Tataars
Dit artikel gaat over de taal van de Wolga-Tataren. Zie Krim-Tataars voor de taal van de Krim-Tataren.
| Tataars tatarça, татарча | ||||
|---|---|---|---|---|
| Gesproken in | Rusland, Turkije, China, Verenigde Staten, Australië | |||
| Sprekers | 5.200.000[1] | |||
| Taalfamilie |
| |||
| Alfabet | Latijns Cyrillisch | |||
| Officiële status | ||||
| Officieel in | ||||
| Taalcodes | ||||
| ISO 639-1 | tt | |||
| ISO 639-2 | tat | |||
| ISO 639-3 | tat | |||
| ||||
■ Verspreiding van het Tataars | ||||
| ||||
Tataars (tatar tele, татар теле) is een Turkse taal, die wordt gesproken door de Wolga-Tataren.
Verspreiding
[bewerken | brontekst bewerken]Het Tataars is een bestuurstaal in de Russische deelrepubliek Tatarije. Daarnaast wordt de taal gesproken in de republieken Basjkirostan en Tsjoevasjië. Er zijn ook belangrijke gemeenschappen in Siberië, Kazachstan en China.[2]
Verwantschap
[bewerken | brontekst bewerken]Het Tataars maakt deel uit van de Kiptsjaakse tak van de Turkse taalfamilie. Tot diezelfde tak behoren ook onder meer het Kazachs, het Kirgizisch, het Basjkiers en het Karakalpaks. De taal mag niet worden verward met het Krim-Tataars, dat weliswaar verwant is aan het Tataars, maar deel uitmaakt van een andere tak van de Kiptsjaakse talen.[3] De talen zijn niet wederzijds verstaanbaar.
Klankleer
[bewerken | brontekst bewerken]| labiaal | labio- velaar |
dentaal | post- alveolaar |
palataal | velaar | uvulaar | glottaal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| nasaal | m | n̪ | ŋ | ||||||
| plosief | steml. | p | t̪ | k | q | ʔ | |||
| stemh. | b | d̪ | ɡ | ||||||
| affricaat | steml. | t͡s | t͡ɕ | ||||||
| steml. | d͡ʑ | ||||||||
| fricatief | steml. | f | s̪ | ʃ | ɕ | χ | h | ||
| stemh. | v | z̪ | ʒ | ʑ | ʁ | ||||
| vibrant | r | ||||||||
| approximant | w | l | j | ||||||
| voor | achter | |||
|---|---|---|---|---|
| ongerond | gerond | ongerond | gerond | |
| open | i | y ~ ʉ | ɯ ~ ɪ | u |
| midden | e ~ ɘ | ø ~ ɵ | ɤ ~ ʌ | o |
| open | æ ~ a | ɑ | ||
Schrift
[bewerken | brontekst bewerken]
Het Tataars werd oorspronkelijk in het Arabisch schrift geschreven. Tussen 1927 en 1938 werd overgeschakeld op het Latijnse alfabet. Sinds 1938 wordt Cyrillisch gebruikt. In 2001 voerde Tatarije een op het Turks gebaseerde variant van het Latijnse alfabet in. Die beslissing stuitte op veel weerstand van de Russische minderheid in Tatarije. Het gebruik van het Latijnse alfabet werd in 2004 teruggefloten door het Grondwettelijk Hof van Rusland, dat oordeelde dat een eenvormig schrift noodzakelijk is voor de eenheid van het land.[4]
| А а | Ә ә | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | Җ җ | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м |
| Н н | Ң ң | О о | Ө ө | П п | Р р | С с | Т т |
| У у | Ү ү | Ф ф | Х х | Һ һ | Ц ц | Ч ч | Ш ш |
| Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
| A a | Ä ä | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f |
| G g | Ğ ğ | H h | I ı | İ i | J j | K k | Q q |
| L l | M m | N n | Ñ ñ | O o | Ö ö | P p | R r |
| S s | Ş ş | T t | U u | Ü ü | V v | W w | X x |
| Y y | Z z |
| A a | B ʙ | C c | Ç ç | D d | E e | Ə ə | F f |
| G g | Ƣ ƣ | H h | I i | J j | K k | L l | M m |
| N n | Ꞑ ꞑ | O o | Ɵ ɵ | P p | Q q | R r | S s |
| Ş ş | T t | U u | V v | X x | У y | Z z | Ƶ ƶ |
| Ь ь | Ьj ьj |
| آ | ا | ب | پ | ت | ث | ج | چ |
| ح | خ | د | ذ | ر | ز | ژ | س |
| ش | ص | ض | ط | ظ | ع | غ | ف |
| ق | ك | گ | نك | ل | م | ن | ه |
| و | ۇ | ڤ | ی | ئ |
Tekstvoorbeeld
[bewerken | brontekst bewerken]De onderstaande tekst is een uittreksel uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Tataars.
| Nederlands[5] | Tataars[6] (1938-heden) |
Tataars (2001-heden) |
Tataars (1927-1938) |
Tataars (1920-1927) |
Tataars (voor 1920) |
|---|---|---|---|---|---|
| Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen. | Барлык кешеләр дә азат һәм үз абруйлары һәм хокуклары ягыннан тиң булып туалар. Аларга акыл һәм вөҗдан бирелгән һәм бер-берсенә карата туганнарча мөнәсәбәттә булырга тиешләр. | Barlıq keşelär dä azat häm üz abruyları häm xoquqları yağınnan tiñ bulıp tualar. Alarğa aqıl häm wöcdan birelgän häm ber-bersenä qarata tuğannarça mönasäbättä bulırğa tieşlär. | Вarlьq keşelər də azat həm yz aʙrujlarь həm xoquqlarь jaƣьnnan tiꞑ ʙulьp tualar. Alarƣa aqьl həm vɵçdan ʙirelgən həm ʙer-ʙersenə qarata tuƣannarca mɵnasəʙəttə ʙulьrƣa tieşlər. | بارلئق كئشئلەر دە ئازات هەم ئوز ئابرویلارئ هەم حۇقوقلارئ یاعئننان تیڭ بولئپ توالار. ئالارعا ئاقئل هەم وۇجدان بیرئلگەن هەم بئر-بئرسئنە قاراتا توعاننارچا مۇناسەبەتتە بولئرعا تیئشلەر. | بارلق كشیلر دا آزاد هم اوز آبرويلري هم حقوقلری یاغیننن تینک بولیپ طوالر. آلرغا عقل هم وجدان برلگان هم بر-برسینا قراطا طوغاننرچا مناسبتتا بولرغا تییشلر. |
Referenties
- ↑ Tatar. www.ethnologue.com. Geraadpleegd op 7 juni 2021.
- ↑ Tatar language. www.britannica.com. Geraadpleegd op 7 juni 2021.
- ↑ Turkic languages. www.britannica.com. Geraadpleegd op 7 juni 2021.
- ↑ Russia court sticks to letter law. www.bbc.co.uk (16 november 2004). Geraadpleegd op 7 juli 2021.
- ↑ Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Geraadpleegd op 7 juli 2021.
- ↑ Office of the High Commissioner, Human Rights. www.ohchr.org. Geraadpleegd op 7 juli 2021.
- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Tatar language op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
· 
· 
