Vertut

La vertut es una notion a l'interseccion dels ensembles de la filosofia, de la religion e de la politica.

En filosofia classica, utilizada pel judaïsme elenizat e lo cristianisme, se destria d'entre totas las vertuts quatre vertuts cardinalas (del latin cardo, pivòt) : la prudéncia, la temperància, la fortitud e la justícia.

Se parla encara de las vertuts teologalas (fe, esperança, caritat) dins lo cristianisme. Se parla endacòm mai de tres vertuts maçonicas, es a dira la tolerança, la benfasença et la solidaritat.

Montesquieu tanben evoquèt la vertut politica (l'amor de las leis e de la patria). Aquest amor demanda une preferéncia de contunh de l'interés public a son sieu. Es la font del principi democratic, segon el.

La Vertut segon una escultura de la catedrala de Sens. Gravadura de Viollet-le-Duc

Etimologia

Lo mot vertut ven del mot latin virtus, desperel derivat del mot vir, d'ont venon los mots « viril » e « virilitat ». Alara que vir servís nomenar l'individú uman de sèxe mascle, virtus designa la fòrça virila e, per espandiment, la « valor », la « disciplina » opausada a « coratge », sinonim, el, d'« impulsivitat », « deca » considerada coma subretot barbara, illustrat per Cai Mari : « La vertut es la clau de vòlta de l'empaire (roman), fasent de cada segonda de la vida du ciutadan, una preparacion minuciosa a las duras realitats de la guèrra, e de cada batalha res de mai qu'un entraïnament sangunós ».

Concepcion « classica » de las vertuts (grèga e crestiana)

Division

Las vertuys umanas se divisan en vertuts moralas (aquestas qu'an per objècte los actes de la vida practica) e intellectualas (aquestas qu'an per objècte lo saber e la contemplacion). Ambedoas son aqueridas e ordonadas a un ben sonque uman. Dins lor còr, i a las vertuts cardinalas. Son alara divisadas en vertuts moralas lo Coratge, de Temperància e de Justícia, e en vertut intellectuala de Prudéncia. Son aquestas de que totas las autras vertuts moralas gravitan e se ligan.

Las vertuts teologalas (fei, esperança e caritat) son diferentas de las vertuts umanas en tèrmes de provenància: son infusas e ordonadas a un quita ben divin. Son definidas dins lo cristianisme.

Las vertuts umanas, vertuts cardinalas

Las vertuts cardinalas

Las vertuts cardinalea designan las vertuts umanas, definidas per la filosofia d'Aristòtel. Son divisadas en vertuts moralas, qu'implican la volontat e vertuts intellectualas, qu'implican la rason.

La lista classica de las vertuts cardinalas es la seguenta:

Lo coratge o fortitud permet de passar la paur e desfisar los dangièrs.
La prudéncia indica la conducha rasonada.
La tempperéncia permet de prene la mesura que cal dins lo gausiment dels bens delectablas.
La justícia, enfin, permet de tornar a cadun çò que li es degut.

Caduna d'aquesta quatre vertuts cardinalas que se ven de nomenar trapa son sèti dins la sensibilitat de l'èsser uman.

Lo coratge règla la sensibilitat combativa.
La temperància règla la sensibilitat de gausiment.
La justícia règla la sensibilitat racionala.
La prudéncia règla la sensibilita temerària.

Las vertuts moralas

Dentre las vertuts moralas coma la geneositat, l'Umilitat, la gratitud, s'amassan ensems las quatre vertuts cardinalas.

Las vertuts intellectualas

Las vertuts intellectualas son de valors qu'incitan de cercar de vertats dins una esfèra donada. Atal trapan lo sèti lor sti dins la rason. I a abitualament cinc vertuts intellectualas: intelligéncia, sciéncia e saviesa d'un costat, e art e prudéncia d'autra costat. Las primièras son « especulativas », alara que las doas autras sont« practicas ».

La primièra letra de caduna de las 5 vertuts intellectualas pòt servir a fabregar lo mòt latin sapis, que val per sapiéncia. Çò que se presenta atal:

S = Sciéncia;
A = Art;
P = Prudéncia;
I = Intelligéncia;
S = Saviesa.

Especulativas

L'Intelligéncia es çò per que comprenèm de la nocions e los principis. Per exemple, çò qu'es un nombre par.
La Sciéncia es l'abitus per que comprenèm la vertat d'una concluson mejans aquesta de sos principis. Per exemple, que sièis es un nombre par, dabent qu'un nombre par es divisible en dos nombres entièrs egals, e que lo nombre sièis respond a aquesta exigéncia.
La Sapiéncia, facha d'intelligéncia e de sciéncia, permet de conéisser las nocions e las conclusons mai dignas e mai dificilas. Par exemple, sabent que le nombre exprimissent la longor del costat d'un cairat que la superfícia es egala a doas es ni par ni impar.

Practicas

L'Art es la creacion-invencion, al nivèl del mecanisme de la pensada e de l'imaginacion, d'una idèa originala traduisibla en efièchs perceptibles per nòstres sens.
La Prudéncia es un saber far dins l'òrdre de l'exercici de la libertat e de l'agir. Vida a edificar « lo Quita Òme ».

Las vertuts crestianas, vertuts teologalas

Las tres vertuts teologalas son las seguentas:

La Fe,
L'Esperança
La Caritat

Filosofia

En occident

Definicion

Se definís en filosofia occidentala la vertut coma un « habitus de la volontat, aquerit per repeticion dels actes, e que permet a l'òme d'agir ben » (veire la definicion aristoteliciana de la vertut morala qu'es fondatrirz per la tradicion: las vertuts moralas son de vertuts del caractèr nascudas de l’abitud, son ni naturalas, ni contra natura. Se comprenon coma una forma particulara de disposicion aquerida per ensenhament e abitud, hexis).

Aquesta definicion val per las vertuts moralas, e subretot per la justícia, que ten efectivament son sèti dins la volontat. Puèi, s'agís d'una definicion venent de las quatre causas:

L'habitus, mena de dinamisme aquerits, cenchan la vertut per sa causa formala;
La volontat constituís li sèti de la vertut, donc sa causa materiala;
L'aquerit per la repeticion dels actes mòstra l'origina de la vertut, donc sa causa eficienta ;
l'abilitat de l'òme a agir ben noma l'objectiu d'aténher, la finalitat donc la causa finala.

Segon Jacques Brunschwig : « Lo ben que l'alma aspira es un ben que relèva d'ela; res es pas bon de verai çò qu'es pas possible de far mal usatge, e es la sciéncia del ben que sap far bon usatge de totas causas, e sens que de totas causa se'n risca de far mal usatge. Atal s'explican las inagotablas formulea, que la vertut es un saber, e que pas degun es mal volontàriament. »

Grècia antica

Los filosòfs de la Grècia antica, coma Socrates, Platon, Aristòtel avián per vocacion de pensar la vertut, de la practicar d'espereles e de'n descobrir. La veraia vertut supausa en mai une coneissença autentica del ben.

Cinc vertuts principalas son mesas en abans: le coratge (andrea), la moderacion o temperància (sophrosynè) ; la justícia (dikaiosynè), la sapiéncia (sophia) — mai o mens identic a la sagacitat (phronêsis) — e enfin la pietat (hosiotès). L’excelléncua d’un òme se mesura a sas vertuts.

Segon Socrates, utilizat per Platon, la vertut es la capacitat de viure un cèrt nombre de principis e valors dins la vida videnta que la practica permet de menea una vie morala, es a dire d'agir en conformitat a çò pensat. Es un saber practic compausat de cinc qualitats, orientadas en crotz al biais dels quatre punts cardinals, a l'entorn d'un centre ocupat per la sapiencia: lo coratge, la temperància o moderacion, la justícia o probitat, la pietat o devocion.

Platon evòca la vertut dins le Menon : per Socrates, l'inexisténcia de mètres de vertut li pròva qu'aquò es pas una sciéncia, que se pòt pas ensenhar; la vertut e alatra presa coma una opinion veraia. Vendriá d'una mena de gràvia divina, d'una inspiracion que permet d'agir ben.

Aristòtel presenta la vertut tal coma un just al mejan entre doas decas: un manca e un excès. Par exemple, lo coratge se trapant entre la coardiá e ausardariá.

Edat Mejana: Tomàs d'Aquin

A l'Edat Mejana, Tomàs d'Aquin cerca a definir çò que son las vertuts. Atal, tota la partida de morala especiala (IIa IIae) de sa darrièra òbra sistematica de teologia (la Soma teologica), es organizada a l'entorn de las vertuts cardinalas e teologalas. Mas dans la partida precedenta (Ia IIae), de morala generala, cerca a definir çò qu'e la vertut.

Tomàs definís primièr çò qu’es la vertut (Qu.55). La vertut es un <i>habitus</i>. En efièch, es una perfeccion de la poténcia, determinada a un acte, e çò que détermina las poténcias umanas a unes actes, son los habitus (art.1). Mai, « La vertut umana, qu'es un habitus d'accion (art.2), es un habitus fonzièrament bon e que realiza lo ben. » (art.3).

Quans s’agís de saber ont residís la vertut (Qu.56), Tomàs remembra qu’es dins las poténcias de l’alma (art.1), e que pòt infusar d'una poténcia de l'alma cap a d'autras poténcias (art.2). Pòt residir dons l’intelligéncia coma sciéncia o coma prudéncia (art.3). L’iretge e l'envejós pòdon tanben èsser lo seti de la vertut umana dins la mesura ont obesisson a la rason, que la fòrça e la temperància abotisson en eles (art.4). Al contrari los sens e la memòri son pas sèti de vertut, que la coneissença a que collabòran n’abotisson pas en eles mas dins la rason (art.5). La vertut pòt aver son sèti dins la volontat quand aquesta deu èsser orientada capa quicòm que la passa, coma l’amor de Dieu o del propdan (art.6).

Tomàs articula tanben las diferentas vertuts e los dons : « Segon çò que se diguèt mai naut qui a été las vertuts se partejant en tres genres: teologalas, intellectualas, moralas. Las vertuts teologalas son aquestas que l'alma umana es uniada a Dieu. Las vertus intellectualas son aquestas per que la rason es perfeccionada en d'esperela. Las vertuts moralas son aquestas per que l'apetit es perfeccionada per obesir a la rason. A subjècte dels dons del Sant-Esperit, es eles que fan totas las facultats de l'alma capablas de se sometre a la mocion divina. »

Las Luces

Spinoza identifica la vertut e la poténcia: la capacitat a agir essent determinat per la rason que la liura necessitat de la natura per « ben agir e èsser dins la jòia ». La vertut o « fortitud » se destria entre « la fermetat » per que d'agís per son bonaür e « la generositats » per ont s'agís pel ben d'altrú. Mai la vertut es granda, mai l'òme es liure fàcia a las passions e pòt agir amb sapiéncia sentissent un bonaür sempre mai grand, fins a la jòia suprèma que nomena beatitud e qu'es inseparabla. « La beatitud es pas lo prèmi de la vertut, mas la quita vertut ». Prepausa atal una Etica de la realizacion del desir independenta de la morala basada sul dever, en que es considerat coma « amoral ».

Kant, dins la metafisica de las mòrs opausa la doctrina de la vertut, a la doctrina del drech. La doctrina del drech concernís per el pas que l'òrdre de nòstras accions exterioras, de biais independent de nòstras motivacions, alara que la doctrina de la vertut concernís lo principi intèrne de nòstras accions, e en determina las fins moralas, que son: la perfeccion de se mèsme e lo bonaür d'altrú.

Rousseau escrich al 5n capítl d'Emili : « La vertut aparten pas qu'a un èsser fèble per sa natura e fòrt par sa volontat ». Precisa dins una letra a M. de Franquières : « I a pas cap de vertut sens combat, n'i a pa a sens victòria. La vertut ne consistí pas solament a èsser just, mas a l'èsser en trionfant de sas passions, en regnant sul sieu còr ». Per Rousseau, l'òme saupra pas èsser vertuós a l'estat de natura; es dins la vida sociala que l'òme pòt s'auçar a un nivèl superior lo forçant a venir vertuós.

Sègle XX: l'etica de la vertut.

L'etica de la vertut coneguèt un reviscol al sègle XX.

En Orient

Dins La Pensada chinesa de Marcel Granet, la vertut a una significacion e una valor diferentas de aquestas atribuidas per la pensada occidentala.