Krosno Odrzańskie
Krosno Odrzańskie (niem. Crossen an der Oder) – miasto powiatowe w województwie lubuskim, w Dolinie Środkowej Odry, nad Odrą u ujścia Bobru. Znajdują się tu siedziby Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej oraz garnizon.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Krosno Odrzańskie – most na Odrze | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
przed 1238 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
8,15[1] km² | ||||
| Wysokość |
38-85 m n.p.m. | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 68 | ||||
| Kod pocztowy |
66-600 do 66-603 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
FKR | ||||
Położenie na mapie gminy Krosno Odrzańskie  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego  | |||||
 52°03′10″N 15°06′47″E/52,052778 15,113056
| |||||
| TERC (TERYT) |
0802064 | ||||
| SIMC |
0988460 | ||||
Urząd miejski ul. Parkowa 166-600 Krosno Odrzańskie | |||||
| Strona internetowa | |||||
Krosno Odrzańskie uzyskało lokację miejską przed 1238 rokiem[3].
Nazwa
Nazwa miasta, wbrew niektórym teoriom, nie pochodzi od krosna tkackiego[4]. Jej źródłosłów powstał prawdopodobnie z dwóch elementów: od słowa krost - nierówność, jak i chrost - gąszcz. Odzwierciedleniem tego jest zarówno topografia, jak również szata roślinna[5].
W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295-1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Crosna[6][7].
Obecną nazwę zatwierdzono 7 maja 1946[8].
Historia
Na podstawie mapy starożytnego kartografa Klaudiusza Ptolemeusza specjaliści z departamentu Geodezji i Geoinformacji Technicznego Uniwersytetu Berlińskiego[9] ustalili, że Krosno Odrzańskie mogło być stolicą (Lugidunum) starożytnego Związku Lugijskiego, a przynajmniej leżało na jego terenie. W 6 r. n.e. kojarzone ze Związkiem Lugijskim państwo Marboda stało się podległe Rzymowi[10].
Pierwsze wzmianki pisemne o mieście w 1005 r. w kronice biskupa Thietmara z Merseburga, miejsce walk Bolesława Chrobrego z Henrykiem II w roku 1005 i 1015 – bitwa pod Krosnem Odrzańskim. Przed 1226 r. pierwsza inicjatywa lokacyjna na prawie niemieckim Henryka Brodatego[11]. Do 1482 r. w granicach księstwa głogowskiego, później we władaniu Brandenburgii. Miasto mocno zniszczone w czasie wojny 30-letniej i III wojny śląskiej.
W XVII wieku w mieście przebywali członkowie rodu Wittelsbachów, m.in Luiza Julianna Orańska, Elżbieta Charlotta Wittelsbach (zmarła w Krośnie), Elisabeth Simmern van Pallandt (która w latach 1646-1649 prowadziła stąd korespondencję z Kartezjuszem[12]).
Ludność polskojęzyczna utrzymała się w okolicach miejscowości jednak dość długo skoro Hieronymus Megiser, który był autorem wielojęzycznego słownika opracowanego w roku 1603 podał w nim także informacje o polskiej gwarze ówczesnych mieszkańców okolic Krosna Odrzańskiego.
Rozwój miasta w XIX wieku: powstanie zakładów przemysłowych; budowa stacji kolejowej i linii kolejowych: w 1870 z Gubina do Czerwieńska, gdzie uzyskano połączenie z linią do Poznania przez Zbąszynek, oraz z linią do Legnicy przez Zieloną Górę, a w 1913 poprowadzenie kolei do Lubska (obecnie częściowo rozebrana).
W czasie I wojny światowej na obrzeżach miasta był duży obóz jeniecki.
Wojska niemieckie zostały wyparte z miasta 15 lutego 1945 roku przez oddziały 3 armii gwardii I Frontu Ukraińskiego (zginęło 313 żołnierzy radzieckich)[13]. Podczas walk duże zniszczenia (60-70% zabudowy). Od 1945 do 1948 miasto nosiło nazwę Krosno nad Odrą.
Na południe od miasta rozpoczyna się łańcuch średniowiecznych, legendarnych budowli ziemnych, o historycznym, prawdopodobnym znaczeniu graniczno-obronnym – tzw. Wały Śląskie, określane również jako Wały Chrobrego, ciągnące się od Krosna w kierunku południowo-wschodnim, aż po mokradła w okolicy wsi Wierzbowa w Borach Dolnośląskich (zachował się tam, w relatywnie dobrym stanie 7,5 kilometrowy ich fragment). Ta łańcuchowa budowla jest uznawana za najdłuższy zabytek archeologiczny w Europie środkowej, i jednocześnie jest ona także obiektem o bardzo enigmatycznej przeszłości (pomimo wielu prób, dotychczas nie udało się ustalić miarodajnych opinii i faktów w tym zakresie i ich ewentualnej roli w bitwie pod Krosnem Odrzańskim)[14].
Kalendarium od 1005 do 1482
1.jpg)
- 1005 – pierwsza pisemna wzmianka o mieście
- 1015 – bitwa pod Krosnem Odrzańskim
- 1138 – po śmierci Bolesława Krzywoustego Krosno wchodzi w skład dzielnicy śląskiej
- przed 1226 – domniemana data pierwszej lokacji[11]
- 1238 – na zamku w Krośnie umiera Henryk I Brodaty
- 1241 – pod Legnicą ginie Henryk II Pobożny, podział księstwa między jego synów
- XIII-XV wiek – przynależność miasta do księstwa głogowskiego
- 1293 - kasztelanem zostaje rycerz Bogusz Wezenborg[15]
- 1317 – z rąk margrabiów brandenburskich Krosno otrzymuje pełne prawo magdeburskie[16]
- XIV wiek – działa w mieście mennica książęca
- 1476 – umiera ostatni książę głogowski Henryk XI
- 1476–1482 – Wojna o sukcesję głogowską
- 1477 – oblężenie miasta przez księcia Jana II Szalonego
- 1478 – krośnianie biorą udział w wyprawie po stronie Brandenburczyków, pokonani pod Leśniowem Wielkim
- 1482 – układ w Kamieńcu Ząbkowickim, miasto przechodzi pod władanie Brandenburgii
Kalendarium od 1483 do 2005
.JPG)
- XVI wiek – w mieście zwycięża protestantyzm
- 1618–1648 – wojna trzydziestoletnia, miasto zajmowane na przemian przez Szwedów i wojska cesarskie, miasto uczynione twierdzą
- 1699 – w Krośnie wyszły drukiem "Bajki Ezopowe" Krzysztofa Niemirycza, poety, arianina wówczas mieszkającego w Czarnowie.
- 1701 – Krosno w Królestwie Prus
- 1756–1763 – wojna siedmioletnia, po bitwie pod Kijami
- 23 czerwca 1759 – miasto zajmują i rabują Rosjanie
- 1806 – miasto zajmują oddziały francuskie
- 1814 – przez miasto przeciąga pochód ze zwłokami księcia Józefa Poniatowskiego, mieszczanie oddają księciu hołd
- XIX wiek – początki przemysłu
- 1870 – powstaje pierwsza linia kolejowa
- 1871 – Krosno w granicach Cesarstwa Niemiec
- 1897 – w mieście wprowadzone zostaje oświetlenie gazowe
- 1914 – w czasie I wojny światowej w mieście powstaje obóz jeniecki
- 1919 – w obozie przebywają jeńcy – powstańcy wielkopolscy
- 20 lutego 1945 – miasto zajmują oddziały radzieckie, zniszczenia 60-70%
- maj 1945 – miasto przejmuje administracja polska
- od 1945 – do miasta przybywają m.in. przymusowo wysiedleni Polacy z Kresów Wschodnich
- 2005 – miasto obchodzi symboliczne tysiąclecie istnienia grodu
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Krosna Odrzańskiego w 2014 roku[2].
Zabytki
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[17]:
- miasto
- kościół filialny pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła, neogotycki z 1887 roku, projekt Ferdinanda Martiusa poprawiony przez Karla Friedricha Schinkla
- kościół ewangelicki, obecnie rzymsko-katolicki parafialny pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej, z XVIII w., XV wieku, w latach 1708-1729, XIX wieku
- budynek poklasztorny, ul. Szkolna 4, z XVIII wieku, z połowy XIX wieku
- zamek piastowski w ruinie, zbudowany prawdopodobnie w pocz. XIII wieku przez Henryka I Brodatego, miejsce jego śmierci w 1238 r., miejsce schronienia jego żony Jadwigi i synowej Anny podczas najazdu tatarskiego w 1241 r. Przebudowany w XIV-XIX wieku. Od XVI w. siedziba wdów po elektorach brandenburskich, później koszary; niszczony licznymi wojnami, spalony w 1945 r., w odbudowanej części bramnej muzeum regionalne i punkt informacji turystycznej, ul. Szkolna 1
- przyziemie spichrza zamkowego, z lat 1642-1650
- mury obronne – miejskie, fragment z XIV wieku, z prostokątną czatownią
- domy, ul. Chrobrego 2, 14, 17, 25, z połowy XIX wieku
- domy, ul. Pocztowa 9, 26, 28, z połowy XIX wieku
- dom, ul. Prusa 12, z XVIII/XIX wieku
- dom, ul. Rybaki 2, z XVIII-XIX wieku
- domy, ul. Mnichów 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 25, 27, 29 i 31, 33, z XVIII/XIX wieku
- dom, ul. Wąska 11, z XVIII/XIX wieku
- dom, pl. Wolności 5, z połowy XIX wieku
- dom, ul. Zamkowa 14, z połowy XIX wieku
- dom, pl. Żeromskiego 10, z XVIII/XIX wieku.
Komunikacja
Przez miasto przebiega Droga krajowa nr 29. Droga ta wytyczona jest przez jedyny w Krośnie Odrzańskim most nad Odrą, przebiega też przez ścisłe centrum miasta, będąc najważniejszą arterią komunikacyjną miasta.
Edukacja
- SP nr 1 ul. Bohaterów Wojska Polskiego
- SP nr 2 ul. St. Moniuszki
- SP nr 3 ul. K. Pułaskiego 3
- Gimnazjum im. Henryka I Brodatego ul. K. Pułaskiego 3
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Władysława Broniewskiego ul. Szkolna 1
- Zespół Szkół Specjalnych ul. Poznańska 88
Sport
Od 1945 roku w Krośnie Odrzańskim funkcjonuje Miejski Klub Sportowy „Tęcza” Krosno Odrzańskie, którego sekcja piłkarska została założona w 1946 roku i występuje w IV lidze lubuskiej. Zespół swoje domowe mecze rozgrywa na Stadionie Ośrodka Sportu i Rekreacji w Krośnie Odrzańskim. Barwy klubu: niebiesko-białe[18].
W kwietniu 2013 w Krośnie Odrzańskim powstała akademia piłkarska – Football Academy. Szkółka trenuje dzieci od 4 do 12 lat Obecnie uczęszcza tam 80 zawodników.
Wspólnoty wyznaniowe
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Krosno Odrzańskie-Południe
- zbór Krosno Odrzańskie-Północ (Sala Królestwa ul. Pocztowa 21)[19]
- Kościół Nowoapostolski:
- kościół przy ul. WOP 2
Współpraca międzynarodowa
Miasta partnerskie[20]
Miasta współpracujące[21]
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), GUS, 2011, Warszawa.
- ↑ a b Krosno Odrzańskie polskawliczbach.pl, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 42-43.
- ↑ Tomasz Struk, Geneza i historyczne zmiany nazwy Krosna Odrzańskiego, „Studia Zachodnie”, nr 8, 2005 [dostęp 2020-07-03], Cytat: "Teorię tę można z góry wykluczyć. Nazwa miasta powstała przed XI w., podczas gdy krosno tkackie, od którego rzekomo miałaby powstać nazwa, zawędrowało do Europy w XII w., a do Polski w XIII w.", przypis 42, s. 211.
- ↑ Tomasz Struk, Geneza i historyczne zmiany nazwy Krosna Odrzańskiego, „Studia Zachodnie”, nr 8, 2005, s.216 - 218 [dostęp 2020-07-03].
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Czy wykopaliska w Krośnie Odrzańskim pozwolą odkryć antyczną stolicę Związku Lugijskiego?.
- ↑ Lugidunum i Związek Lugijski..
- ↑ a b Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1986, s. 84-88, ISBN 83-04-01701-6, OCLC 835853938.
- ↑ Jerzy Kopania, Wstęp, [w:] René Descartes, Listy do księżniczki Elżbiety, Warszawa - Poznań: PWN, 1995, VII-XXV.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 834
- ↑ Szlakiem książąt piastowskich... (w tym: Wał Chrobrego Krosno Odrz. – Wierzbowa)
- ↑ Franciszek Kusiak: Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej. Warszawa: PIW, 2002, s. 235. ISBN 83-06-02890-2.
- ↑ Miasta polskie w Tysiącleciu, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 639
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 19-20. [dostęp 25.1.13].
- ↑ 90minut.pl: Miejski Klub Sportowy Tęcza Krosno Odrzańskie. [dostęp 9 października 2010].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-15].
- ↑ krosnoodrzanskie.pl: Charakterystyka miast partnerskich. [dostęp 8 lutego 2012].
- ↑ krosnoodrzanskie.pl: Miasta współpracujące. [dostęp 8 lutego 2012]. (pol.).
<ref> o nazwie „Adamy”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.Bibliografia
- O Krośnie Odrzańskim.... [w:] Urząd Miasta w Krośnie Odrzańskim [on-line]. [dostęp 26-05-2010].
- Beata Halicka, Krosno Odrzańskie / Crossen an der Oder 1005 – 2005. Wspólne dziedzictwo kultury / Das gemeinsame Kulturerbe. Wydawnictwo Instytutowe, Skórzyn 2005.
Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona miasta
- Krosno, niem. Crossen (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 709.