Det norske Sametinget

Sjå også dei finske og svenske sametinga.

Sámediggi, det norske Sametinget, er det øvste organet til samane i Noreg, og har som oppgåve å representera interessene deira. Tinget har i 2019 39 representantar, vald frå 7 valkrinsar over heile landet, av veljarar som står oppført i valmanntalet til Sametinget. Sjølve sametingsbygget ligg i Karasjok i Finnmark fylke.

Sámediggi
Org.nr.	974760347
Skipa	1989
Hovudkontor	Sametingsbygningen
Land	Noreg
Nettstad	http://www.sametinget.no/ (bokmål)

Sametinget frå utsida.

Biblioteket i Sametinget.

Sametingsbygningen om vinteren.

I tillegg til det norske sametinget finst det også eit svensk og eit finsk sameting, som på ulike måtar skil seg frå det norske sametinget. Dei nordiske sametinga samarbeider i Samisk parlamentarisk råd, som vart oppretta i 2000. Dei russiske samane har observatørstatus i Samisk parlamentarisk råd.

Vedtaket om at Sametinget skulle opprettast i Noreg blei gjort i 1987, då Stortinget vedtok Sameloven (Lov om Sametinget og andre samiske rettsforhold). Sametinget erstatta Norsk sameråd. Det blei første gong opna den 7. oktober 1989 av kong Olav, etter at representantar var blitt valde parallelt med stortingsrepresentantane.

Alle som står på samemanntalslista kan veljast inn på tinget, som samlar seg fire gonger i året. Det blir leia av Sametingsrådet, sett saman av ein president, visepresident og tre andre medlemmer som er valde frå sametingsrepresentantane.

Oppgåver

Tinget har lita reell makt, men skal få uttala seg om saker som gjeld samane. Det er meint å skulla ha ein leiande rolle i den politiske utviklinga av framtida til minoritetsgruppa. Det skal òg fungera som ein representant for det samiske folket ovanfor styresmaktene og den ikkje-samiske majoriteten i Noreg. Sametinget distribuerer årleg ei støtte på 83,4 millionar kroner til samisk kultur-, språk-, utdannings- og næringsføretak.

Fagkomitéar

Sametinget har fire fagkomitéar.

• Kontroll- og konstitusjonskomiteen
• Plan- og finanskomiteen
• Oppvekst- og utdanningskomiteen
• Nærings- og kulturkomiteen

Sametingsval

Valet til tinget foregår same dagen som Stortingsvalet, som eit direkte val utført av dei som står i Valmanntalet til Sametinget. For å stå der må nokon rekna seg som same, og i tillegg anten snakka samisk heime, stamma frå minst ein som snakka samisk heime (forelder, besteforelder eller oldeforelder), eller ha foreldre som står eller har stått i manntalet. Alle som står i manntalet kan bli velde inn på Sametinget, og dei er plikta til å stilla på møte dersom dei ikkje ber seg fritekne på grunn av alder (over 60 år) eller stor ulempe i høve til arbeidet sitt.

Parti

Sven-Roald Nystø, Aili Keskitalo og Ole Henrik Magga, tre sametingspresidentar frå NSR

Ved sametingsvalet 2021 stilte desse partia med lister i ein eller fleire valkrinsar:

• Arbeidarpartiet
• Árja
• Ávjovári Dáloniid listu (dvs. fastbuandelista i Ávjovárri)
• Ávjovári Johttisápmelaččaid listu (dvs. flyttsamelista i Ávjovárri)
• Framstegspartiet
• Høgre
• Nordkalottfolket
• Norske Samers Riksforbund
• Samefolkets parti
• Samenes Folkeforbund
• Senterpartiet

Valkrinsar

Til Sametingsvalet i 2009 er det innført nytt valkrinssystem.

1. Austre valkrins (Nuortaguovllu válgabiire / Østre valgkrets) femner Sør-Varanger, Nesseby, Vadsø, Vardø, Båtsfjord, Tana, Berlevåg, Lebesby og Gamvik kommunar. Seks representantar skal veljast frå kretsen.
2. Ávjovárri valkrins (Ávjovári válgabiire / Ávjovárri valgkrets) femner Karasjok, Kautokeino og Porsanger kommunar. Ni representantar skal veljast frå kretsen.
3. Nordre valkrins (Davveguovllu válgabiire / Nordre valgkrets) femner Nordkapp, Måsøy, Kvalsund, Hammerfest, Hasvik, Alta, Loppa, Skjervøy, Kvænangen og Nordreisa kommunar. Seks representantar skal veljast frå kretsen.
4. Gáisi valkrins (Gáiseguovllu válgabiire / Gáisi valgkrets) femner Kåfjord , Storfjord, Lyngen, Karlsøy, Tromsø, Balsfjord, Målselv, Bardu, Lenvik, Berg, Torsken, Tranøy og Sørreisa kommunar. Seks representantar skal veljast frå kretsen.
5. Vesthavet valkrins (Viestarmera válggabijrra / Viesttarmeara válgabiire / Vesthavet valgkrets) femner Dyrøy, Salangen, Lavangen, Gratangen, Skånland, Ibestad, Harstad, Kvæfjord, Andøy, Øksnes, Bø, Sortland, Hadsel, Vågan, Vestvågøy, Flakstad, Moskenes, Værøy, Røst, Lødingen, Tjeldsund, Evenes, Narvik, Ballangen, Tysfjord, Hamarøy, Steigen, Sørfold, Bodø, Fauske, Saltdal, Gildeskål, Beiarn og Meløy. Fem representantar skal veljast frå kretsen.
6. Sørsamisk valkrins (Åarjel-Saepmie veeljemegievlie / Sørsamisk valgkrets) femner Nordlandskommunane frå og med Rana og Rødøy og sørover, alle kommunane i Trøndelag fylke, Sunndal og Surnadal kommunar i Møre og Romsdal fylke, og Engerdal, Rendalen, Os, Tolga, Tynset og Folldal kommunar i Hedmark fylke. Tre representantar skal veljast inn frå kretsen.
7. Sør-Noreg valkrins (Lulli-Norgga válgabiire / Sør-Norge valgkrets) femner dei delane av Sør-Noreg som ikkje høyrer til den Sørsamiske valkrinsen, det vil seie fylka Møre og Romsdal utom Surnadal og Sunndal, Sogn og Fjordane, Hordaland, Rogaland, Vest-Agder, Aust-Agder, Telemark, Vestfold, Buskerud, Akershus, Oslo, Østfold, Oppland og Hedmark utom Engerdal, Rendalen, Os, Tolga, Tynset og Folldal kommunar. Fire representantar skal veljast frå kretsen.

1989-2005

Ved vala i 1989, 1993, 1997, 2001 og 2005 vart det vald inn tre medlemmer frå kvar av desse valkrinsane:

1. Varanger (Sør-Varanger, Nesseby, Vadsø, Vardø og Båtsfjord kommunar)
2. Tana (Tana, Berlevåg og Gamvik kommunar)
3. Karasjok (Karasjok kommune)
4. Kautokeino (Kautokeino kommune),
5. Porsanger (Porsanger, Lebesby, Nordkapp og Måsøy kommunar)
6. Alta/Kvalsund (Kvalsund, Hammerfest, Alta, Hasvik og Loppa kommunar)
7. Nord-Troms (Kvænangen, Nordreisa, Skjervøy, Kåfjord, Storfjord og Lyngen kommunar)
8. Midt-Troms (Karlsøy, Tromsø, Balsfjord, Målselv, Bardu, Lenvik, Berg, Torsken og Tranøy kommunar)
9. Sør-Troms (Sørreisa, Dyrøy, Salangen, Lavangen, Gratangen, Skånland, Ibestad, Harstad, Bjarkøy og Kvæfjord kommunar)
10. Nordre Nordland (Andøy, Øksnes, Bø, Sortland, Hadsel, Vågan, Vestvågøy, Flakstad, Moskenes, Værøy, Røst, Lødingen, Tjeldsund, Evenes og Narvik kommunar)
11. Midtre Nordland (Ballangen, Tysfjord, Hamarøy, Steigen, Sørfold, Bodø, Fauske, Skjerstad, Saltdal, Gildeskål, Beiarn, og Meløy kommunar)
12. Sørsameområdet (kommunane i Nordland fylke frå og med Rana og Rødøy og sørover, Nord-Trøndelag og Sør-Trøndelag fylke og Engerdal kommune i Hedmark fylke)
13. Sør-Noreg (fylka Møre og Romsdal, Sogn og Fjordane, Hordaland, Rogaland, Vest-Agder, Aust-Agder, Telemark, Buskerud, Vestfold, Akershus, Østfold, Oppland, Hedmark (bortsett frå Engerdal kommune) og Oslo.

Sametingspresidentane

Her er ei oversikt over sametingspresidentane sidan 1989.

Sameting

Periode	President	Parti
1989–1993	Ole Henrik Magga	Norske Samers Riksforbund
1993–1997	Ole Henrik Magga	Norske Samers Riksforbund
1997–2001	Sven-Roald Nystø	Norske Samers Riksforbund
2001–2005	Sven-Roald Nystø	Norske Samers Riksforbund
2005–2007	Aili Keskitalo	Norske Samers Riksforbund
2007–2013	Egil Olli	Arbeidarpartiet
2013–2016	Aili Keskitalo	Norske Samers Riksforbund
2016–2017	Vibeke Larsen	Arbeidarpartiet, deretter uavhengig
2017–2021	Aili Keskitalo	Norske Samers Riksforbund
2021–	Silje Karine Muotka	Norske Samers Riksforbund

Bakgrunnsstoff

• Sametinget i Noreg (nordsamisk)
• Sametinget i Noreg (norsk)
• Sametinget i Sverige
• Sametinget i Finland