Modificacion de Sègle II apC

{{Dialècte Provençau}}

<center>
[[sègle II abC|../..]] |
[[sègle I abC]] | 
[[sègle I apC]] |
'''[[sègle II apC]]''' | 
[[sègle III apC]] |
[[sègle IV]] | 
[[sègle V|../..]]
</center>

== Istòria ==

[[Fichièr:Empèri Roman - Formacion.png|thumb|right|Formacion de l'[[Empèri Roman]].]]
[[Fichièr:Orient Mejan vèrs 100.png|thumb|right|[[Empèri Part]] vèrs [[100]].]]
'''101-102''' : [[Premiera Guèrra de Dàcia]] de [[Trajan]] probablament entraïnada per lo besonh de l'emperaire de legitimar son poder. Permetèt ai Romans d'ocupar la màger part dau [[sud]] de [[Dàcia]] (→ [[105]]).
<br/>
'''102''' : retirada e [[mòrt]] dau generau [[Republica Populara de China|chinés]] [[Ban Chao]] qu'aviá capitat de restaurar lei [[protectorat]]s imperiaus en [[Asia Centrala]] lòng de la [[Rota de la Seda]]. Pasmens, lo govèrn chinés li trobèt ges de successor eficaç e son òbra s'afondrèt rapidament.
<br/>
'''v. 105''' : mòrt dau rèi [[Empèri Part|part]] [[Pacorus II]] que foguèt remplaçat per [[Vologés III]]. Pasmens, aqueu darrier aguèt de dificultats per estabilizar son poder (→ [[109]]).
<br/>
'''105-106''' : [[mòrt]] de l'emperaire [[Republica Populara de China|chinés]] [[Han Hedi]]. Foguèt remplaçat per un enfant, [[Han Shangdi]], e dins lei fachs, lo poder foguèt exercit per l'emperatritz [[Deng Sui]]. Après quauquei mes, [[Han Shangdi]] moriguèt e foguèt remplaçat per un autre enfant, [[Han Andi]].
<br/>
'''105-106''' : [[Segonda Guèrra de Dàcia]] entraïnada per d'atacas dei tropas dau rèi [[Decebal]] còntra lei [[garnison]]s romans ocupant lo territòri conquist en [[102]]. La repòsta de [[Trajan]] foguèt fòrça violenta amb la mobilizacion d'aperaquí {{formatnum:200000}} òmes. [[Dàcia]] foguèt totalament destrucha e annexada dins l'Empèri.
<br/>
'''106''' : en parallèl de la guèrra de [[Dàcia]], lei legions romanas annexèron divèrsei territòris lòng de la frontiera [[siria]]na e [[Palestina|palestiniana]]. Rescontrèron ges de resisténcia car lei zònas ocupadas èran ja de [[protectorat]]s romans.
<br/>
'''109''' : secession d'[[Osroes Ièr (rei part)|Osroes I{{èr}}]] dins l'[[Empèri Part]]. [[Pacorus II]] mau capitèt de lo vencre mai resistiguèt a seis atacas.
<br/>
'''113''' : en [[Armenia]], lo rèi part [[Osroes Ièr (rei part)|Osroes I{{èr}}]] installèt son fraire sus lo tròne sensa consultar lei Romans, çò qu'èra una rompedura grèva de l'acòrdi negociat per [[Neron]] en [[63]] (→ [[114]]).
<br/>
{{veire|Guèrra Partica de Trajan}}
'''114-117''' : après la crisi diplomatica de [[113]] a prepaus d'[[Armenia]], [[Trajan]] reagiguèt en començant una guèrra novèla còntra l'[[Empèri Part]] afeblit per la secession de [[109]]. Après plusors victòrias (pilhatge de [[Ctesifont]]), annexèt [[Armenia]] e [[Mesopotamia]] donant a l'[[Empèri Roman]] son extension maximala.
<br/>
'''117''' : mòrt de [[Trajan]] durant la campanha còntra lei [[Empèri Part|Parts]]. Foguèt remplaçat per [[Adrian (emperaire)|Adrian]] que jutjèt lei conquistas recentas impossiblas de defendre. Ordonèt donc son abandon e comencèt de discutir amb lei Parts per restablir la [[patz]].
<br/>
'''118''' : en [[Dàcia]], guèrra defensiva victoriosa dei Romans còntra una invasion menada per lei [[Roxolans]]. En parallèl, [[Adrian (emperaire)|Adrian]] condamnèt a mòrt divèrsei rivaus gràcias au Senat e annulèt leis arreirats d'impòsts per legitimar son poder e aumentar sa popularitat.
<br/>
'''122''' : començament de la construccion de la [[muralha d'Adrian]] au nòrd de la partida romana de [[Britània]].
<br/>
'''123''' : restabliment de la [[patz]] entre Romans e Parts. [[Armenia]] demorèt dins l'esfèra d'influéncia de [[Roma]] e lei Romans annexèron divèrsei territòris frontaliers destinats a melhorar sei defensas. Pasmens, l'[[Empèri Part]] èra gaire demenit per sa desfacha (→ [[161]]).
<br/>
'''125''' : en [[Republica Populara de China|China]], decès de l'emperaire [[Han Andi]]. Sa succession foguèt marcada per de còps d'Estat. Aquela instabilitat durèt fins a l'accession de [[Han Shundi]] au tròne.
<br/>
'''129''' : mòrt d'[[Osroes Ièr (rei part)|Osroes I{{èr}}]] que foguèt remplaçat per [[Mitridates IV (rei part)|Mitridates IV]]. La scission intèrna de l'Empèri Part contunièt (→ [[140]]).
<br/>
'''131''' : [[edicte perpetuau]] de [[Publius Salvius Iulianus|Salvius Iulianus]] que codifiquèt e modernizèt lo [[drech]] roman per lei foncionaris e lei jutges. En parallèl, una importanta reforma administrativa permetèt a l'emperaire de nominar dirèctament lei foncionaris subaltèrnes dei províncias. Aquò marquèt un melhorament important dau foncionament de l'administracion imperiala.
<br/>
'''132-135''' : en [[Judèa]], [[revòuta de Bar Kokhbà]] après la decision de l'emperaire [[Adrian (emperaire)|Adrian]] de bastir un [[temple]] dedicat a [[Jupitèr (dieu)|Jupitèr]] sus lei roïnas dau Temple de Jerusalèm destruch en [[70|70 apC]]. Ben organizats, leis insurgents menats per [[Simon bar Kokhbà]] organizèron una defensa fòrça eficaça que necessitèt la mobilizacion de 8 a 12 legions. Segon lei cronicaires romans, la repression foguèt fòrça violenta e entraïnèt la mòrt de {{formatnum:580000}} personas e la destruccion de 50 vilas e de 985 vilatges.
<br/>
'''135''' : illustrant la perseguida de l'afebliment de la [[dinastia Han]], leis eunucs nomats senhors d'un territòri foguèron desenant autorizats de lo cedir a seis enfants adoptius.
<br/>
'''138''' : [[mòrt]] de l'emperaire [[Adrian (emperaire)|Adrian]]. Son rèine marquèt un cambiament major dins l'estrategia romana que passèt d'una posicion ofensiva amb de conquistas recurrentas a una actitud defensiva caracterizada per l'organizacion generalizada de [[frontiera]]s [[fortificacion|fortificada]]s (''[[limes]]''). Foguèt remplaçat per [[Antonin lo Piós]]. Aqueu decès entraïnèt d'atacas de part de plusors enemics tradicionaus de l'Empèri ([[Empèri Part|Parts]], [[Escites]]...) e de trèbols en [[Dàcia]]. Pasmens, la situacion foguèt aisament restablida.
<br/>
'''139-142''' : en [[Britània]], guèrra romana còntra lei tribüs [[cèltas]] dau nòrd per ocupar un territòri entre la [[muralha d'Adrian]] e leis estuaris de [[Clyde]] e [[Forth]]. Aquò permetèt de melhorar lei defensas de la mitat romana de l'illa (→ [[154]]).
<br/>
'''140''' : mòrt de [[Mitridates IV (rei part)|Mitridates IV]]. Aquò sembla de marcar la fin dau periòde de division de l'[[Empèri Part]] començat en [[109]].
<br/>
'''141''' : ambaissada dau rèi d'[[Ibèria]] [[Farasmananes III]] per negociar amb [[Roma]] d'accions comunas còntra leis incursions deis [[Alans]].
<br/>
'''143-144''' : revòuta en [[Dàcia]] que foguèt aisament reprimida per lei Romans (→ [[155]]).
<br/>
'''143-146''' : periòde novèu d'instabilitat après la mòrt de l'emperaire [[Han Shundi]]. Plusors [[aristocracia|aristocratas]] assaièron de prendre lo poder en nomant d'emperaires enfants. La situacion s'estabilizèt amb l'installacion au poder de [[Han Huandi]] sota la regéncia de sa maire e dau prince [[Liang Ji]] (→ [[159]]).
<br/>
'''146''' : acabament d'importanteis operacions de construccion de [[fortificacion]]s dins la region dei [[Camps Decumates]], region importanta per la defensa romana au nòrd deis [[Aups]] entre lei vaus de [[Ren]] e de [[Danubi]].
<br/>
'''147''' : crisi economica probabla au sen de l'[[Empèri Roman]] car [[Antonin lo Piós]] foguèt obligat d'acordar una remesa d'[[impòst]]s e d'annular totei leis arreirats.
<br/>
'''147''' : dins l'[[Empèri Part]], mòrt dau rèi [[Vologés III]] que foguèt remplaçat per [[Vologés IV]], fiu probable de [[Mitridates IV (rei part)|Mitridates IV]].
<br/>
[[Fichièr:Piramide del Sol 072006.JPG|thumb|Vestigis actuaus de la [[Piramida dau Soleu]] de [[Teotihuacan]].]]
'''v. 150''' : en [[Teotihuacan]], acabament de la construccion de la [[Piramida dau Soleu]]. Aquò constituís lo començament d'un periòde de tres sègles que marca l'apogèu de la ciutat [[mesoamerica]]na.
<br/>
'''152''' : restauracion dei [[fortificacion]]s de [[Tràcia]] per faciar la menaça deis incursions [[Empèris nomadas|nomadas]].
<br/>
'''154-155''' : dins lo nòrd de [[Britània]], revòuta dei Brigantins còntra la preséncia romana dins lei tèrras bassas d'[[Escòcia]]. Vencuda gràcias a l'arribada de renfòrç, entraïnèt la restauracion dei fortificacions localas.
<br/>
'''155''' : revòuta novèla en [[Dàcia]] per de rasons desconegudas.
<br/>
'''v. 156''' : creacion de la confederacion dei [[Xianbei]]. Aquò entraïnèt la formacion d'un important estat [[Empèris nomadas|nomada]] capable de menaçar [[Republica Populara de China|China]].
<br/>
'''159''' : còp d'Estat organizat per l'emperaire [[Han Huandi]] per reprendre lo poder a [[Liang Ji]]. Pasmens, [[Han Huandi]] passèt rapidament sota l'influéncia deis eunucs de la cort laissant ansin la [[corrupcion]] se desvolopar sensa limit (→ [[166]]).
<br/>
[[Fichièr:L'Image et le Pouvoir - Buste cuirassé de Marc Aurèle agé - 3.jpg|thumb|right|Bust de l'emperaire [[Marc Aurèli]].]]
'''161''' : mòrt de l'emperaire [[Antonin lo Piós]] que foguèt remplaçat per lei coemperaires [[Marc Aurèli]] e [[Lucius Verus]]. Pasmens, la mòrt precòça dau segond ([[169]]) laissèt rapidament lo premier a la tèsta de l'[[Empèri Roman]].
<br/>
'''161-166''' : assaiant d'aprofichar la mòrt d'[[Antonin lo Piós]], lo rèi part [[Vologés IV]] ataquèt [[Armenia]]. Pasmens, en [[162]]-[[164]], subiguèt plusors desfachas e sa capitala, [[Ctesifont]], foguèt pilhada per lei legionaris en [[165]]-[[166]]. Deguèt finalament acceptar de restituir [[Armenia]] e de perdre divèrsei territòris frontaliers.
<br/>
{{veire|Pèsta antonina}}
'''165-190''' : grèva epidemia (probablament la [[variòla]]) que tuèt de milions d'abitants dins l'[[Empèri Roman]] (5-15 milions de victimas).
<br/>
'''166''' : en [[Republica Populara de China|China]], revòuta d'estudiants còntra la corrupcion de l'[[administracion]]. Dins aquò, lo movement foguèt reprimit.
<br/>
{{veire|Guèrras Marcomanas}}
'''166-180''' : en [[Germania]], guèrras entre [[Roma]] e divèrsei pòbles [[germania|germanics]] menats per lei [[Marcomans]]. Per empedir la formacion de reiaumes barbars poderós lòng de sa frontiera septentrionala, lei Romans ataquèron e destruguèron lei confederacions germanicas localas. De mai, lei Marcomans deguèron pagar un tribut anuau.
<br/>
'''168''' : [[mòrt]] de l'emperaire chinés [[Han Huandi]]. Foguèt remplaçat per l'emperaire enfant [[Han Lingdi]]. La cort chinesa se devesiguèt rapidament entre diferentei faccions. De combats veguèron lo succès deis eunucs a la tèsta de l'administracion. Fòrça corromputs, mantenguèron aisament l'emperaire en fòra de la gestion de l'Estat (→ [[184]]).
<br/>
'''175''' : temptativa d'usurpacion dau generau [[Avidius Cassius]] que se proclamèt emperaire après una rumor a prepaus de la mòrt de [[Marc Aurèli]].
<br/>
'''180''' : mòrt de l'emperaire [[Marc Aurèli]] que foguèt remplaçat per son fiu [[Commòde]].
<br/>
'''180''' : en [[Republica Populara de China|China]], començament d'una grèva crisi economica. Entraïnèt rapidament una tiera d'insureccions popularas qu'accelerèron lo declin de la [[dinastia Han]] (→ [[184]]).
<br/>
'''181''' : mòrt de [[Tanshihuai]], fondator de la confederacion [[xianbei]]. Son fiu lo remplacèt mai divèrsei clans refusèron aquela succession ereditària.
<br/>
'''182''' : descubèrta d'un complòt visant a eliminar [[Commòde]]. Implicava una partida important de l'elèit roman (familha imperiala, senators, cap de la [[garda pretoriana]]... etc.). Entraïnèt una repression saunosa e l'instauracion d'un regim imperiau autoritari.
<br/>
{{veire|Revòuta dei Turbants Jaunes}}
'''184-185''' : en [[Republica Populara de China|China]], revòuta de la sècta dei Turbants Jaunes còntra la [[corrupcion]] dau govèrn imperiau. Lo movement foguèt reprimit per l'armada e permetèt l'ascension de plusors generaus coma [[Yuan Shao]], [[Cao Cao]] e [[Sun Jian]]. Pasmens, de pòchis de resisténcia contunièron de se batre fins a [[205]].
<br/>
'''189''' : mòrt de l'emperaire [[Han Lingdi]]. Gaire preocupat per leis afaires dau país, laissèt l'Estat dins un estat preocupant e sa disparicion entraïnèt un novèu periòde d'instabilitat fins a l'establiment de [[Han Xiandi]] en [[190]]. Dins aquò, lo sobeiran aviá gaire de poders e èra plaçat sota l'influéncia de senhors de guèrra.
<br/>
v. 190-191 : temptativa d'usurpacion d'[[Osroes II]] dins l'[[Empèri Part]]. En parallèl, mòrt de [[Vologés IV]] que foguèt remplaçat per [[Vologés V]]. Aqueu darrier reprimiguèt l'insureccion.
<br/>
'''192''' : [[assassinat]] de [[Commòde]]. Sa mòrt entraïnèt una crisi de succession que foguèt reglada lo 1{{èr}} de junh de [[193]] amb la presa dau poder per [[Septimi Sever]].
<br/>
'''193-194''' : guèrra civila dins l'[[Empèri Roman]] entre [[Septimi Sever]] e [[Pescennius Niger]] (sostengut per lei Parts). S'acabèt per la victòria de l'emperaire (→ [[197]]).
<br/>
'''195-202''' : après lo sostèn part a l'armada de [[Pescennius Niger]], [[Septimi Sever]] comencèt una guèrra novèla entre Romans e Parts. Lei premiers prenguèron pauc a pauc l'avantatge e ocupèron [[Nisibe]] ([[195]]) e [[Ctesifont]] ([[197]]).
<br/>
'''195-197''' : dins l'[[Empèri Roman]], temptativa d'usurpacion dau poder menada per lo generau [[Clodius Albinus]]. Basat en [[Britània]], desbarquèt en [[Gàllia]] onte foguèt vencut. Se suicidiguèt laissant definitivament lo poder a [[Septimi Sever]].
<br/>
'''196''' : en [[Republica Populara de China|China]], còp de fòrça de plusors generaus que prenguèron lo poder. Dins lei fachs, [[Cao Cao]] s'impausèt coma lo cap de l'Empèri fins a sa mòrt en [[-220|220]].

== Sciéncias e tecnicas ==

[[Fichièr:九章算術.gif|thumb|right|[[Fotografia]] d'una pagina dei ''[[Lei Nòu Capítols sus l'art matematic|Nòu Capítols sus l'art matematic]]''.]]
'''105''' : segon la tradicion, descubèrta dau [[papier]] per lo ministre chinés [[Cai Lun]]. Pasmens, l'[[arqueologia]] modèrna contesta uei largament aquela version. D'efiech, lei Chinés dau [[sègle II avC]] avián ja lo mestritge de la fabricacion dau [[papier]].
<br/>
'''132''' : acabament de la construccion dau premier sismograf per lo sabent e òme d'estat chinés [[Zhang Heng]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Joseph Needham, ''Science and Civilisation in China, vol. 4'', Cambridge University Press, 1962, p. 484.</ref>. Se compausava d'una urna de bronze contenent un pendul. Lo movement dau pendul engendrat per un tèrratrem permetiá de detectar sa direccion (→ [[138]]).
<br/>
'''138''' : premiera deteccion d'un [[tèrratrem]] per l'aparelh dau sabent [[Zhang Heng]] (→ [[132]]).
<br/>
{{veire|Ptolemèu}}
'''Entre 150 e 200''' : periòde probable de publicacion de l’''[[Almagest]]'', una importanta sintèsi dei conoissenças grècoromanas en [[matematicas]] e en [[astronomia]] redigida per [[Claudi Ptolemèu|Ptolemèu]] (v. [[100]]-[[168]]). Son autor i prepausèt una teoria geocentrica de l'[[Univèrs]] e divèrsei metòdes de calcul deis orbitas e deis eclipsis. Lo trabalh aguèt un succès important e demorèt la referéncia en [[Euròpa]] e en [[Orient Mejan]] fins a la « [[revolucion coperniciana]] ». 
<br/>
'''v. 179''' : publicacion dau libre ''[[Lei Nòu Capítols sus l'art matematic]]'', compilacion dei conoissenças dei [[Matematicas|matematicians]] [[Republica Populara de China|chinés]] dau periòde. Prepausava un apròchi dei [[matematicas]] centrat sus la recèrca de metòdes generaus per resòuvre lei problemas ò certaneis [[equacion]]s linearas.
<br/>
'''185''' : observacion de la [[supernova]] [[SN 185]] per leis [[astronomia|astronòms]] [[Republica Populara de China|chinés]].

== Decès ==

<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> 
* [[Adrian (emperaire)|Adrian]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Antonin lo Piós]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Avidius Cassius]], generau [[Empèri Roman|roman]].
* [[Ban Chao]], generau [[Republica Populara de China|chinés]].
* [[Cai Lun]], ministre [[Republica Populara de China|chinés]].
* [[Claudis Albinus]], generau [[Empèri Roman|roman]].
* [[Commòde]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Decebal]], rèi de [[Dàcia]].
* [[Deng Sui]], emperatritz [[Republica Populara de China|chinesa]].
* [[Didius Julianus]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Han Andi]], emperaire [[Republica Populara de China|chinés]].
* [[Han Hedi]], emperaire [[Republica Populara de China|chinés]].
* [[Han Lingdi]], emperaire [[Republica Populara de China|chinés]].
* [[Han Shangdi]], emperaire [[Republica Populara de China|chinés]].
* [[Han Shundi]], emperaire [[Republica Populara de China|chinés]].
* [[Lucius Verus]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Quintus Lollius Urbicus]], generau [[Empèri Roman|roman]].
* [[Marc Aurèli]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Menelaos d'Alexàndria]], matematicas|matematician]] [[Grècia|grèc]].
* [[Mitridates IV (rèi part)|Mitridates IV]], rèi [[Empèri Part|part]].
* [[Osroes Ièr|Osroès I{{èr}}]], rèi [[Empèri Part|part]].
* [[Pacorus II]], rèi [[Empèri Part|part]].
* [[Pertinax]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Pescennius Niger]], generau [[Empèri Roman|roman]].
* [[Claudi Ptolemèu|Ptolemèu]], [[astronomia|astronòm]] [[Grècia|grèc]].
* [[Publius Salvius Iulianus]], senator e jurista [[Empèri Roman|roman]].
* [[Sextus Empiricus]], [[filosofia|filosòf]] [[Grècia|grèc]].
* [[Statius Priscus]], generau [[Empèri Roman|roman]].
* [[Trajan]], emperaire [[Empèri Roman|roman]].
* [[Vologés III]], rèi [[Empèri Part|part]].
* [[Vologés IV]], rèi [[Empèri Part|part]].
* [[Zhang Heng]], sabent [[Republica Populara de China|chinés]].
</div>

== Liames intèrnes ==

* [[Dinastia Han|Empèri Han]].
* [[Empèri Part]].
* [[Empèri Roman]].

== Bibliografia ==

* '''[[francés|(fr)]]'''  [[Bernard Rémy]], ''Antonin le Pieux, le siècle d'or de Rome 138-161'', Fayard, 2005.

== Nòtas e referéncias ==
<references/>