Espacitemps
En fisica, l'espacitemps es une representacion matematica de l'espaci e del temps coma doas nocions inseparablas e s'influenciant l'una l'autra.
Aquesta concepcion de l'espaci e del temps es l'un dels grands revolums arribats al sègle XX dins lo domèni de la fisica, mas tanben per la filosofia. Apareguèt amb la relativitat especiala e sa representacion geometrica qu'es l'espaci de Minkowski; son importança foguèt enforçada per la relativitat generala.
La nocion d'espacitemps
[modificar | Modificar lo còdi]Lo continú espacitemps compta quatre dimensions: tres dimensions per l'espaci, « x », « y », e « z », e una pel temps, « t ». Per poder las manipular mai aisidament, om s'entend qu'aquestas quatre grandors sián omogenèas a une distància en multiplicant « t » per la constanta « c » (celeritat de la lutz dins lo void).
Un eveniment se posiciona dins lo temps e l'espaci per sas coordonadas « ct », « x », « y », « z », que dependon totas del referencial. Es plan fòrça dificil de s'imatginar que lo temps siá pas lo mèsme seguent le referencial ont se lo mesura, mas es plan lo cas: es donc pas absolut; n'es lo mèsme per l'espaci: la longor d'un objècte pòt èsser diferenta segon lo referencial de mesura.
Dins l'estat actual de las coneissanças, sol l'espacitemps coma concèpte unificat, qu'es matematicament un espaci de Minkowski en relativitat especiala e un espaci corb quin que siá en relativitat generala, es invariant quin que siá lo referencial causit, alara que sas compausantas d'espaci e temps ne son d'aspèctes que dependon del punt de vista (referencial).
Lo rapòrt entre las mesuras d'espaci e temps donat per la constanta universala c permet de descriure una distància d en matèria de temps : d = ct amb t lo temps necessari a la lutz per percorrir d. Le Solelh es unes 150 milions de quilomètres es a dire a una 8 minutas-lutz de la Tèrra. Disent « minutas-lutz », se parla d'una mesura de temps multiplicat per c, e s'obten una mesura de distància, dins aqueste de quilomètres. Autrament dich, lo factor c servís a convertir d'unitats de temps en unitats de distància. Quilomètres e minutas-lutz son donc doas unitats de mesura de distància.
Çò qu'unifica espaci e temps dins una mèsma equacion, es que la mesura del temps pòt èsser transformada en mesura de distància (en multiplicant t, exprimat en unitats de temps, per c), e t pòt donc d'aqueste fach èsser associat a las tres autras coordonadas de distància dins una equacion ont totas las mesuras son en unitats de distància. Dins aqueste sens se poiriá dire que le temps, es d'espaci!
Pasmens John Wheeler fa remarcar que lo temps e l'espaci an de grandas diferéncias de natura, son pas complètament identificables e se transforman sonque parcialament l'un en l'autre dins un cambiament de marcas.
Popularitat de la notion d'espacitemps
[modificar | Modificar lo còdi]La notion d'espacitemps interessa fòrça los filosòfs, coma Prigogine, Stengers, Bergson, Kant[1],[2], etc.
Aqueste concèpte, o al mens son nom, es sovent utilizat dins los dialògs e scenaris de romans o de films de sciéncia-ficcion, amb de nocions de « vortex espacitemporal », « univ_rs parallèl », bocla espacitemporala, etc.
Al contrari de la nocion d'espaci o de temps, la nocion d'espacitemps a globalament de mal a s’ancorar coma realitat fisica dins la cultura generala e l’inconscient collectiu. Lo temps e l'espaci an sempre tendéncia a èsser dissocidas e lo temps a èsser percebut sonque coma un concèpte qu'a pas de realitat fisica (al contrari de l'espaci).
Istòria del concèpte
[modificar | Modificar lo còdi]La cultura inca destria pas l'espaci e lo temps; l'espacitemps es nomenat « pacha », en quechua e en aimara[3]p. 155-189[4],[5]. Selon Catherine J. Allen, “lo mot quechua pacha pòt far referencia a l’ensemble del cosmos o a un moment especific del cosmos, son interpretacion dependent del contèxte.” Causís donc de traduire pacha per "world-moment" (momentmond)[6].
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Bulletin officiel de l'union des physiciens, « Temps et déterminisme », vol. 98 - janvier 2004.
- ↑ Marie-Line Bretin, Cours de philosophie, ISBN: 2-7117-9396-6.
- ↑ (es) (es) Atuq Eusebio Manga Qespi, Instituto de lingüística y Cultura Amerindia de la Universidad de Valencia, Pacha: un concepto andino de espacio y tiempo, Revísta española de Antropología Americana, 24, Revísta española de Antropología Americana. Edit. Complutense, Madrid. 1994.
- ↑ (en) Stephen Hart, « Peruvian Cultural Studies:Work in Progress ».
- ↑ (en) Paul Richard Steele, Catherine J. Allen, (en), Handbook of Inca Mythology, p. 86.
- ↑ ISBN: 1-57607-354-8
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- fr.questmachine.org Istòria de la descobèrta de l'espacitemps.
- www.cndp.fr « Espacitemps relativistas », per Édouard Kierlik, mèstre de conferéncia a l'universitat Pierre-et-Marie-Curie, sul site del CNDP, cndp.fr.