Moerasvaren-elzenbroek

Moerasvaren-elzenbroek
	Moerasvaren-elzenbroek met o.a. zwarte els
Syntaxonomische indeling
Klasse:	Alnetea glutinosae; (klasse van elzenbroekbossen)
Orde:	Alnetalia glutinosae; (orde van elzenbroekbossen)
Verbond:	Alnion glutinosae; (verbond van elzenbroekbossen)
Associatie
	Thelypterido-Alnetum; Klika 1940
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons

Het moerasvaren-elzenbroek (Thelypterido-Alnetum) is een associatie uit het verbond van elzenbroekbossen (Alnion glutinosae). Het is een broekbostype dat voorkomt op drijftillen en in afgesloten meanders, met overwegend zwarte els, moerasvaren, zeggen en veenmossen.

Naamgeving en codering

Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r42Aa01
BWK-karteringscode: vm

De wetenschappelijke naam Thelypterido-Alnetum is afgeleid van de botanische namen van twee kensoorten, de moerasvaren (Thelypteris palustris) en de zwarte els (Alnus glutinosa).

Een close-up van de kruidlaag, met onder andere de naamgevende moerasvaren. Bovenaan ziet men ook nog de andere naamgevende soort, de zwarte els.

Fysiognomie

Door de onstabiele bodem blijft de vegetatie tamelijk laag. De boomlaag wordt ten hoogste 12 m hoog en bestaat praktisch volledig uit zwarte els, later aangevuld met zachte berk. De struiklaag varieert, ze kan plaatselijk zeer dicht zijn en op andere plaatsen ontbreken.

De kruidlaag wordt meestal gedomineerd door zeggen, maar kan eveneens zeer bloemenrijk zijn.

De moslaag is aanwezig en bestaat uit veenmossen en andere bladmossen.

Ecologie

Moerasvaren-elzenbroek in direct contact met open water met de associatie van witte waterlelie en gele plomp.

Het moerasvaren-elzenbroek is een bostype van natte standplaatsen op een venige bodem, die meestal bestaat uit een drijvende mat van wortels en organisch materiaal. De grondwatertafel daalt slechts bij uitzondering meer dan 20 cm onder het maaiveld.

De associatie is te vinden op drijftillen en op de oevers van plassen en drassige plaatsen in laagveengebieden en in afgesneden beekmeanders.

Moerasvaren-elzenbroeken ontstaan spontaan uit struwelen van de klasse van wilgenbroekstruwelen of rechtstreeks uit vegetaties van de riet-klasse. Ze evolueren naargelang van de dikte van de drijftil verder naar het elzenzegge-elzenbroek, als er contact met de minerale bodem ontstaat, of het zompzegge-berkenbroek.

Subassociaties in Nederland en Vlaanderen

Van het moerasvaren-elzenbroek worden in Nederland en Vlaanderen twee subassociaties onderscheiden.

Typische subassociatie

Een typische subassociatie (Thelypterido-Alnetum typicum) zonder differentiërende taxa. De syntaxoncode voor Nederland (rVvN) is r42Aa01a.

Subassociatie met veenmossen

Een subassociatie met veenmossen (Thelypterido-Alnetum sphagnetosum) met een hogere abundantie van veenmossen (Sphagnum sp.) zoals gewoon veenmos, haakveenmos en gewimperd veenmos, die voorkomt op plaatsen waar de pH onder 5.0 daalt. De syntaxoncode voor Nederland (rVvN) is r42Aa01b.

Subassociatie met oeverzegge

Een subassociatie met oeverzegge (Thelypterido-Alnetum caricetosum ripariae) aan de rand van drijftillen waarin, door contact met eutroof grondwater, weinig mossen maar meer grauwe wilg en oeverzegge (Carex riparia) groeit. De syntaxoncode voor Nederland (rVvN) is r42Aa01c.

Verspreiding

Het moerasvaren-elzenbroek is in verspreiding in hoofdzaak beperkt tot Nederland, met voorbeelden in Groot-Brittannië, Noord-Duitsland, Polen en Tsjechië.

In Nederland komt ze nagenoeg alleen voor in het Laagveendistrict, daarbuiten enkel in afgesneden beek- en riviermeanders.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

De associatie heeft slechts één specifieke kensoort, de moerasvaren. Het moerasvaren-elzenbroek heeft weinig soorten gemeen met bossen van drogere bodems, enkel de smalle en brede stekelvaren zijn gemeenschappelijk. De meeste soorten uit de kruidlaag zijn typische moerasplanten, zoals hennegras, gele lis, riet, melkeppe en grote kattenstaart.

Differentiërend tegenover het verwante elzenzegge-elzenbroek zijn riet, pluimzegge, moeraswederik en oeverzegge en mossen als haakveenmos en gewoon kantmos.

In de onderstaande synoptische tabel staan de belangrijkste diagnostische taxa.

Zwarte els

Moerasvaren

Hennegras

Bitterzoet

Gele lis

Gewoon sterrenmos

Boomlaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kK		100%	zwarte els	Alnus glutinosa

Struiklaag

Presentie	Triviale naam	Botanische naam
> 40%	grauwe wilg	Salix cinerea
> 30%	wilde lijsterbes	Sorbus aucuparia
> 20%	geoorde × grauwe wilg	Salix ×multinervis
< 10%	zwarte bes	Ribes nigrum

Kruidlaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam
kA		> 80%	moerasvaren	Thelypteris palustris
kK		> 70%	hennegras	Calamagrostis canescens
		> 80%	bitterzoet	Solanum dulcamara
		> 60%	gele lis	Iris pseudacorus
	dA	> 50%	echt riet	Phragmites australis
		> 50%	melkeppe	Peucedanum palustre
	dA	> 50%	pluimzegge	Carex paniculata
		> 50%	grote kattenstaart	Lythrum salicaria
		> 40%	grote wederik	Lysimachia vulgaris
		> 40%	smalle stekelvaren	Dryopteris carthusiana
	dA	> 40%	moeraswederik	Lysimachia thyrsiflora
	dA	> 40%	oeverzegge	Carex riparia
		> 40%	moeraszegge	Carex acutiformis
		> 30%	brede stekelvaren	Dryopteris dilatata
		> 30%	gewone braam	Rubus fruticosus
		> 30%	kale jonker	Cirsium palustre
		> 30%	haagwinde	Convolvulus sepium
		> 30%	moeraswalstro	Galium palustre
		> 30%	koninginnekruid	Eupatorium cannabinum
		> 30%	wolfspoot	Lycopus europaeus
		> 20%	watermunt	Mentha aquatica

Moslaag

Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam
	> 80%	gewoon sterrenmos	Mnium hornum
	> 60%	fijn laddermos	Kindbergia praelonga
	> 50%	gewoon dikkopmos	Brachythecium rutabulum
	> 40%	gewoon puntmos	Calliergonella cuspidata
dA	> 40%	haakveenmos	Sphagnum squarrosum
dA	> 30%	gewoon kantmos	Lophocolea bidentata
	> 30%	gewimperd veenmos	Sphagnum fimbriatum
	> 30%	glanzend platmos	Plagiothecium denticulatum
dA	> 30%	gedrongen kantmos	Lophocolea heterophylla
dA	> 20%	moerasbuidelmos	Calypogeia fissa
dA		lippenmos	Chiloscyphus polyanthos

Zie ook

Externe links

Moerasvaren-elzenbroek op Flora van Nederland

Zie de categorie Thelypterido-Alnetum van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

Schaminée, J.H.J., Sýkora, K, Smits, N. & Horsthuis, M. (2010). Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist.
Vegetatietypologie Staatsbosbeheer