Statine
Een statine (meervoud statines) of cholesterolsyntheseremmer is een cholesterolverlagend medicament, (dat tevens een anti-inflammatoire werking lijkt te hebben) dat ingrijpt op de synthese van cholesterol door de snelheidsbepalende stap (HMG-CoA reductase) in de productie van cholesterol te remmen. Een statine wordt voorgeschreven (indicatie) bij een verhoogd cholesterolgehalte (hypercholesterolemie), suikerziekte (diabetes mellitus) en voor preventie van hart- en vaatziekten. Deze familie van geneesmiddelen wordt in het algemeen goed verdragen door de patiënt en is eenvoudig toe te dienen.
Bijwerkingen
bewerkenFrequent gemelde bijwerkingen zijn gastro-intestinale klachten, huiduitslag, duizeligheid, jeuk en hoofdpijn.[1] Andere bijwerkingen komen ook voor.[2]
In de praktijk blijken spierklachten veel voor te komen en lijken genetisch bepaald,[1][3] mogelijk via een mutatie in een van de genen die codeert voor de biosynthese van het voor de energievoorziening van de cel belangrijke coenzym Q10.[1] Deze klachten variëren van een goedaardige spierpijn of gewrichtspijn tot myositis met een meer dan 10-voudige verhoging van de concentratie creatinekinase (CK) in het serum, wat een indicatie is van verhoogde spierafbraak. Ook de hartspier werkt minder goed bij statinegebruikers.[4] De incidentie van spierpijn en pijn na gebruik van statines varieert van 1 tot 7%, terwijl ernstige myopathie optreedt op bij 0,5% van de patiënten. Levensbedreigende rabdomyolyse met spiernecrose en daaropvolgende elektrolytveranderingen, myoglobinurie en nierfalen komt uiterst zelden voor (ongeveer 1 op 100.000 gebruikers). Cerivastatine, dat als enig uit de groep een beduidend hoger risico opleverde, is hierom uit de handel gehaald.[5] Rabdomyolyse kan optreden bij daarvoor gevoelige personen en bij gelijktijdig gebruik van andere middelen die de afbraak van een statine verhinderen, bijvoorbeeld via de biotransformatie door het CYP3A4-enzymsysteem, zoals o.a. ciclosporine, macrolide antibiotica (zoals erytromycine), antischimmelmiddelen (waaronder itraconazol en ketoconazol), nicotinezuur (en -derivaten) en fibraten.
Daarnaast verhogen statines het risico op diabetes in lichte mate (9%)[6]. Naarmate de dosering hoger is neemt dit risico verder toe.[7] Diabetes is een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten, die statines juist beogen te bestrijden. In de meeste gevallen zouden de cardiovasculaire voordelen echter opwegen tegen het verhoogde risico op diabetes.[8] Bij post-menopauzale vrouwen is het extra risico op diabetes door statinegebruik echter aanmerkelijk hoger, 71%.[9]
Statinegebruikers hebben een 57% verhoogd risico op leeftijdsgerelateerde cataract, dit is een ongeveer even sterke risicoverhoging als diabetes geeft.[10]
Ongeveer 1 tot 5% van de patiënten staakt het gebruik van statines vanwege het optreden van bijwerkingen.[1] Vooral de bijwerkingen op de spieren worden veroorzaakt door een omzettingsproduct, een lacton.[11][12][13] Waar de zuurvorm van het statine verantwoordelijk is voor de werking, is de lactonvorm schuldig aan de bijwerking.[14]
Een nieuwe ontdekking is dat statines mogelijk het verouderingsproces versnellen doordat ze de stamcellen zouden aantasten. Mogelijk kunnen langs deze weg bijwerkingen als geheugenverlies, spierpijn, diabetes, verminderde leverfunctie, vermoeidheid en staar worden verklaard.[15][16]
Dosering
bewerkenDe dosering van de statine wordt aangepast aan de waarden van het "nuchtere" cholesterol (met name het LDL-gehalte).
Indicatie bij diabetes en hartinfarct
bewerkenStatines zijn geregistreerd bij de volgende indicaties:
- hypercholesterolemie
- hypertriglyceridemie
- gecombineerde hyperlipidemie, gekenmerkt door zowel hypercholesterolemie als hypertriglyceridemie, indien dieet en andere maatregelen alléén niet voldoende zijn.
Atorvastatine, pravastatine en simvastatine zijn tevens geregistreerd voor de preventie van cardiovasculaire morbiditeit en mortaliteit. Fluvastatine is alleen geregistreerd voor de preventie van cardiovasculaire morbiditeit en mortaliteit bij patiënten die een percutane angioplastiek met of zonder stentplaatsing hebben ondergaan. Rosuvastatine is niet geregistreerd voor de preventieve behandeling.[17]
Radar
bewerkenDoor een item in het consumentenprogramma Radar van de TROS is er medio 2007 veel onrust ontstaan bij sommige gebruikers van deze medicamenten. In het programma werd een aantal bijwerkingen ter sprake gebracht. Daarnaast werd er een belangenverstrengeling gesuggereerd tussen de farmaceuten en de voorschrijvende medici. Artsen werkzaam in de hart- en vaatziekten en de diabetesbehandeling zeiden zeer ongelukkig te zijn met deze uitzending omdat het geven van statines een van de effectiefste manieren zou zijn om hartaanvallen en CVA's te voorkomen, waarbij "slechts" ongeveer 30 tot 50 mensen hoeven te worden behandeld (NNT) om bij één van die mensen één ernstige ziekte-episode binnen 5 jaar te voorkomen, terwijl een ernstige bijwerking als rabdomyolyse in die tijd slechts ca. 1 op 100.000 mensen zou treffen.
In eerdere uitzendingen van TROS Radar werd beweerd dat niet bewezen is dat een hoog cholesterolgehalte slecht is voor de gezondheid. In de uitzending van januari 2008 werd gesteld dat in de groep mensen die nog geen hartaanval of beroerte hebben gehad, bij alle vrouwen en bij de mannen boven 70 jaar nauwelijks enig positief effect is bewezen van het gebruik van statines. Een en ander wordt ook gedragen door wetenschappelijk onderzoek.[18][19][20]
Merknamen
bewerken- Simvastatine - merknaam Zocor®, patent verlopen in mei 2003.
- Pravastatine - merknaam Selektine®, patent verlopen in augustus 2004.
- Atorvastatine - merknaam Lipitor®, patent verlopen in 2012.
- Rosuvastatine - merknaam Crestor®, op de markt sinds maart 2003, patent verlopen februari 2018
- Fluvastatine - merknaam Lescol®
- Cerivastatine - merknaam Lipobay®, in 2001 van de markt gehaald vanwege ernstige en dodelijke bijwerkingen.
- Lovastatine - merknaam Mevacor®, in België en Nederland niet op de markt.
Sinds de patenten op sommige van bovengenoemde geneesmiddelen verlopen zijn is de prijs van deze statines flink gedaald, doordat er goedkopere generieke varianten op de markt kwamen. Zo kan bij veel patiënten gekozen worden voor atorvastatine in plaats van rosuvastatine. Atorvastatine en rosuvastatine zijn in de diverse richtlijnen over cardiovasculair risicomanagement gelijkwaardige keuzes. Atorvastatine is als generiek geneesmiddel verkrijgbaar en daardoor circa 25 maal goedkoper dan rosuvastatine in vrijwel equipotente doseringen. Rosuvastatine geeft een sterkere LDL-reductie dan atorvastatine, maar meestal kan de LDL-streefwaarde van een patiënt worden behaald door behandeling met atorvastatine en is rosuvastatine niet nodig. Op groepsniveau zijn er geen relevante verschillen tussen de bijwerkingenprofielen van atorvastatine en rosuvastatine, maar beide middelen verschillen wel in farmacokinetische interacties.[21]
Vergoeding in Nederland
bewerkenWanneer iemand cholesterolverlagers,in dit geval statines of ezetimib, voorgeschreven krijgt, worden vanaf 2009 alleen nog de generieke (patentvrije) middelen simvastatine en pravastatine zonder toetsing vooraf vergoed door de zorgverzekeraar.[22] De statine die nog niet patentvrij is, fluvastatine (Lescol®), is aanmerkelijk duurder en valt buiten het vergoedingenpakket. Wanneer de generieke statines niet goed werken of om medische redenen ongewenst zijn, kan het echter wel worden voorgeschreven. Dit moet vooraf worden uitgelegd door de voorschrijvend arts middels een zogenaamde artsenverklaring.[23]
Externe links
bewerken- Cholesterolverlagers (Hartstichting)
- Cardiovasculair risicomanagement (Nederlands huisartsen genootschap)
- Statines veilig en effectief
- ↑ a b c d (en) Oh J, Ban MR, Miskie BA, Pollex RL, Hegele RA. Genetic determinants of statin intolerance. Lipids in health and disease. 2007;6:7. DOI:10.1186/1476-511X-6-7. PMID 17376224. Dit is een open access artikel, beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding (CC BY; versie 2.0).
- ↑ De bijsluiter van - bijvoorbeeld - het statine atorvastatine vermeldt onder meer bijwerkingen in het maag-darmstelsel (verstopping, winderigheid, verstoorde spijsvertering, misselijkheid, diarree, gebrek aan eetlust, braken), in bloed- en lymfevaten (tekort aan bloedplaatjes, trombocytopenie), in het immuunsysteem (anafylaxe), in het hormoonsysteem (haaruitval, verstoring glucosespiegel, ontsteking van de alvleesklier), psychische stoornissen (slapeloosheid, geheugenverlies), bijwerkingen in het zenuwstelsel (hoofdpijn, duizeligheid, jeuk, pijn aan armen en benen door zenuwaandoeningen (perifere neuropathie), bijwerkingen aan lever en gal (hepatitis gepaard gaande met geelzucht), bijwerkingen aan de huid (huiduitslag, galbulten, allergische reacties, ademhalingsmoeilijkheden), aan de skeletspieren (spier- en gewrichtspijn, spieraandoeningen, afbraak van spierweefsel (rabdomyolyse) gepaard gaande met spierkrampen, koorts en roodbruine verkleuring van de urine ) en voorts impotentie, algemene lichaamszwakte, pijn op de borst, rugpijn, vochtophoping in armen en benen, een algemeen gevoel van onbehagen en gewichtstoename. BRON: https://web.archive.org/web/20191016203011/https://db.cbg-meb.nl/IB-teksten/h21083.pdf
- ↑ (en) Gene a Pain for Statin Users. The Scientist Magazine®. Geraadpleegd op 5 oktober 2022.
- ↑ (en) Rubinstein J, Aloka F, Abela GS. Statin therapy decreases myocardial function as evaluated via strain imaging. Clin Cardiol. 2009 Dec;32(12):684–9. DOI:10.1002/clc.20644. PMID 20027659. Gratis volledige artikel: URL. Dit artikel is door de uitgever gratis toegankelijk gemaakt.
- ↑ CBG-MEB - Uit de handel halen Lipobay. web.archive.org (7 november 2012). Gearchiveerd op 7 november 2012. Geraadpleegd op 5 oktober 2022.
- ↑ (en) Sattar N, Preiss D, Murray HM, et al. Statins and risk of incident diabetes: a collaborative meta-analysis of randomised statin trials. Lancet. 2010 Feb 27;375(9716):735–42. PMID 20167359
- ↑ (en) Preiss D, Seshasai SRK, Welsh P, et al. Risk of incident diabetes with intensive-dose compared with moderate-dose statin therapy: a meta-analysis. JAMA. 2011 Jun 22;305(24):2556–64. PMID 21693744
- ↑ (en) Ridker PM, Pradhan A, MacFadyen JG, Libby P, Glynn RJ. Cardiovascular benefits and diabetes risks of statin therapy in primary prevention: an analysis from the JUPITER trial. Lancet. 2012 Aug 11;380(9841):565–71. PMID 22883507
- ↑ (en) Culver AL, Ockene IS, Balasubramanian R, et al. Statin use and risk of diabetes mellitus in postmenopausal women in the Women's Health Initiative. Arch Intern Med [Internet]. 2012 Jan 23;172(2):144–52. PMID 22231607. Gratis volledige artikel: http://archinte.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=1108676. De onderzoekers beoordeelden het effect van statines in een groep van 153.840 vrouwen zonder diabetes. Na drie jaar werden in deze groep 10.242 nieuwe diabetesgevallen gemeld, wat een toename van het risico betekent van 71 procent ten opzichte van de vrouwen die geen statines gebruikten.
- ↑ (en) Machan CM, Hrynchak PK, Irving EL. Age-related cataract is associated with type 2 diabetes and statin use. Optom Vis Sci. 2012 Aug;89(8):1165–71. DOI:10.1097/OPX.0b013e3182644cd1. PMID 22797512. Dit artikel is door de uitgever gratis toegankelijk gemaakt.
- ↑ Metabolic properties of the acid and lactone forms of HMG-CoA reductase inhibitors.
- ↑ Cholesterolverlager oorzaak van spierpijn 2 september 2015 Volkskrant
- ↑ University of Oslo School of Pharmacy (2 december 2014). Investigations on Differences in Atorvastatin Metabolites Ratios as a Diagnostic Tool in Detecting Atorvastatin Induced Myotoxicity (NCT00414531) (clinicaltrials.gov).
- ↑ (en) Scientists identify mechanism behind statin-induced muscle weakness. www.medicalnewstoday.com (2 september 2015). Geraadpleegd op 5 oktober 2022.
- ↑ (en) Izadpanah R, Schächtele DJ, Pfnür AB, Lin D, Slakey DP, Kadowitz PJ, et al. (29 juli 2015). The impact of statins on biological characteristics of stem cells provides a novel explanation for their pleotropic beneficial and adverse clinical effects. (pdf). Am. J. Physiol.: ajpcell.00406.2014.. ISSN: 1522-1563. PMID 26224580. DOI: 10.1152/ajpcell.00406.2014. Geraadpleegd op 30 september 2015. Besproken in Why statins should be viewed as a double-edged sword'. ScienceDaily. ScienceDaily, 12 augustus 2015.
- ↑ 'Statines versnellen veroudering' — PW | Pharmaceutisch Weekblad. www.pw.nl. Geraadpleegd op 5 oktober 2022.
- ↑ Zorginstituut Nederland, statinen. www.farmacotherapeutischkompas.nl. Geraadpleegd op 5 oktober 2022.
- ↑ J Abramson, JM Wright (2007). Are lipid-lowering guidelines evidence-based?. The Lancet 369 (9557): 168–169. DOI: 10.1016/S0140-6736(07)60084-1.
- ↑ Cholesterol drugs unnecessary for many: study. Canada.com/body and health. Gearchiveerd op 30 mei 2012.
- ↑ In a brief article published in the most recent issue of the journal, The Lancet, Wright and co-author Dr. John Abramson of Harvard Medical School pooled data from eight randomized trials comparing statins with a placebo in people at increased risk of cardiovascular disease. The statins did not reduce total deaths. And, when they looked at women alone, they found no benefit.
- ↑ A.E.C.A.B. Willemsen, S.J.H. Bredie, C.M. Lobo, M.J. van der Vlugt en C. Kramers (2015). Verstandig kiezen bij het voorschrijven van statinen. Ned Tijdschr Geneeskd. 159: A8695.
- ↑ De duurdere merkvarianten daarvan, Zocor® en Selektine®, zijn weer via het preferentiebeleid bij de meeste zorgverzekeraars uitgesloten
- ↑ Wijziging vergoeding statines | Exmedica. web.archive.org (30 september 2011). Gearchiveerd op 30 september 2011. Geraadpleegd op 5 oktober 2022.