Historia Polski (1320–1386): Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Wladyslaw I Lokietek (275125).jpg|mały|lewo|[[Jan Matejko]], ''Władysław Łokietek'', 1890]]

[[Plik:Kazimierz III Wielki (275138).jpg|mały|[[Jan Matejko]], ''Kazimierz III Wielki'', 1890]]

Jedyny syn Łokietka, który przeżył ojca – [[Kazimierz III Wielki|Kazimierz]] – został koronowany w dwa miesiące po śmierci ojca w katedrze wawelskiej. Odziedziczył on państwo okrojone do dwóch głównych dzielnic i łączących je ziem [[ziemia sieradzka|sieradzkiej]] i [[ziemia łęczycka|łęczyckiej]], gdzie Łokietek osadził Piastów kujawskich. Podstawowym celem początkowego okresu rządów nowego króla było wyprowadzenie państwa z izolacji politycznej, rozwiązanie sporu z Krzyżakami i zakończenie wciąż formalnie trwającej wojny z Czechami. Jego polityka prowadzona przy wsparciu małopolskich doradców (m.in. archidiakona krakowskiego [[Jarosław Bogoriaz Bogorii i Skotnik|Jarosława z Bogorii i Skotnik]], kasztelana krakowskiego [[Spycimir Leliwita|Spicymira z Tarnowa]] i kanclerza [[Zbigniew ze Szczyrzyca|Zbigniewa ze Szczyrzyca]]) cechowała się z jednej strony dużą ostrożnością, z drugiej zaś umiejętnością wykorzystania sprzyjającej koniunktury. Jeszcze przed koronacją udało się przedłużyć o rok rozejm z zakonem. Kiedy nowy termin mijał, prolongowano go do 1335. Krzyżacy wykazywali skłonności do ustępstw zgadzając się na oddanie sprawy pod arbitraż, a wstępnie nawet na wydanie Kujaw brzeskich w ręce księcia mazowieckiego [[Siemowit II|Siemowita II]].

Stosunki Polski z Czechami dalej się pogarszały. Znamiennym wydarzeniem było uwięzienie w marcu 1345 w Kaliszu wracającego z pruskiej wyprawy Karola morawskiego, syna Jana Luksemburskiego, a zarazem kandydata na cesarza. Oficjalnym powodem miały być niespłacone długi. Karol wkrótce zbiegł, ale incydent nie poszedł w zapomnienie. W maju Jan Luksemburski zaatakował księstwo świdnickie Bolka II, sprzymierzonego zarówno z cesarzem, jak i Kazimierzem. Do wojny włączył się król Polski, który zaatakował [[Księstwo opawskie]]. Czesi w odpowiedzi ruszyli w stronę Krakowa i rozpoczęli oblężenie stolicy Królestwa Polskiego. Na pomoc Kazimierzowi przybyły posiłki węgierskie, które w potyczkach pod [[Lelów|Lelowem]] i [[Będzin]]em zadały dotkliwe straty Czechom. Do wojny nie włączył się [[Święty cesarzCesarz rzymski (Święte Cesarstwo Rzymskie)|cesarz]], pomimo zobowiązań sojuszniczych. Nie widząc szans na powodzenie, Jan Luksemburski odstąpił od oblężenia Krakowa, a we wrześniu zawarł na okres dwóch miesięcy rozejm z Kazimierzem i Bolkiem II Małym. W rozwiązanie konfliktu aktywnie włączył się popierający Luksemburgów papież [[Klemens VI]], który na celu miał przede wszystkim pozbawienie tronu cesarskiego Ludwika Wittelsbacha. W 1346 ogłosił jego [[detronizacja|detronizację]], na co elektorzy rzeszy zareagowali wyborem na króla Niemiec [[Karol IV Luksemburski|Karola Luksemburskiego]]. W tym samym roku zmarł Jan Luksemburski, a w kolejnym Ludwik Wittelsbach. W zmienionej sytuacji politycznej tlący się konflikt polsko-czeski stracił znaczenie dla stolicy apostolskiej. W efekcie zarówno Kazimierz, jak i Karol Luksemburski dążyli do zakończenia wojny. Król Polski i Bolko II starali się jeszcze wzmocnić zakulisowymi działaniami swoją pozycję na Śląsku, ale jedynym widocznym rezultatem było przejęcie przez tego drugiego opróżnionego tronu [[księstwo jaworskie|księstwa jaworskiego]]. Tymczasem król Niemiec i Czech wydał w kwietniu 1348 serię dokumentów uroczyście potwierdzających prawa Luksemburgów do Śląska i oficjalnie [[Inkorporacja terytorium|inkorporujących]] go oraz [[Łużyce]] do Korony Królestwa Czeskiego. W nieco ponad pół roku później, w listopadzie 1348, Polska i Czechy zawarły w [[Namysłów|Namysłowie]] układ formalnie kończący wojnę. Pomijając formularzową retorykę, nie przynosił on żadnych zmian terytorialnych.

W tym samym czasie doszło do istotnych ustaleń między królem Polski i Luksemburgami. Na mocy postanowień podjętych w Budzie w maju 1353 i ostatecznie w Pradze w maju 1356, król czeski Karol uwolnił księstwa mazowieckie od zależności lennej, w zamian za co Kazimierz przekazał mu dwa miasta śląskie – [[Kluczbork]] i [[Byczyna|Byczynę]]. Decyzje te były ważnym etapem uzależniania Mazowsza od Polski. Już w 1351 Kazimierz przejął posiadłości zabitego na polu bitwy [[Bolesław III płocki|Bolesława III płockiego]], a teraz dodatkowo obejmował pełną zwierzchność nad nimi. Układ z Luksemburgami miał też znaczenie w kontekście ekspansji na wschód. Prawdopodobnie dokonano wtedy podziału stref wpływów między Czechy, Węgry i Polskę, przy czym Kazimierz miał uzyskać wolną rękę w kwestii pokojowego rozwiązania „kwestii litewskiej”. Jedynym przegranym zjazdu praskiego był zakon krzyżacki. Cesarz niemiecki dał jasny znak, że nie będzie czynił przeszkód wobec prób ułożenia stosunków z Litwą. W sytuacji, gdy ideologicznym uzasadnieniem istnienia państwa krzyżackiego była walka z poganami, perspektywa ich chrystianizacji stawiała pod znakiem zapytania podstawy dalszej jego misji. Do zwrotu w polityce wobec Litwy doszło w 1356 roku, kiedy to Kazimierz zawarł z nią układ sojuszniczy. Nie zachowały się dotyczące go dokumenty, nie są więc znane konkretne postanowienia sojusznicze. Sam fakt zbliżenia polsko-litewskiego znajduje odbicie głównie w skargach Krzyżaków słanych do stolicy apostolskiej. W 1357 nowa polityka litewska zaczęła zapewne przynosić pierwsze skutki, bowiem Kazimierz wystąpił do papieża z jasno sprecyzowanym planem chrystianizacji wschodniego sąsiada. Suplika skierowana do Awinionu zakładała utworzenie na Litwie Kościoła podporządkowanego arcybiskupstwu gnieźnieńskiemu. Plan ten naruszał interesy [[Archidiecezja ryska|arcybiskupstwa ryskiego]], w związku z czym papież odniósł się do niego z widoczną rezerwą i polecił zbadanie sprawy wicekanclerzowi, co w rzeczywistości oznaczało zablokowanie polskiej inicjatywy. Wobec niepowodzenia Kazimierza, z propozycją chrystianizacji Litwy wyszedł w roku kolejnym, prawdopodobnie na własną rękę, cesarz Karol IV. Również i on nie osiągnął sukcesu, bowiem książęta litewscy postawili niemożliwe do spełnienia warunki. W zamian za przyjęcie chrztu żądali zwrotu wszystkich ziem zagarniętych przez zakon krzyżacki. Litwa pozostała więc na razie państwem pogańskim, nie popsuło to jednak jej relacji z Polską. Kazimierz Wielki wrócił bowiem do koncepcji z czasów rządów swojego ojca, zakładającej współpracę z książętami litewskim. Umożliwiła ona stopniowe umacnianie się wpływów polskich na ziemiach ruskich, a także ustabilizowała sytuację na Mazowszu, dotąd padającym ofiarą częstych najazdów litewskich.

Koronacja Jadwigi była sukcesem, ale nie rozwiązywała wszystkich problemów. Królowa miała zaledwie 10 lat i wciąż pozostawała formalnie pod opieką matki, co pozwalało Elżbiecie ingerować w sprawy polskie. Dodatkowo Jadwiga nie miała męża, co w ówczesnych warunkach było niedopuszczalnym stanem rzeczy. Wprawdzie została ona w 1378 zaślubiona Wilhelmowi Habsburgowi według kanonicznej formy ''[[sponsalia de futuro]]'', jednak małopolscy panowie odrzucili możliwość przejęcia przez niego tronu. Zamiast tego podjęto ryzykowne rozmowy z Litwą. Ewentualny związek mógł zabezpieczyćochronić interesy Polski na Rusi Halickiej, [[Podole|Podolu]] i [[Wołyń|Wołyniu]] – sprawy szczególnie istotne dla Małopolan. Był on ważny także dla Mazowsza – obszaru bezpośrednio zagrożonego litewskimi najazdami. Zarazem jednak związek tego typu przywracał zagrożenie krzyżackie i stawiał pod znakiem zapytania dalszy sojusz z Węgrami. Mógł mieć także negatywny oddźwięk prestiżowy, licząc że Litwa wciąż pozostawała państwem pogańskim. Dla Litwy podstawowym argumentem za zbliżeniem z zachodnim sąsiadem była chęć uzyskania silnego sojusznika w walce z zakonem krzyżackim. Przy tym należy podkreślić, że w 1384 sytuacja wielkiego księstwa nie była bynajmniej krytyczna. Po okresie kryzysu zapoczątkowanego śmiercią księcia [[Olgierd Giedyminowic|Olgierda]], a dodatkowo pogłębionego wojną domowa z księciem [[Kiejstut Giedyminowicz|Kiejstutem]] i jego synem [[Witold Kiejstutowicz|Witoldem]], Jagiełło zaczynał stabilizować sytuację w swoim kraju. Udało mu się zakończyć spór z bratem stryjecznym (Witoldem), który uznał się za jego lennika i odstąpił od sojuszu z Krzyżakami. Zarazem samym Krzyżakom odebrano dopiero co wybudowaną twierdzę [[Neu-Marienwerder]] pod [[Kowno|Kownem]], zmuszając zakon do defensywy. Inicjatywa wobec zakonu była po stronie Jagiełły, bowiem po latach przynajmniej chwilowo zażegnany został konflikt z [[Wielkie Księstwo Moskiewskie|Księstwem Moskiewskim]]. W 1382 wielkiego najazdu na nie dokonali Tatarzy pod wodzą chana [[Tochtamysz]]a, nie tylko plądrując kraj, ale również zdobywając jego stolicę, [[Moskwa|Moskwę]]. Zapewne te wydarzenia skłoniły księcia moskiewskiego [[Dymitr Doński|Dymitra Dońskiego]] do zawarcia z Jagiełłą układu pokojowego, a nawet rozpoczęcia pertraktacji na temat małżeństwa księcia Litwy z jego córka Zofią<ref>Prawdopodobnie w 1384 przygotowano układ zakładający małżeństwo Jagiełły z córką Dymitra Dońskiego, Zofią oraz chrzest księcia w obrządku prawosławnym. Nie wszedł on w życie m.in. ze względu na fakt, że był wysoce niekorzystny dla Litwy – zakładał w rzeczywistości uznanie przez nią zwierzchnictwa moskiewskiego. Przy tym związek dynastyczny nie przynosił żadnych profitów Litwinom – Księstwo Moskiewskie nie było zainteresowane wspieraniem ich w walce z zakonem krzyżackim, ani wspomaganiem wzrostu potęgi litewskiej na Rusi (Kłoczowski J.: ''Młodsza Europa.'' s. 110).</ref>. Chwilowa sytuacja była więc dla Litwy stosunkowo korzystna. Zarazem jednak jasna była zdecydowana przewaga militarna zakonu krzyżackiego<ref>O skali zagrożenia krzyżackiego świadczy fakt, że w latach 1345–1382 zakon zorganizował aż 96 wypraw zbrojnych na Litwę (ibidem, s. 98).</ref> i iluzoryczność jedności rozbitego na liczne księstwa państwa litewskiego.

{{Przypisy}}

{{dopracować|sekcja|więcej przypisówprzypisy=2021-06}}