Noordse Oorlogen

Het begrip Noordse Oorlogen in brede zin wordt in de geschiedschrijving gebruikt om een aantal oorlogen tussen 1558 en 1721 aan te duiden. Deze 163 jaar lange strijd werd gevoerd over de heerschappij van het Oostzeegebied: "Dominium maris baltici" in het Latijn.

In deze periode groeide Zweden uit tot een Europese grootmacht die een groot deel van het gebied rond de Oostzee in handen kreeg. Dit leidde tot een aantal oorlogen tussen Zweden en andere Europese naties die de lucratieve handel op de Oostzee wilden beheersen. De voornaamste tegenstanders van Zweden waren Denemarken-Noorwegen, Polen-Litouwen en Rusland.

Door sommige historici wordt de naam Noordse Oorlogen in engere zin gebruikt voor een aantal militaire conflicten in het Oostzeegebied van 1655 tot 1660, de Noordse Oorlog (1655-1660).

De oorlogen

Historici uit de verschillende landen die bij deze oorlogen betrokken waren hanteren verschillende namen voor dezelfde oorlogen. Verder zijn er ook een groot aantal verschillen in nummering van conflicten die alleen met Noordse Oorlog worden aangeduid. Hierdoor kan verwarring ontstaan over welke oorlog bedoeld wordt.

Eerste Noordse Oorlog

De eerste oorlog die als Noordse Oorlog kan worden aangeduid, is de Lijflandse Oorlog (1558-1582). Deze begon toen Rusland de verzwakte Lijflandse Confederatie probeerde te veroveren. Dit werd tegengehouden door de andere Oostzeelanden, die vervolgens Lijfland onder elkaar verdeelden.

De Zevenjarige Oorlog of Driekronenoorlog (1563-1570) speelde tegelijkertijd met de Lijflandse Oorlog, maar in een ander gebied, namelijk in het Zweeds-Deense grensgebied. Ook dit conflict wordt vaak gezien als de eerste Noordse Oorlog. In dit conflict wist geen van de strijdende partijen een overwinning te behalen.

Vaak worden de beide 16e-eeuwse oorlogen niet gezien als een Noordse Oorlog, waardoor de oorlog van 1655 tot 1660 dan deze benaming krijgt.

Tweede Noordse Oorlog

Van 1655 tot 1660 was Zweden in oorlog met alle andere Oostzeelanden. Deze serie conflicten kan worden opgevat als één grote oorlog, een visie die vooral wordt aangehangen door historici buiten Zweden, maar kan ook als vier (of vijf) verschillende conflicten gezien worden, zoals in Zweden zelf meer gebruikelijk is.

De conflicten waaruit deze oorlog bestond waren:

De Zweeds-Nederlandse oorlog, een Nederlandse interventie in de Deens-Zweedse Oorlog van 1658-1660, wordt vaak als apart deel van het grotere conflict gezien. De oorlog tussen Polen en Rusland die tegelijkertijd speelde wordt daarentegen meestal niet tot de Noordse Oorlogen gerekend.

Tijdens deze oorlogen werd Polen-Litouwen bijna geheel bezet door Zweden en Rusland. Denemarken probeerde te profiteren van de Zweedse nederlagen in Polen en verklaarde Zweden de oorlog, maar werd zelf door Zweedse legers onder de voet gelopen. Zweden bereikte tijdens deze oorlog zijn grootste omvang en Polen en Denemarken raakten steeds meer verzwakt.

Derde Noordse Oorlog

De Derde Noordse Oorlog, meestal de Grote Noordse Oorlog (1700-1721) genoemd, betekende het einde van Zweden als grootmacht. Zweden stond hierin tegenover een coalitie van alle andere Oostzeelanden. Rusland nam de Zweedse machtspositie over en breidde deze gedurende de volgende eeuwen uit, terwijl Denemarken, Polen en Zweden steeds minder machtig werden.

Andere Noordse Oorlogen

De naam Noordse Oorlog wordt ook voor de volgende conflicten gebruikt:

Kalmaroorlog of 'Oorlog van Kalmar' (1611-1613) tussen Denemarken en Zweden
Deens-Zweedse Oorlog (1643-1645)
Schoonse Oorlog (1675-1679) tussen Zweden en Noorwegen-Denemarken

Zie ook