Hagelkruis

Een hagelkruis is een wegkruis dat geplaatst werd om boze geesten af te weren, onder andere opdat gewassen niet door hagel beschadigd zouden raken. Hagelkruisen zijn er in twee typen, het Liemerse kruis van ijzer geplaatst op een hoge ijzeren of houten mast en het stenen of houten kruis dat op de grond geplaatst is.

Hagelkruizen werden voornamelijk bij kruispunten opgetrokken. Het oudste bewaard gebleven hagelkruis in Nederland is het hagelkruis te Aarle-Rixtel.^[1] In België vindt men onder meer een hagelkruis te Ekeren.

Bij sommige hagelkruisen vond brooduitdeling aan de behoeftigen plaats, terwijl een dergelijk kruis ook een halteplaats voor een processie kon zijn.

Er wordt wel beweerd dat het Hagelkruis afkomstig is van de 'hagalaz'-rune, die in vereenvoudigde vorm afgebeeld wordt als een kruis. Sommige legenden geven er weer andere betekenissen aan.

Een boakenstuk of boakenbrink is een uitdrukking die in Oost-Nederland gehanteerd wordt en een open, ruige plek in het midden van de es mee aangeduid werd waar een baken staat of stond. De naam baken verwijst mogelijk naar de plaats waar een hagelkruis staat of stond.^[2]

Locaties

Plaatsen in Nederland en België waar een hagelkruis staat of stond zijn:^[2]

Aarle-Rixtel^[2]: Hagelkruis Aarle-Rixtel
Asselt^[2]
Azewijn^[2]
Boxmeer^[2]
Ekeren (Antwerpen): Hagelkruis Ekeren
Enschede^[2]: boakenstuk
Goirle
Helmond (Stiphout)
Hengelo^[2]
Kessel^[2]: Hagelkruis Kessel
Lonneker^[2]: boakenbrink
Maarheeze
Maasbree: Hagelkruis 't Heeske
Maasniel^[2]
Meijel^[2]^[3]
Montfort
Ootmarsum^[2]: boaken
Riel
Sint Odiliënberg: Hagelkruis Sint Odiliënberg^[4]
Tilburg^[5]
Twickel^[2]: boakenstuk
Usselo^[2]: boakenstuk
De Vecht (gemeente Voorst)^[6]

Hagelkruisen van het Liemerse type

Zie de categorie hagelkruis van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bron

Goossen, Th.J.G. (1983) 'Hagelkruisen. Voorwerpen met een religieuze en profane betekenis' in: Jaarboek Achterhoek en Liemers 1983 (De Walburg Pers) en geactualiseerde website Hagelkruisen door Theo J. G. Goossen

Noten

↑ Hagelkruis Aarle-Rixtel. Gearchiveerd op 7 december 2021.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Heidens Nederland, Judith Schuyf, Uitgeverij Matrijs, 1995, ISBN 90-5345-063-7
↑ Heemkunde vereniging Medelo: Het nieuwe Hagelkruis. Gearchiveerd op 26 september 2021.
↑ IKL herstelt zicht en beleefbaarheid markant Hagelkruis St. Odiliënberg^{[dode link]}
↑ Hagelkruizen in Noord-Brabant
↑ Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Hagelkruis - De Vecht

[1] Hagelkruis Aarle-Rixtel. Gearchiveerd op 7 december 2021.

[HN-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Heidens Nederland, Judith Schuyf, Uitgeverij Matrijs, 1995, ISBN 90-5345-063-7

[3] Heemkunde vereniging Medelo: Het nieuwe Hagelkruis. Gearchiveerd op 26 september 2021.

[IKL-4] IKL herstelt zicht en beleefbaarheid markant Hagelkruis St. Odiliënberg^{[dode link]}

[5] Hagelkruizen in Noord-Brabant

[6] Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Hagelkruis - De Vecht

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]