Ans 1660

../.. | Ans 1630 | Ans 1640 | Ans 1650 | Ans 1660 | Ans 1670 | Ans 1680 | Ans 1690 | ../..

Istòria

1660 : ocupacion de Marselha per lei tropas reialas après l'execucion d'un emissari reiau vengut demandar la restitucion de poders e privilègis aquistats per fòrça durant la Fonda. Leis institucions de la ciutat foguèron suspendudas e l'òrdre foguèt donat de bastir lei fòrts Sant Joan e Sant Nicolau per susvelhar leis abitants.
1660 : a l'iniciativa dau rèi Loís XIV, començament de l'amainatjament dau Castèu de Versalhas. Pauc a pauc, i transferiguèt lo centre politic dau reiaume e transformèt lo palais en instrument de la poissança reiala.
1661 : en França, mòrt dau cardenau Mazarin (9 de març). Loís XIV decidèt de pas nomar de successor a la tèsta dau govèrn e de dirigir personalament leis afaires dau reiaume. Aquò marquèt lo començament vertadier de l'absolutisme francés.
1662 : en Indonesia, la Companhiá neerlandesa deis Índias orientalas aprofichèt divèrsei revòutas en Sumatra per i estendre son influéncia. Lo sultan d'Aceh, afeblit, poguèt pas s'i opausar.

Article detalhat: Grand Desgatjament.

1662 : en China, començament dau Grand Desgatjament, desplaçament fòrçada vèrs lei regions interioras dei populacions installadas lòng dei litoraus dau sud-èst onte lo partit dei Ming èra encara poderós. L'objectiu èra d'afeblir lei princes e lei piratas dau sud que sostenián totjorn l'anciana dinastia. De son caire, lei partisans dei Ming enregistrèron un succès important amb la presa de Formosa per la flòta de Koxinga.
1663 : en Japon, fin oficiala de la regéncia e començament dau rèine personau dau shogun Tokugawa Ietsuna. Pasmens, dins lei fachs, lo shogun èra gaire competent e preferiguèt gardar lei regents coma conselhiers. Japon foguèt ansin dirigit d'un biais collegiau fins a sa mòrt. Lo govèrn novèu enebiguèt lo junshi, un suicidi tradicionau dei vassaus après la mòrt de son senhor, car aquela practica èra venguda tròp frequenta. Dins aquò, maugrat una aplicacion estricta de la lèi, lo junshi dispareguèt pas totalament e èra encara practicat au començament dau sègle XX.
1665 : destruccion dei darriers obratges escrichs per lei jesuistas establits en Etiopia dempuei lo sègle precedent. Aquò marquèt la rompedura definitiva dau negus Fasilides (1632-1667) amb la Glèisa de Roma.

Article detalhat: Granda Pèsta de Londres.

1665 : epidemia de pèsta fòrça importanta en Londres. Probablament entraïnada per l'arribada de naviris olandés contaminats, apareguèt premier dins lei quartiers paures, çò qu'empachèt sa deteccion rapida, e permetèt a la malautiá de se difusar. Dispareguèt l'an seguent après aver causat la mòrt de 75 000 e 100 000 personas (siá aperaquí 20% de la populacion).
1667 : en Etiopia, mòrt dau negus Fasilides (1632-1667) que foguèt remplaçat per son fiu Yohannes I^èr (1667-1682).
1667 : en França, començament de la publicacion dau Còde Loís qu'introduguèt plusors reformas de la justicía civila e criminala. En particular, permetèt de definir d'un biais pus precís la ierarquia entre lei diferents tribunaus, lei reglas de disciplina pertocant lei jutges e lei proceduras d'adoptar.
1668 : en Insulíndia, conquista de Macessar, pòrt principau de l'illa de Sulavesi, per la VOC.

Representacion de l'erupcion d'Ètna de 1669.

1669' : en Sicília, erupcion fòrça violenta d'Ètna que destruguèt una partida de la vila de Nicolosi.
1669 : expulsion dei catolics d'Etiopia.
1669 : en China, fin de la regéncia d'Oboi amb son arrestacion. L'emperaire Kangxi (1661-1722) decidèt d'adoptar la sieuna politica de sostèn a la produccion agricòla e ai païsans chinés. Ansin, adoptèt una lèi autorizant la restitucion dei tèrras confiscadas d'un biais arbitrari.

Sciéncias e tecnicas

1661 : ja autor d'una experiéncia espectaclosa en 1654 per demostrar l'existéncia de la pression atmosferica, lo scientific e inventor alemand Otto von Guericke (1602-1686) realizèt la premiera maquina capabla de produrre un trabalh.
1661 : descubèrta per lo mètge italian Marcello Malpighi (1628-1694) de l'existéncia dei capillars sanguins situats entre lei sistèmas d'artèrias e de venas.
1662 : descubèrta de la variacion invèrsa dau volum e de la pression d'un gas per Robert Boyle (1627-1691). Premiera eqüacion d'estat coneguda per un gas, sa descubèrta foguèt la premiera etapa vèrs la construccion dau modèl dau gas perfècte.
1664 : invencion dau premier igromètre per l'Italian Francesco Folli (1624-1685).
1665 : premiera observacion coneguda d'un amàs globular – lo futur M22. Foguèt l'òbra de l'astronòm alemand Johann Abraham Ihle (1627-1699).
1667 : invencion dau tèrme « seguida convergenta » per lo matematician anglés James Gregory (1638-1675).

Decès

• Ana d'Àustria, rèina e regenta de França.
• Blasi Pascal, filosòf, teologian e sabent occitan.
• Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, pintre espanhòu.
• Fasilides, negus d'Etiopia.
• François Mansart, arquitècte francés.
• Jules Mazarin, cardenau e òme politic francés.
• Koxinga, pirata e generau chinés.
• Nicolas Poussin, pintre francés.
• Paul Scarron, escrivan francés.
• Pèire de Fermat, matematician occitan.
• Theophil Großgebauer, teologian protestant.
• William Oughtred, matematician anglés.