Departementen van Frankrijk

Het departement (Frans: département) is de derde bestuurslaag in Frankrijk, te vergelijken met provincies in België en Nederland, na het nationale niveau (État) en het (recentere, hogere) niveau van de regio's (régions). Departementen zijn op hun beurt weer onderverdeeld in arrondissementen (arrondissements) en kantons (cantons), die weer bestaan uit de gemeenten (communes). Voorheen was elk kanton steeds deel van een enkel arrondissement, dit is na de herindeling van de kantons, besloten in 2013 en van kracht sinds 2015, niet langer altijd zo.

Frankrijk telt 101 departementen: 96 "metropolitane" departementen (die behoren tot de Métropole, het 'moederland' Europees Frankrijk) en 5 overzeese departementen, op eilanden die ver buiten Europa liggen (Franse Antillen en Indische Oceaan nabij Madagaskar) en in Zuid-Amerika.

Oorspronkelijk vervulden de departementen zowel een administratieve als een electorale rol, maar daar zijn in de 21ste eeuw een aantal veranderingen in gekomen:

Op 1 januari 2015 is de circonscription départementale du Rhône bestuurlijk gesplitst in het departement Rhône en de Métropole de Lyon, die sindsdien niet is ingedeeld bij een departement
Sinds 1 januari 2018 zijn Haute-Corse en Corse-du-Sud geen bestuurlijke gebieden meer, deze functie is gefuseerd met de Collectivité territoriale de Corse tot de Collectivité de Corse
Sinds 1 januari 2019 is Parijs bestuurlijk geen departement meer maar een gebied met een eigen statuut (collectivité à statut particulier), genoemd Ville de Paris^[1]
Sinds 1 januari 2021 hebben Bas-Rhin en Haut-Rhin geen bestuurlijke functie meer maar zijn ze samengevoegd in de Collectivité européenne d'Alsace

In elk departement is de prefect de vertegenwoordiger van de nationale regering. Naar hem worden het administratief bestuur van het departement, evenals zijn zetel en de hoofdplaats, préfecture (prefectuur) genoemd. Het politiek bestuur van het departement wordt door de voorzitter van de Conseil départemental geleid.

Geschiedenis

Departementale indeling gezien ten opzichte van de historische provincies

Frankrijk werd in de tijd van de Franse Revolutie op deze manier ingedeeld om de oude, feodale indeling te vervangen. Daarvoor was Frankrijk een overlappende structuur van gouvernementen en generaliteiten met sterk verschillende statuten en privileges en van zeer ongelijke grootte (de oude provincies van Frankrijk). De indeling in departementen zorgde voor gebieden die rekening hielden met de geografische omstandigheden en de bereikbaarheid voor de burgers maar die tegelijk toch min of meer grenzen van de oude indeling respecteerden. Bij de naamgeving van de departementen is wel bewust afgeweken van de oude provincienamen: de meeste departementen, behalve de eilanden, zijn genoemd naar waterlopen of gebergten. Op 22 december 1789 werd een wet aangenomen die de nieuwe indeling van kracht verklaarde. Oorspronkelijk waren er 83 departementen. In die tijd had ieder departement 36 leden in een eigen gekozen vertegenwoordiging, die op hun beurt een permanent uitvoerend bestuur aanstelden.

Al op 28 pluviôse van het jaar VIII (17 februari 1800) werd deze opzet gewijzigd en stelde het centraal gezag in Parijs prefecten aan. Bij de wet van 10 augustus 1871 werd de Commission départementale ingesteld. Deze organisatie zou tot 1982 ongewijzigd blijven. In dat jaar werd een wet op de decentralisatie aangenomen, die de departementen een grotere zeggenschap gaf, vooral in economische zaken. Ten slotte werd bij de wet van 2 maart 1985 het uitvoerend gezag, tot dan in handen van de benoemde prefect, overgedragen aan de voorzitter van de verkozen Algemene Raad.

Door gebiedsuitbreiding en splitsingen is het aantal Europese departementen sindsdien uitgebreid tot de huidige 96.

In 1791 is Avignon met het omliggende Comtat Venaissin (ooit pauselijk domein) samengevoegd tot de Vaucluse.
In 1793 is Rhône-et-Loire gesplitst.
In 1808 is Tarn-et-Garonne gevormd rond de stad Montauban.
In 1860 hield Frankrijk als gevolg van de eenwording van Italië de departementen Savoie, Haute-Savoie en Alpes-Maritimes over.
In 1871 ging als gevolg van de Frans-Duitse Oorlog de Elzas en een deel van Lotharingen verloren. Na de Eerste Wereldoorlog kwam het gebied terug. Per saldo heeft dit geleid tot afsplitsing van het Territoire de Belfort en herschikking van de oorspronkelijke departementen Moselle en Meurthe.
In 1922 werd Belfort als departement toegevoegd. De bestaande departementen waren net genummerd, Belfort werd nummer 90.
In 1968 zijn vijf nieuwe departementen ontstaan door splitsing van Seine en Seine-et-Oise in 7 kleinere departementen.
In 1976 is het eiland Corsica gesplitst in twee departementen.
In 2015 is de Métropole de Lyon afgesplitst van het departement Rhône.
In 2021 zijn Bas-Rhin en Haut-Rhin gefuseerd tot de Collectivité européenne d'Alsace.

Nummering

De Franse departementen werden in 1922 in alfabetische volgorde genummerd.

Het Territoire de Belfort werd iets later als departement toegevoegd en kreeg nummer 90.
In 1968 werden de departementen Seine (75) en Seine-et-Oise (78) heringedeeld in de Ville de Paris (75), Yvelines (78) en de nieuwe nummers 91-95.
In 1976 werd Corsica (20) opgedeeld in Corse-du-Sud (2A) en Haute-Corse (2B).
In 2015 werd het departement Rhône (69) opgesplitst in de Métropole de Lyon (69M) en Rhône (69D).
De overzeese departementen kregen driecijferige nummers, van 971 tot 976.

De nummering komt onder andere voor op de kentekenplaten van auto's (op kentekenplaten uitgegeven voor 15 april 2009 als de laatste twee cijfers van het kenteken, op kentekenplaten uitgegeven vanaf 15 april 2009 als vermelding op het blauwe randje rechtsonder op de plaat), en als de eerste twee cijfers van de postcodes.

Overzichtskaart van Franse departementen (2008) met de regio's toen in gebruik

Lijst van departementen

De nummering is alfabetisch op het deel van de naam dat vet is.

01 Ain	26 Drôme	51 Marne	76 Seine-Maritime (voorheen Seine-Inférieure)
02 Aisne	27 Eure	52 Haute-Marne	77 Seine-et-Marne
03 Allier	28 Eure-et-Loir	53 Mayenne	78 Yvelines (afgesplitst van 78 Seine-et-Oise)
04 Alpes-de-Haute-Provence (voorheen Basses-Alpes)	29 Finistère	54 Meurthe-et-Moselle	79 Deux-Sèvres
05 Hautes-Alpes	30 Gard	55 Meuse	80 Somme
06 Alpes-Maritimes	31 Haute-Garonne	56 Morbihan	81 Tarn
07 Ardèche	32 Gers	57 Moselle	82 Tarn-et-Garonne
08 Ardennes	33 Gironde	58 Nièvre	83 Var
09 Ariège	34 Hérault	59 Nord	84 Vaucluse
10 Aube	35 Ille-et-Vilaine	60 Oise	85 Vendée
11 Aude	36 Indre	61 Orne	86 Vienne
12 Aveyron	37 Indre-et-Loire	62 Pas-de-Calais	87 Haute-Vienne
13 Bouches-du-Rhône	38 Isère	63 Puy-de-Dôme	88 Vosges
14 Calvados	39 Jura	64 Pyrénées-Atlantiques (voorheen Basses-Pyrénées)	89 Yonne
15 Cantal	40 Landes	65 Hautes-Pyrénées	90 Territoire de Belfort
16 Charente	41 Loir-et-Cher	66 Pyrénées-Orientales	91 Essonne (afgesplitst van 78 Seine-et-Oise)
17 Charente-Maritime (voorheen Charente-Inférieure)	42 Loire	67 Bas-Rhin	92 Hauts-de-Seine (afgesplitst van 75 Seine en 78 Seine-et-Oise)
18 Cher	43 Haute-Loire	68 Haut-Rhin	93 Seine-Saint-Denis (afgesplitst van 75 Seine en 78 Seine-et-Oise)
19 Corrèze	44 Loire-Atlantique (voorheen Loire-Inférieure)	69D Rhône (afgesplitst van 69 Rhône)	94 Val-de-Marne (afgesplitst van 75 Seine en 78 Seine-et-Oise)
2A Corse-du-Sud (Zuid-Corsica, afgesplitst van 20 Corse)	45 Loiret	69M Métropole de Lyon (afgesplitst van 69 Rhône)	95 Val-d'Oise (afgesplitst van 78 Seine-et-Oise)
2B Haute-Corse (Opper-Corsica, afgesplitst van 20 Corse)	46 Lot	70 Haute-Saône	971 Guadeloupe (Antillen)
21 Côte-d'Or	47 Lot-et-Garonne	71 Saône-et-Loire	972 Martinique (Antillen)
22 Côtes-d'Armor (voorheen Côtes-du-Nord)	48 Lozère	72 Sarthe	973 Guyane (Zuid-Amerika)
23 Creuse	49 Maine-et-Loire	73 Savoie	974 Réunion (Indische Oceaan)
24 Dordogne	50 Manche	74 Haute-Savoie	976 Mayotte (Indische Oceaan)
25 Doubs		75 Paris (afgesplitst van 75 Seine, tot 1795 Paris geheten)

Genummerde gebieden buiten Frankrijk

Gebied
980 Monaco	In gebruik als postcode bij de Franse posterijen
09999 Andorra	Door de Franse posterijen als postcode voorgesteld maar door Andorra geweigerd. De code ligt voor de hand omdat Andorra grenst aan Ariège, waarvan de postcodes met 09 beginnen.
986 Wallis en Futuna	Overzees territorium
987 Frans-Polynesië
988 Nieuw-Caledonië

Opgeheven Franse departementen

Departement	Prefectuur	Periode
Corsica	Bastia	1790-1793
Rhône-et-Loire	Lyon	1790-1793
Mont-Blanc	Chambéry	1792-1815
75 Seine tot 1795 Paris geheten	Parijs	1792-1968
78 Seine-et-Oise	Versailles	1792-1968
Golo	Bastia	1793-1811
Liamone	Ajaccio	1793-1811
Alpes-Maritimes	Nice	1793-1814
20 Corsica	Ajaccio	1811-1975
91 Algiers		1943-1962
92 Oran
93 Constantine
94 Territoires du Sud
95 Marokko		1943-1956
96 Tunesië		1943-1956
975 Saint-Pierre en Miquelon	Saint-Pierre	1976-1985

Oude Franse departementen, nu buiten Frankrijk

Nederlanden

Departement^[2]	Prefectuur^[2]	Periode
Dyle (Dijle)	Bruxelles (Brussel)	1795-1814
Escaut (Schelde)	Gand (Gent)
Forêts (Wouden)	Luxembourg (Luxemburg)
Jemmape, later Jemappes	Mons (Bergen)
Lys (Leie)	Bruges (Brugge)
Meuse-Inférieure (Nedermaas)	Maëstricht (Maastricht)
Deux-Nèthes (Twee Neten)	Anvers (Antwerpen)
Ourt(h)e	Liège (Luik)
Sambre-et-Meuse (Samber en Maas)	Namur (Namen)
Bouches-du-Rhin (Monden van de Rijn)	Bois-le-Duc ('s-Hertogenbosch)	1810-1814
Bouches-de-l'Escaut (Monden van de Schelde)	Middelbourg (Middelburg)	1810-1814
Bouches-de-la-Meuse (Monden van de Maas)	La Haye (Den Haag)	1811-1814
Bouches-de-l'Yssel (Monden van de IJssel)	Zwolle
Ems-Occidental (Westereems)	Groningue (Groningen)
Frise (Friesland)	Leeuwarden
Yssel-Supérieur (Boven-IJssel)	Arnhem
Zuyderzée (Zuiderzee)	Amsterdam

Duitsland

Departement^[2]	Prefectuur^[2]	Periode
Mont-Tonnerre (Donnersberg)	Mayence (Mainz)	1798-1814
Rhin-et-Moselle (Rijn en Moezel)	Coblence (Koblenz)
Roër (Roer)	Aix-la-Chapelle (Aken)
Sarre (Saar)	Trèves (Trier)
Bouches-de-l'Elbe (Monden van de Elbe)	Hambourg (Hamburg)	1811-1814
Bouches-du-Weser (Monden van de Weser)	Brême (Bremen)
Ems-Supérieur (Boven-Eems)	Osnabrück
Ems-Oriental (Oostereems)	Aurich
Lippe	Münster

Italië

Departement^[2]	Prefectuur^[2]	Periode
Doire (Dor(i)a Baltea)	Ivrée (Ivrea)	1802-1814
Marengo	Alexandrië (Alessandria)
Pô (Po)	Turin (Turijn)
Sésia	Verceil (Vercelli)
Stura	Coni (Cuneo)
Tanaro	Asti	1802-1805
Apennins (Apennijnen)	Chiavari	1805-1814
Gênes (Genua)	Gênes (Genua)
Montenotte	Savone (Savona)
Arno	Florence (Firenze)	1808-1814
Méditerranée (Middellandse Zee)	Livourne (Livorno)
Ombrone	Sienne (Siena)
Taro	Parme (Parma)
Rome	Rome	1809-1814
Trasimène	Spolète (Spoleto)	1809-1814

Zwitserland

Departement^[2]	Prefectuur^[2]	Periode
Léman	Genève	1798-1813
Mont-Terrible	Porrentruy (in Bern)	1793-1800
Simplon	Sion (Sitten, in Vallais=Wallis)	1810-1813

Griekenland

Departement^[2]	Prefectuur^[2]	Periode
Corcyre (Korkyra)	Corfou (Korfoe)	1797-1799
Ithaque (Ithaka)	Argostoli	1797-1798
Mer-Égée (Egeïsche Zee)	Zante (Zakynthos)	1797-1798

Spanje

Departement^[2]	Prefectuur^[2]	Periode	Departement^[2]	Prefectuur^[2]	Periode
Bouches-de-l'Èbre	Lerida	1812-1813	Bouches-de-l'Èbre-Montserrat	Barcelone (Barcelona)	1813-1814
Montserrat	Barcelone (Barcelona)		Bouches-de-l'Èbre-Montserrat	Barcelone (Barcelona)
Sègre	Puigcerda		Sègre-Ter	Gérone (Gerona)
Ter	Gérone (Gerona)		Sègre-Ter	Gérone (Gerona)

Ook in sommige grote overzeese bezittingen (koloniaal imperium buiten Europa), meer speficiek in de volkskolonie Algerije, waren er nog Franse departementen.

Koloniaal Algerije

Departement^[2]	Prefectuur^[2]	Periode	Departement^[2]	Prefectuur^[2]	Vanaf	Departement^[2]	Prefectuur^[2]	Periode
Alger (Algiers)	Alger (Algiers)	1848-	1962
			Médéa	Médéa	1957-	1962
			Médéa	Médéa	1957-	Aumale	Aumale	1958-1959
			Orléansville	Orléansville (Chlef)	1957-1962
			Tizi-Ouzou	Tizi Ouzou	1957-1962
Oran	Oran	1848-	1962
			Mostaganem	Mostaganem	1957-1962
			Tiaret	Tiaret	1957-1962
			Tlemcen	Tlemcen	1957-1962
			Saïda	Saïda	1958-1962
Constantine	Constantine	1848-	1962
			Bône	Bône	1955-1957
			Sétif	Sétif	1957-	1962
			Sétif	Sétif	1957-	Bougie	Bougie	1958-1959
			Batna	Batna	1957-1962
Territoires du Sud (Zuidelijk woestijngebied)		1902-1957	Oasis	Ouargla	1957-1962
Territoires du Sud (Zuidelijk woestijngebied)		1902-1957	Saoura	Colomb-Béchar	1957-1962

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

↑ (fr) Paris, collectivité territoriale spécifique, vie-publique.fr. Gearchiveerd op 4 februari 2023.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t Franse naam

[1] (fr) Paris, collectivité territoriale spécifique, vie-publique.fr. Gearchiveerd op 4 februari 2023.

[Franse_naam-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t Franse naam

[1]

[2]