Ballade

Een ballade is een lied of gedicht waarin een verhaal wordt verteld. In de loop der eeuwen en afhankelijk van de regio heeft ballade meerdere betekenissen gehad. De naam is afgeleid van het Franse of middeleeuws-Latijnse ballade of ballada en betekent danslied.

Middeleeuwen

De vorm is in de middeleeuwen ontstaan uit de Noord-Franse trouvere-ballade. Een ballade bestaat uit een aantal korte strofen waarin gebeurtenissen verteld worden die zich vaak in een adellijk milieu afspelen. Elementaire thema's als dood en wraak maken er de kern van uit en ze lopen meestal tragisch af.

De ballade heeft vaak als vorm AaBC, waarbij a dezelfde melodie, maar een andere tekst heeft dan A en waarin C een afsluitend refrein is, dat na iedere strofe weer onveranderlijk terugkomt.

Er is meestal een sprongsgewijze vertelling, veel herhaling en het lied eindigt vaak dramatisch. Er is veel directe rede en het is veelal ook gehuld in een magische of mythische sfeer.

De trouvère-ballade vond haar weg naar Engeland en de Nederlanden, waar ze haar oorspronkelijke betekenis van danslied verloor, in het Gruuthuse-handschrift zijn 60 balladen en verwante strofenliederen opgenomen, waaronder ballades van hertog Jan I van Brabant.

Romantiek

Het genre werd nagevolgd in de poëzie uit de Romantiek. Goethe dichtte zijn ballade Erlkönig, die later door Schubert op muziek gezet werd, Coleridge schreef een bundel Lyrical Ballads, waarin het lange gedicht The Rime of the Ancient Mariner opgenomen was, in de muziek werd de term ballade ook met de romance verwisseld.

20e eeuw

Frédéric Chopin schreef vier composities voor piano die ballade worden genoemd. Er is geen zang bij en er is dan ook geen verhaal, maar de muziek wekt wel de indruk dat er een verhaal wordt verteld.

In de poëzie vinden we ballades bij Gerrit Achterberg (de ballade van de gasfitter), Aart van der Leeuw (Liederen en balladen) en Hendrik de Vries (Atlantische balladen).

Astor Piazzolla schreef Ballade voor een dwaas (Balada para un loco) op tekst van Horacio Ferrer, in het Nederlands vertaald door Sterre Konijn en Paula Patricio en uitgevoerd door Astori Amsterdam ter gelegenheid van Piazzola's 100e geboortejaar in 2021.

Ballade-opera

Bertolt Brecht en Kurt Weill schreven de Driestuiversopera, die ook een ballade-opera genoemd wordt. De opera waar het stuk op gebaseerd is was The Beggar's Opera van John Gay (libretto) en Christopher Pepusch (muziek) uit 1728.

De opera bevat de ballades:

• Die Moritat von Mackie Messer (The Ballad of Mack the Knife – Ausrufer – Street singer)
• Ballade von der sexuellen Hörigkeit (Ballad of Sexual Dependency – Mrs Peachum)
• Zuhälterballade (Pimp's Ballad or Tango Ballad – Jenny, Macheath)
• Ballade vom angenehmen Leben (Ballad of the Pleasant Life – Macheath)

Populaire muziek

De term ballade wordt ook gebruikt voor moderne muziekstukken voor zang met een verhalend karakter, zoals uit 1959 de Zuiderzeeballade van Willy van Hemert en Joop de Leur, en Kenny Rogers' ballade Coward of the county uit 1979.

Bob Dylan schreef in 1962 de Ballad of Hollis Brown, met een melodie geïnspireerd op een volksliedje Pretty Polly, dat Dylan leerde van Woody Guthrie, maar met een geheel eigen tekst over en sombere en berooide boer, die in South Dakota met zijn vrouw en vijf kinderen, in bittere armoede leven. In wanhoop doodt de man zijn vrouw en kinderen en zichzelf met een jachtgeweer.

In de Engelstalige regio's wordt onder "ballad" meestal de "sentimental ballad" verstaan. Het begrip is ook in de Nederlandstalige regio's ingeburgerd, als melodieuze popsong in tegenstelling tot de uptempo songs.

Zie ook

• Volksballade
• Corrido
• Ballad
• Ballade, een compositie van de Belgische componist Marcel Poot
• Middeleeuwse literatuur

Bronnen, noten en/of referenties

Literatuur

• A.G.H. Bachrach et al., red., Moderne Encyclopedie van de Wereldliteratuur, Haarlem/Antwerpen 1980², s.v. Ballade

Bronnen

Noten

Epiek & narratologie

Mediabestanden

Zie de categorie Ballads van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.