Alxasaurus

Alxasaurus is een geslacht van theropode dinosauriërs, behorend tot de groep van de Maniraptora, dat tijdens het vroege Krijt leefde in het gebied van de huidige Volksrepubliek China. De enige benoemde soort is Alxasaurus elesitaiensis.

Alxasaurus Status: Uitgestorven, als fossiel bekend
Alxasaurus elesitaiensis
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Reptilia (Reptielen) Superorde: Dinosauria Orde: Saurischia Onderorde: Theropoda Superfamilie: Therizinosauroidea
Geslacht
Alxasaurus Russell & Dong, 1993
Typesoort
Alxasaurus elesitaiensis
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Alxasaurus op Wikispecies
Portaal    Biologie Herpetologie

Vondst en naamgeving

In 1985 en tussen 21 augustus en 2 september 1988 werden bij het dorp Elisitai in Binnen-Mongolië opgravingen verricht waarbij een groot aantal fossielen gevonden werd van een raadselachtige theropode. In 1993/1994 werden deze door Dale Russell en Dong Zhiming benoemd en beschreven als de typesoort Alxasaurus elesitaiensis. De geslachtsnaam verwijst naar de unie Alxa. De soortaanduiding verwijst naar Elisitai.

Het holotype, IVPP 88402a, is gevonden in de Bayin Gobi-formatie die dateert uit het Aptien. Het bestaat uit een gedeeltelijk skelet met een onderkaak. Het omvat het grootste deel van de wervelkolom, de voorste ledematen, delen van het bekken en de beide dijbeenderen. Als paratypen zijn aangewezen: IVPP 88301, IVPP 88402b, IVPP 88501 en IVPP 88510, alle gedeeltelijke skeletten zonder schedel van halfwas individuen. Een gedeelte van dit materiaal zou later weer kwijt raken. In 2003 werd nog een gedeeltelijke schedel toegewezen, waarvan geen inventarisnummer gepubliceerd is. In 1993 vertegenwoordigden de vondsten de meest complete therizinosauriër die tot dan toe gevonden was.

Beschrijving

Algemene bouw en grootte

Een groottevergelijking met een mens

Alxasaurus is een middelgrote therizinosauriër. Russell en Dong gaven in 1994 een schatting voor de lichaamslengte van 3,8 meter. Gregory S. Paul schatte in 2010 de lengte op vier meter, het gewicht op vierhonderd kilogram. De lengte van het jongere exemplaar IVPP 88402b is geschat op 249 centimeter, het gewicht op honderdtien kilogram; bij IVPP 88501 zijn de maten 283 centimeter en honderdzestig kilogram.

Alxasaurus is hoogstwaarschijnlijk een plantenetende warmbloedige tweevoeter met een primitief verenkleed. De soort toont nog niet de extreme aanpassingen van de Therizinosauridae maar wel begint het voorblad van het darmbeen hoger te worden, zijn het zitbeen en het onderbeen verkort en is het opperarmbeen zwak gebouwd. De staart is kort maar niet extreem.

De beschrijvers wisten enkele onderscheidende kenmerken vast te stellen maar het merendeel daarvan bleek achteraf of oorspronkelijk te zijn voor de groep of ook bij meer afgeleide therizinosauriërs voor te komen. Zo wordt het kenmerk van veertig tanden in de onderkaak gedeeld met Beipiaosaurus. Een echt uniek kenmerk is het bezit van een darmbeen waarvan de lengte van het voorblad 170 % bedraagt van de lengte tussen de aanhangsels voor het schaambeen en het zitbeen. Lindsay Zanno wist in 2008 een andere unieke eigenschap te bepalen: de gevorkte chevrons, onderste uitsteeksels, van de voorste staartwervels hebben voorste bladen die opvallend zijdelings uitwaaieren bij het punt waarop de chevron zich splitst.

Skelet

De kop is bij het holotype ongeveer zevenendertig centimeter lang. Het dentarium van de langgerekte en vooraan licht naar beneden gebogen onderkaak heeft nog tanden in de symphysis mandibulae staan, de vergroeiing vooraan van beide onderkaken.

Een reconstructie van het skelet door Jaime Headden

Het precieze aantal wervels in de wervelkolom is onzeker. Er zijn vijf sacrale wervels. De halswervels zijn langgerekt met lage doornuitsteeksels en pleurocoelen. De achterste halswervels zijn opvallend hoger dan de voorste. De nekribben zijn niet met de halswervels vergroeid maar dat kan een rijpingseffect zijn. De voorste ruggenwervels hebben lage doornuitsteeksels maar die verlengen naar achteren toe, waarbij ze tongvormig worden en naar achteren gericht raken. De sacrale wervels zijn niet verbonden door verbeende pezen. De eerste vijf staartwervels zijn veel langer dan de volgende. De staartbasis is matig robuust. Vanaf de veertiende staartwervel zijn de doornuitsteeksels en de zijuitsteeksels verdwenen.

Het schouderblad is lang, smal en licht gebogen. Het opperarmbeen is 37,5 centimeter lang slank gebouwd met een lange maar lage deltopectorale kam. De onderarm is iets robuuster gebouwd en vrij kort. De pols telt drie bovenste handwortelbeentjes en twee grotere onderste waarvan die boven het eerste middenhandsbeen het massiefst is maar onvergroeid met de middenhand. De hand is, hoewel langwerpig, niet heel groot met matig verlengde vingers. De formule van de vingerkootjes is 2-3-4-0-0. De uithollingen als aanhechting voor de pezen van strekkende pieren zijn op de vingerkootjes goed ontwikkeld. De handklauwen zijn vrij smal en recht; de duimklauw is niet opvallend gekromd.

In het bekken heeft het hoge voorblad van het darmbeen vooraan een brede afgerond afhangende punt. Het achterblad is kort en heeft de vorm van een stompe wig. Het schaambeen steekt naar achteren. Zowel schaambeen als zitbeen zijn afgeplat. Het korte zitbeen is nauwelijks verbreed aan het uiteinde en heeft een lange lage driehoekige processus obturatorius, een uitsteeksel aan de voorrand. Het dijbeen is 555 millimeter lang. Onderbeen en middenvoet zijn kort. De voetklauwen zijn vrij kort en niet heel sterk vernauwd. De klauw van de eerste teen is wat vergroot.

Fylogenie

Een skeletmodel

Een model in Canada

Alxasaurus werd door de beschrijvers in een eigen Alxasauridae geplaatst. De vondst toonde aan dat de groep van de zogenaamde Segnosauria waarvan de plaatsing zeer omstreden was en die zelfs onder de Prosauropoda geschaard werden, toch bij de Theropoda hoorde. De segnosauriërs kregen als nieuwe naam het reeds bestaande Therizinosauroidea.

Alxasaurus neemt binnen de Therizinosauroidea een basale positie in. Een mogelijke stamboom toont dit kladogram:

Therizinosauria	Falcarius unnamed Beipiaosaurus unnamed Alxasaurus unnamed Nanshiungosaurus Therizinosauridae Erliansaurus Nothronychus unnamed Neimongosaurus unnamed Segnosaurus unnamed Erlikosaurus Therizinosaurus

Literatuur

• Russell, D.A. & Dong Z., 1993, "The affinities of a new theropod from the Alxa Desert, Inner Mongolia, People's Republic of China". In: Currie, P.J. (Ed.). Results from the Sino-Canadian Dinosaur Project. Canadian Journal of Earth Sciences. 30: 2107-2127