Gladiolus

Gladiolus
Taxonomische indeling
Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Bedektzadigen
Clade:	Eenzaadlobbigen
Orde:	Asparagales
Familie:	Iridaceae (Lissenfamilie)
Geslacht
	Gladiolus; L. (1753)
	Aankomst deelnemers van de Vierdaagse Nijmegen 2019 op de Sint Annastraat (Via Gladiola)
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Gladiolus op Wikispecies
Portaal	Biologie

Gladiolus is een geslacht van vaste planten uit de lissenfamilie (Iridaceae). De planten worden ook wel zwaardlelie genoemd. De botanische naam is afgeleid van het Latijn en is een verkleinwoord van gladius, dat zwaard betekent. Het geslacht komt van nature voor in Zuid-Europa, Azië, West-Afrika en Zuid-Afrika. Het centrum van de diversiteit bevindt zich in de Kaapflora in zuidelijk Afrika.

Het geslacht bevat ongeveer 260 soorten, waarvan 250 voorkomen in Sub-Saharisch Afrika, met name in Zuid-Afrika. Ongeveer tien soorten komen voor in Eurazië. Zo'n 160 soorten zijn endemisch in het zuiden van Afrika en 76 soorten komen voor in tropisch Afrika. De bloemen van wilde soorten variëren in grootte van zeer klein tot 40 mm in diameter. De bloeiwijzen bestaan uit een of meerdere bloemen.

De stengels zijn over het algemeen niet vertakt. Ze bevatten één tot negen zwaardvormige, gegroefde bladeren, die worden omgeven door een omhulsel. De bladeren zijn in doorsnede kruisvormig of vlak.

De soorten zijn veel gekruist en hebben een breed scala aan kleurrijke bloemen opgeleverd. De belangrijkste hybridegroepen zijn verkregen door het kruisen van vier of vijf soorten; grandiflorus, primulines en nanus. Ze worden veel toegepast als snijbloem.

Het merendeel van de soorten zijn diploïd met dertig chromosomen, maar de Grandiflora-hybriden zijn tetraploïd en bezitten zestig chromosomen. Dit komt doordat de stamvader van deze hybriden de tetraploïde Gladiolus dalenii is.

Soorten

Gladiolus is opgedeeld in secties. Waar mogelijk zijn deze secties (sect.) aangegeven.

Gladiolus abbreviatus Andrews
Gladiolus acuminatus F.Bol.
Gladiolus aequinoctialis Herb.
Gladiolus alatus L. (sect. Hebea)
Gladiolus aleppicus Boiss. var. aleppicus
Gladiolus anatolicus
Gladiolus andringitrae Goldblatt
Gladiolus angustus L. (sect. Blandus)
Gladiolus antandroyi Goldblatt
Gladiolus antholyzoides Baker
Gladiolus appendiculatus G.Lewis
Gladiolus aquamontanus Goldblatt & Vlok
Gladiolus arcuatus Klatt
Gladiolus atropurpureus Baker
Gladiolus atroviolaceus Boiss. (sect. Gladiolus)
Gladiolus aurantiacus Klatt
Gladiolus aureus Baker : Golden Gladiolus
Gladiolus bellus C. H. Wright
Gladiolus benguellensis Baker (sect. Ophiolyza)
Gladiolus bilineatus G. J. Lewis
Gladiolus boehmii Vaupel (1882)
Gladiolus bojeri (Baker) Goldblatt
Gladiolus brachylimbus Baker (1893)
Gladiolus brachyphyllus F. Bolus of Bolus f.
Gladiolus brevifolius Jacq. (sect. Linearifolius)
Gladiolus brevitubus G. Lewis
Gladiolus buckerveldii (L. Bolus) Goldblatt
Gladiolus bullatus Thunb. ex G. Lewis : Caledon Bluebell
Gladiolus caeruleus Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus calcaratus G. Lewis
Gladiolus calcicola Goldblatt
Gladiolus callianthus Mosais : Abyssinian Gladiolus
Gladiolus canaliculatus Goldblatt
Gladiolus candidus (Rendle) Goldblatt
Gladiolus cardinalis Curtis (sect. Blandus)
Gladiolus carinatus Aiton
Gladiolus carmineus C. H. Wright (sect. Blandus)
Gladiolus carneus (sect. Blandus)
Gladiolus caryophyllaceus (Burm. f.) Poiret
Gladiolus cataractarum Oberm.
Gladiolus caucasicus Herb. (sect. Gladiolus)
Gladiolus ceresianus L. Bolus
Gladiolus citrinus Klatt
Gladiolus ×colvillei
Gladiolus communis L. (sect. Gladiolus)
- Gladiolus communis subsp. byzantinus (sect. Gladiolus)
- Gladiolus communis subsp. communis (sect. Gladiolus)
Gladiolus conrathii Baker (1898)
Gladiolus crassifolius Baker
Gladiolus crispulatus L. Bolus
Gladiolus cruentus T. Moore (sect. Ophiolyza)
Gladiolus curtifolius Marais
Gladiolus cuspidatus
Gladiolus cylindraceus G. Lewis
Gladiolus cymbarius Baker
Gladiolus dalenii Van Geel (sect. Ophiolyza)
Gladiolus debilis Ker Gawler (sect. Homoglossum)
Gladiolus decaryi Goldblatt
Gladiolus decipiens Vaupel
Gladiolus decoratus Baker
Gladiolus densiflorus Baker
Gladiolus deserticolus Goldblatt
Gladiolus dolomiticus Oberm.
Gladiolus dracocephalus Hook.f.
Gladiolus dregei Klatt
Gladiolus ×dubius Guss.
Gladiolus dzavakheticus Eristavi (sect. Gladiolus)
Gladiolus ecklonii Lehm.
Gladiolus edulis Burchell ex Ker Gawler
Gladiolus elliotii Baker (sect. Ophiolyza)
Gladiolus emiliae L. Bolus
Gladiolus engysiphon G. Lewis
Gladiolus equitans Thunb. (sect. Hebea)
Gladiolus erectiflorus Baker
Gladiolus exiguus G. Lewis
Gladiolus flanaganii Baker
Gladiolus floribundus Jacq.
Gladiolus fourcadei (L. Bolus) Goldblatt & De Vos
Gladiolus ×gandavensis (sect. Ophiolyza)
Gladiolus garnierii Klatt
Gladiolus geardii L. Bolus
Gladiolus goetzii Harms
Gladiolus gracilis Jacq. (sect. Homoglossum)
Gladiolus gracillimus Baker
Gladiolus grandiflorus (sect. Blandus)
Gladiolus gregarius Welw. ex Baker (sect. Densiflorus)
Gladiolus griseus Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus gueinzii Kunze
Gladiolus guthriei F. Bol. (sect. Linearifolius)
Gladiolus halophilus Boiss. & Heldr. (sect. Gladiolus)
Gladiolus harmsianus Vaupel
Gladiolus heterolobus Vaupel
Gladiolus hirsutus Jacq. (sect. Linearifolius)
Gladiolus hollandii L. Bolus
Gladiolus horombensis Goldblatt
Gladiolus huillensis (Welw. ex Baker) Goldblatt
Gladiolus hyalinus Jacq.
Gladiolus illyricus W.D.J. Koch (sect. Gladiolus) - Wilde Gladiool
Gladiolus imbricatus L. (sect. Gladiolus)
Gladiolus inandensis Baker
Gladiolus incospicuus Baker
Gladiolus inflatus Thunb.
Gladiolus inflexus Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus insolens Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus intonsus Goldblatt
Gladiolus invenustus G. J. Lewis
Gladiolus involutus (sect. Hebea)
Gladiolus iroensis (A. Chev.) Marais
Gladiolus italicus P. Mill. (sect. Gladiolus) - Italiaanse Gladiool
Gladiolus johnstoni Baker (s. d.)
Gladiolus jonquilliodorus Ecklon ex G. Lewis
Gladiolus junodi Baker
Gladiolus kamiesbergensis G. Lewis
Gladiolus karendensis Baker
Gladiolus katubensis De Wild.
Gladiolus klattianus Hutch.
Gladiolus kotschyanus Boiss. (sect. Gladiolus)
Gladiolus kubangensis Harms
Gladiolus lapeirousioides Goldblatt
Gladiolus laxiflorus Baker
Gladiolus lemoinei
Gladiolus leptosiphon Bolus f.
Gladiolus liliaceus Houtt. (sect. Homoglossum)
Gladiolus linearifolius Vaupel
Gladiolus linearis N.E.Br.
Gladiolus longanus Harms
Gladiolus longicollis Baker (sect. Homoglossum)
- Gladiolus longicollis subsp. longicollis (sect. Homoglossum)
- Gladiolus longicollis subsp. platypetalus (sect. Homoglossum)
Gladiolus loteniensis Hilliard & Burtt
Gladiolus louiseae L. Bolus
Gladiolus lundaensis Goldblatt
Gladiolus luteus Lam.
Gladiolus lyalinus
Gladiolus macneilii Oberm.
Gladiolus macowani Baker
Gladiolus macowanii Baker
Gladiolus macrospathus Goldblatt
Gladiolus maculatus Sweet
Gladiolus magnificus (Harms) Goldblatt
Gladiolus malangensis Baker (1879)
Gladiolus malvinus Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus marlothii G. Lewis
Gladiolus martleyi L. Bolus (sect. Homoglossum)
Gladiolus meliusculus (G. Lewis) Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus melleri Baker (sect. Ophiolyza)
Gladiolus micranthus Baker (1901)
Gladiolus microcarpus G. Lewis
Gladiolus microsiphon Baker
Gladiolus milleri Ker Gawler
Gladiolus mirus Vaupel
Gladiolus monticola G. Lewis ex Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus mortonius (sect. Densiflorus)
Gladiolus mostertiae L. Bolus
Gladiolus muenzneri F. Vaup
Gladiolus murielae (sect. Acidanthera)
Gladiolus natalensis (Eckl.) Hook.
Gladiolus nerineoides G. Lewis
Gladiolus newii Baker
Gladiolus nigromontanus Goldblatt
Gladiolus niveus Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus nyasicus Goldblatt
Gladiolus oatesii Rolfe
Gladiolus ochroleucus Baker (sect. Densiflorus)
Gladiolus odoratus L. Bolus
Gladiolus oliganthus Baker
Gladiolus oppositiflorus Herbert (sect. Ophiolyza)
Gladiolus orchidiflorus Andrews (sect. Hebea)
Gladiolus oreocharis Schltr.
Gladiolus pallidus Baker
Gladiolus paludosus Baker
Gladiolus palustris Gaudin (sect. Gladiolus)
Gladiolus papilio Hook. f. (sect. Densiflorus)
Gladiolus pappei Baker (sect. Blandus)
Gladiolus pardalinus Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus parvulus Schltr.
Gladiolus patersoniae F. Bolus or Bolus f.
Gladiolus pavonia Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus permeabilis Delaroche (sect. Hebea)
Gladiolus perrieri Goldblatt
Gladiolus persicus Boiss. (sect. Gladiolus)
Gladiolus pillansii G. Lewis
Gladiolus pole-evansii Verd.
Gladiolus praecostatus
Gladiolus praelongitubus G. J. Lewis
Gladiolus pretoriensis Kuntze
Gladiolus priorii (N. E. Br.) Goldblatt & De Vos
Gladiolus prismatosiphon Schltr.
Gladiolus pritzelii Diels
Gladiolus psittacinus Hook.
Gladiolus puberulus Vaupel
Gladiolus pubigerus G. Lewis
Gladiolus pulchellus Klatt
Gladiolus pulcherrimus (G. Lewis) Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus punctulatus Schrank
Gladiolus pusillus Goldblatt
Gladiolus quadrangularis (Burm. f.) Ker Gawler
Gladiolus quadrangulus (Delaroche) Barnard
Gladiolus ramosus
Gladiolus recurvus (sect. Homoglossum)
Gladiolus rehmannii Baker
Gladiolus remotifolius Baker
Gladiolus rigidifolius Baker
Gladiolus robertsoniae F. Bolus or Bolus f.
Gladiolus rogersii Baker
Gladiolus roseovenosus Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus rubellus Goldblatt
Gladiolus rudis Lichtst. ex Roem. & Schult.
Gladiolus rupicola F. Vaupel
Gladiolus saccatus (Klatt) Goldblatt & M.P. de Vos
Gladiolus salteri G. Lewis
Gladiolus saundersii Hook. f. - Saunders' Gladiool
Gladiolus schlechteri Baker
Gladiolus schweinfurthii Baker
Gladiolus scullyi Baker
Gladiolus serapiiflorus Goldblatt
Gladiolus serenjensis Goldblatt
Gladiolus sericeovillosus Hook. f.
Gladiolus serpenticola Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus somalensis Goldblatt & Thulin
Gladiolus speciosus Thunb.
Gladiolus spectabilis Baker (s. d.)
Gladiolus splendens ((Sweet)) Herbert
Gladiolus stefaniae Oberm.
Gladiolus stellatus G. Lewis
Gladiolus subcaeruleus G. Lewis
Gladiolus sufflavus (G. Lewis) Goldblatt & J.C. Manning
Gladiolus sulcatus Goldblatt
Gladiolus taubertianus Schltr.
Gladiolus tenellus Ecklon
Gladiolus tenuis M. Bieb. (sect. Gladiolus)
Gladiolus teretifolius Goldblatt & De Vos
Gladiolus thomsonii Baker
Gladiolus trichonemifolius (sect. Homoglossum)
Gladiolus tristis (sect. Homoglossum)
- Gladiolus tristis Baker
Gladiolus tritoniaeformis
Gladiolus tritoniiformis Kuntze
Gladiolus uitenhagensis Goldblatt & Vlok
Gladiolus undulatus L. (sect. Blandus)
Gladiolus unguiculatus Baker
Gladiolus usambarensis Marais ex Goldblatt
Gladiolus uysiae L. Bolus ex G. Lewis
Gladiolus vaginatus F. Bolus of Bolus f. (sect. Homoglossum)
Gladiolus validissimus Vaupel
Gladiolus vandermerwei (L. Bolus) Goldblatt & De Vos
Gladiolus varius F. Bolus of Bolus f.
Gladiolus velutinus De Wild.
Gladiolus venustus G. Lewis (sect. Hebea)
Gladiolus vernus Oberm.
Gladiolus vinoso-maculatus Kies
Gladiolus violaceo-lineatus G. Lewis
Gladiolus virescens Thunb. (sect. Hebea)
Gladiolus viridiflorus G. Lewis
Gladiolus viridis Aiton
Gladiolus watermeyeri (sect. Hebea)
Gladiolus watsonioides Baker
Gladiolus watsonius Thunb. (sect. Homoglossum)
Gladiolus woodii Baker
Gladiolus zimbabweensis Goldblatt

Zie de categorie Gladiolus van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

De Engelstalige Wikipedia