↑ Блаже Конески, Црква. Скопје: Арс Ламина - публикации, 2021, стр. 53.
  9. ↑ Јован Котевски, Пеплосија. Мисла, Скопје, 1966, стр. 38.
  10. ↑ Gabrijel Garsija Markes, Oči plavog psa. Beograd: Sezam Book, 2015, стр. 67-73.
  11. ↑ Дејан Мирчески, Кристалните јами на пропаста, Темплум, Скопје, 2012.
  12. ↑ Сања Михајловиќ-Костадиновска, (Бес)конечни модели на расказот. Скопје: Бегемот, 2018, стр. 49.
  13. ↑ Сања Михајловиќ-Костадиновска, (Бес)конечни модели на расказот. Скопје: Бегемот, 2018, стр. 77.
  14. ↑ Euđenio Montale, Leptir iz Dinara i ostali prozni spisi. Beograd: Rad, 1979, стр. 37-42.
  15. ↑ Šandor Petefi, Sloboda i ljubav. Beograd: Rad, 1969, стр. 35.
  16. ↑ Анте Поповски, Дрво што крвави. Скопје: Детска радост, Наша книга, Македонска книга, Култура, Мисла, 1991, стр. 10.
  17. ↑ Стојан Тарапуза, Сон на тркала, Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2015, стр. 6.
  18. ↑ Стојан Тарапуза, Сон на тркала, Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2015, стр. 67.
  19. ↑ www.macedonium.org, Очи - Ацо Шопов (пристапено на 7.2.2016)
  20. ↑ Ацо Шопов, Песни. Скопје: Македонска книга, Мисла и Култура, 1988, стр. 25-26.
  21. ↑ Ацо Шопов, Песни. Скопје: Македонска книга, Мисла и Култура, 1988, стр. 127.
  22. ↑ „Бонд го спасува светот од катастрофа“, Антена, број 813, 24.1.2014, стр. 3.
  23. ↑ IMBD, Eyes Without a Face (1960) (пристапено на 7.2.2016)
  24. ↑ IMBD, Eyes Wide Shut (1999) (пристапено на 7.2.2016)
  25. ↑ IMBD, Occhi Chiusi (2017) (пристапено на 18.5.2017)
  26. ↑ Ѓорѓи Доневски, Сокол ми лета високо. Скопје: Културно-уметничкото друштво „Гоце Делчев“, 1978, стр. 71.
  27. ↑ Macedonian Folklore Classics, Anka Gieva. Macedonian Radio and Television, MP 41048.
  28. ↑ YouTube, The Adverts - Gary Gilmore's eyes (1977) (пристапено на 30.12.2016)
  29. ↑ YouTube, Eyes in the Back of Your Head - The Adicts (пристапено на 28.12.2016)
  30. ↑ YouTube, Billy Idol - Eyes Without a Face (1960) (пристапено на 7.2.2016)
  31. ↑ DISCOGS, Articles Of Faith ‎– Complete Vol. 1 1981-1983 (пристапено на 24.6.2021)
  32. ↑ DISCOGS, Tim Buckley ‎– Greetings From L.A. (пристапено на 17.10.2018)
  33. ↑ YouTube, BAUHAUS ~ Kick in the Eye (пристапено на 18.2.2019)
  34. ↑ YouTube, beat happening - beat happening (full album) (пристапено на 23.8.2017)
  35. ↑ YouTube, Kate Bush - The Man With The Child In His Eyes (пристапено на 30.8.2017)
  36. ↑ YouTube, The Velvet Underground \ The Velvet Underground, 1969 (Full Album)(пристапено на 17.2.2018)
  37. ↑ YouTube, In Your Eyes - Peter Gabriel (пристапено на 17.5.2017)
  38. ↑ Danielle Dax – Pop-Eyes (пристапено на 7.9.2021)
  39. ↑ YouTube, Disciplina Kičme Ja imam šarene oči 1984 (пристапено на 18.2.2019)
  40. ↑ YouTube, EKV - Oci boje meda (1985 Spot) (пристапено на 31.12.2016)
  41. ↑ Discogs, Neil Young ‎– Tonight's The Night (пристапено на 28.2.2021)
  42. ↑ Discogs, Captain Beefheart And The Magic Band ‎– Clear Spot (пристапено на 18.5.2022)
  43. ↑ Kodjabashia & Foltin feat. Goce Stevkovski, Penelope X, LTM 001, 2011.
  44. ↑ Crosby, Stills & Nash ‎– Crosby, Stills & Nash (пристапено на 23.1.2018)
  45. ↑ YouTube, Minor Threat - In My Eyes (пристапено на 14.3.2017)
  46. ↑ YouTube, Nuggets: Original Artyfacts from the First Psychedelic Era, 1965-1968 CD 1 ALBUM COMPLETO (пристапено на 8.12.2018)
  47. ↑ YouTube, the Pogues - a Pair of Brown Eyes (пристапено на 22.8.2017)
  48. ↑ YouTube, Rolling Stones-Far Away Eyes (пристапено на 15.2.2019)
  49. ↑ YouTube, Kate Ceberano - Bedroom Eyes (with lyrics) - HD (пристапено на 29.9.2017)
  50. ↑ Discogs, The Sonic-Youth ‎– Sister (пристапено на 18.7.2019)
  51. ↑ DISCOGS, Sonic Youth ‎– Experimental Jet Set, Trash And No Star (пристапено на 20.7.2019)
  52. ↑ DISCOGS, The Who ‎– Who's Next (пристапено на 28.3.2020)
  53. ↑ Discogs, Hüsker Dü ‎– Flip Your Wig (пристапено на 1.7.2020)
  54. ↑ YouTube, The Church - The Blurred Crusade (1982) (Full Album) (пристапено на 15.10.2017)
  55. ↑ YouTube, The Germs - communist Eyes (пристапено на 17.3.2017)
  56. ↑ „око“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Око&oldid=4780365“