Juan Manuel de Rosas
Juan Manuel de Rosas (vadut Juan Manuel José Domingo Ortiz de Rozas y López de Osornio a Buenos Aires, lo 30 de març de 1793; † Southampton, Anglatèrra, lo 14 de març de 1877, tanben conegut com lo brigadièr generau Juan Manuel de Rosas, lo Restaurador de las leis - castelhan Restaurador de las leyes - o simplament lo Restaurador) que ho un militar e un òmi politic argentin governador de Buenos Aires. Après la soa victòria suber lo generau Juan Lavalle en 1828, que gavidè la Confederacion Argentina. Après la soa des.hèita de la batalha de Caseros lo 3 de heurèr de 1852, lo son regim federau qui avèva perdut los sostien d'autes capdaus federaus com Justo José de Urquiza, que cadó e Rosas qu'avó d'acabar la soa vita en Anglatèrra en exili.
Qu'ei ua figura hèra polemica per'mor que governè durant lo conflicte enter unitaris e federaus. Peus sons detractors que ho un dictator deus sanguinaris opausat au progrès, enemic deus intellectuaus, xenofòb e qui isolè lo país en tot impausar la terror dab la soa milícia aperada la Mazorca ; aquesta vision que ho desenvolopada per l'escrivan e president Domingo Faustino Sarmiento. Peus sons partisans, au contre, Rosas que dehenó los interès deu país contre los capitaus francés e anglés ; que tractè dab los indians de la pampa enlòc deus exterminar sistematicament, çò qui'u èra facilitat per la soa pregonda coneishença de l'araucan de la pampa (qui n'escrivó ua gramatica e un diccionari), mentre qui los sons enemics unitaris, après la desh.èita deu Restaurador en mei de començar de préner lo poder en tot executar centeas de partisans deu Restaurador, que perpetrèn un genocidi indians au cors de la campanha au desèrt gavidada peu generau Julio Argentino Roca e qu'impausèn un sistèma chic democratic (dab eleccions trucadas e shens cap vòte secret) au servici deus capitaus estrangèrs e deus interès d'ua oligarquia virada de cap a Euròpa e qui mespresava Argentina ; aquesta dehensa deus interès estrangèrs qu'aniré dinc har participar Argentina a la destruccion sistematica de Paraguai, hèra industrializat alavetz e donc tròp concurrenciau per Anglatèrra dens la region.
La legenda negra de Rosas qu'ei donc sovent aisidament capvirada en legenda arroseta peus sons partisans en bèth comparar sa moralitat dab los actes deus sons opausants. Que ho atau pro reabilitat au cors deu sègle XX e uei, eth, atau com son enemic Sarmiento que figuran suus bilhets de la moneda argentina.
Vita
[modificar | Modificar lo còdi]Temps de mainatge
[modificar | Modificar lo còdi]Que ho batejat e qu'èra lo hilh deu militar León Ortiz de Rozas e de la proprietària de tèrras Agustina López de Osornio. Mainatge qu'estudiè dens un collègi privat abans de servir dens lo còs deus Migueletes on e pelegè durant las Invasions anglesas de l'arriu de la Plata. Après que viscó dens la provícia de Buenosa Aires, a despart de Buenos Aires e de las soas hèitas politicas. La vita alavetz qu'i èra marcada per un isolament deu grans e condicions de vita mauaisidas.
Carrièra com proprietari de tèrras
[modificar | Modificar lo còdi]En 1813 qu'esposè Encarnación Ezcurra qui seré la mair deus son tres mainatges : Juan, Maria (morta mainada) e Manuelita.
Bon administrador de tèrras mercés a la soa experiéncia deu terrenh e a la soa autoritat, que s'emancipè de la soa familha e que he fortuna dab la carn salada.
Debuta de la soa carrièra politica
[modificar | Modificar lo còdi]A partir de 1820 que's consacrè cada còp a ua carrièra de militar e d'òmi d'estat en bèth participar dab eficacitat militara e diplomacia au conflicte enter Buenos Aires e la Província de Santa Fe gavidada peu caudillo Estanislao López. Que participè tanben a la campanha "au desèrt" en bèth mesclar ofensiva militara sanhosa e diplomacia (ajudada per la soa coneishença de la lenga araucana).
En 1828 lo generau unitari Juan Lavalle que capvirè lo governador de Buenos Aires Manuel Dorrego. Rosas e Lòpez qu'ajudèn aqueth darrèr mes, fin finala, Dorrego que ho près per Lavalle e fesilhat. Lavalle que comentó tanben mantuas exaccions contre los federaus abans d'estar vençut per Rosas au cap d'un procès qui acabaré dab la nominacion de Rosas com governador de Buenos Aires dab lo títol de Restaurador de las Leis.
