Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Wikipedia

Krosno Odrzańskie

miasto w województwie lubuskim
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez PawelDS (dyskusja | edycje) o 13:35, 20 sie 2024. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 20 sie 2024, była oparta na tej wersji.
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Krosno Odrzańskie (niem. Crossen an der Oder) – polskie miasto powiatowe w województwie lubuskim, w Dolinie Środkowej Odry, nad Odrą u ujścia Bobru. Znajdują się tu siedziby Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej oraz garnizon. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krosno Odrzańskie.

Krosno Odrzańskie
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Krosno Odrzańskie – most na Odrze
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 lubuskie

Powiat

krośnieński

Gmina

Krosno Odrzańskie

Prawa miejskie

przed 1238

Burmistrz

Grzegorz Garczyński

Powierzchnia

8,15[1] km²

Wysokość

38–85 m n.p.m.

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


11 238[2]
1378,9 os./km²

Strefa numeracyjna

68

Kod pocztowy

66-600 do 66-603

Tablice rejestracyjne

FKR

Położenie na mapie gminy Krosno Odrzańskie
Mapa konturowa gminy Krosno Odrzańskie, w centrum znajduje się punkt z opisem „Krosno Odrzańskie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Krosno Odrzańskie”
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Krosno Odrzańskie”
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego
Mapa konturowa powiatu krośnieńskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Krosno Odrzańskie”
Ziemia52°03′10″N 15°06′47″E/52,052778 15,113056
TERC (TERYT)

0802064

SIMC

0988460

Urząd miejski
ul. Parkowa 1
66-600 Krosno Odrzańskie
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa zielonogórskiego.

Położenie

Krosno Odrzańskie leży na historycznym Dolnym Śląsku[3][4], w ramach którego należało do księstwa głogowskiego[5].

Toponimia

Pierwsza wzmianka o mieście pojawia się w Kronice Thietmara, która to kronika spisana została w latach 1012–1018[6]. Nazwa miasta, wbrew niektórym teoriom, nie pochodzi od krosna tkackiego – urządzenia do tkania z przędzy tkanin, jak przypuszczał niemiecki językoznawca Heinrich Adamy. W dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienił on nazwę miejscowości w dokumencie z 1105 roku Crosno podając jej znaczenie Stadt der Weber – „miasto tkaczy”[7]. Nowsze opracowania wykluczają tę teorię[8]. Tymczasem nazwa odnosi się do polskiej nazwy, której źródłosłów powstał prawdopodobnie z dwóch elementów: od słowa krost – nierówność, jak i chrost – gąszcz. Odzwierciedleniem tego jest zarówno topografia, jak również szata roślinna[9].

W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Crosna[10][11].

Obecną nazwę zatwierdzono 19 maja 1946[12].

Historia

 
Krosno Odrzańskie ok. 1650
 
Krosno Odrzańskie ok. 1904

Na podstawie mapy starożytnego kartografa Klaudiusza Ptolemeusza specjaliści z departamentu Geodezji i Geoinformacji Technicznego Uniwersytetu Berlińskiego[13] ustalili, że Krosno Odrzańskie mogło być stolicą Lugidunum – starożytnego Związku Lugijskiego, a przynajmniej leżało na jego terenie.

Pierwsze wzmianki pisemne o Krośnie pochodzą z 1005 r. z kroniki biskupa Thietmara z Merseburga. Miasto było miejscem walk Bolesława Chrobrego z Henrykiem II w roku 1005 i 1015. Przed 1226 r. po raz pierwszy Krosno zostało lokowane na prawie niemieckim przez Henryka Brodatego[14]. Uzyskało lokację miejską po raz drugi przed 1238 rokiem[15]. Do 1482 r. miasto było w granicach księstwa głogowskiego, później we władaniu Brandenburgii. Krosno zostało mocno zniszczone w czasie wojny trzydziestoletniej i III wojny śląskiej.

W XVII wieku w mieście przebywali członkowie rodu Wittelsbachów, m.in. Luiza Julianna Orańska, Elżbieta Charlotta Wittelsbach (zmarła w Krośnie), Elisabeth Simmern van Pallandt (która w latach 1646–1649 prowadziła stąd korespondencję z Kartezjuszem[16]).

Ludność polskojęzyczna utrzymała się w okolicach miejscowości dość długo, gdyż Hieronymus Megiser, który był autorem wielojęzycznego słownika opracowanego w roku 1603, podał w nim także informacje o polskiej gwarze ówczesnych mieszkańców okolic Krosna Odrzańskiego.

Rozwój miasta przypadł na XIX wiek. Powstało w tym czasie wiele zakładów przemysłowych; w 1870 r. zbudowano stację kolejową oraz linię kolejową z Gubina do Czerwieńska, dzięki czemu uzyskano połączenie z linią do Poznania przez Zbąszynek, oraz z linią do Legnicy przez Zieloną Górę. W 1913 r. poprowadzono linię kolejową do Lubska (obecnie częściowo rozebrana).

W czasie I wojny światowej na obrzeżach miasta istniał duży obóz jeniecki.

Wojska niemieckie zostały wyparte z miasta 15 lutego 1945 roku przez oddziały 3 armii gwardii 1 Frontu Ukraińskiego (zginęło 313 żołnierzy radzieckich)[17]. Podczas walk Krosno odniosło duże zniszczenia (60–70% zabudowy). Po zakończeniu wojny, jeszcze do końca lat czterdziestych często stosowano nazwę Krosno nad Odrą, mimo formalnego wprowadzenia nazwy Krosno Odrzańskie.

Kalendarium

  • XVI wiek – w mieście zwyciężył protestantyzm
  • 1618–1648 – wojna trzydziestoletnia, miasto było zajmowane na przemian przez Szwedów i wojska cesarskie, miasto uczynione twierdzą
  • 1699 – w Krośnie wyszły drukiem „Bajki Ezopowe” Krzysztofa Niemirycza, poety, arianina wówczas mieszkającego w Czarnowie.
  • 1701 – Krosno w Królestwie Prus
  • 1756–1763 – wojna siedmioletnia, po bitwie pod Kijami
  • 23 czerwca 1759 – miasto zajęli i obrabowali Rosjanie
  • 1806 – miasto zajęli oddziały francuskie
  • 1814 – przez miasto przeszedł pochód ze zwłokami księcia Józefa Poniatowskiego, mieszczanie oddali księciu hołd
  • XIX wiek – początki przemysłu
  • 1870 – powstała pierwsza linia kolejowa
  • 1871 – Krosno w granicach Cesarstwa Niemiec
  • 1897 – w mieście wprowadzone zostało oświetlenie gazowe (gazownia zlokalizowana była przy dzisiejszym „Kromecie”)
  • 1905 – oddanie do użytku mostu na Odrze (wyprodukowany w zielonogórskiej fabryce Beuchulta)
  • 1914 – w czasie I wojny światowej na obrzeżach miasta (majątek Kamień) powstał obóz jeniecki
  • 1919 – w obozie przebywali jeńcy – powstańcy wielkopolscy
  • 20 lutego 1945 – miasto zajęły oddziały radzieckie, które dokonały zniszczenia miasta w 60–70%
  • maj 1945 – miasto przejęła administracja polska
  • od 1945 – do miasta przybyli m.in. przymusowo wysiedleni Polacy z Kresów Wschodnich, głównie z Wileńszczyzny
  • 2005 – miasto obchodziło symboliczne tysiąclecie istnienia grodu, które związane było z pierwszą pisemną wzmianką
  • 2021 – św. Jadwiga Śląska decyzją Stolicy Apostolskiej została ogłoszona patronką Krosna Odrzańskiego[21]

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Krosna Odrzańskiego w 2014 roku[22].


 

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[23]:

  • miasto
  • kościół filialny pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła, neogotycki z 1887 roku, projekt Ferdinanda Martiusa poprawiony przez Karla Friedricha Schinkla
  • kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej z XVIII w., XV wieku, w latach 1708–1729, XIX wieku
  • budynek poklasztorny, ul. Szkolna 4, z XVIII wieku, z połowy XIX wieku
  • zamek piastowski częściowo w ruinie, zbudowany prawdopodobnie w początkach XIII wieku przez Henryka I Brodatego, miejsce jego śmierci w 1238 r., miejsce schronienia jego żony Jadwigi i synowej Anny podczas najazdu tatarskiego w 1241 r. Przebudowany w XIV-XIX wieku. Od XVI w. siedziba wdów po elektorach brandenburskich, później koszary; niszczony licznymi wojnami, spalony w 1945 r. Obecnie siedziba placówki kulturalnej - Centrum Artystyczno - Kulturalnego Zamek. W odbudowanej części bramnej znajduje się muzeum regionalne i punkt informacji turystycznej.
  • przyziemie spichrza zamkowego, z lat 1642–1650
  • mury obronne – miejskie, fragment z XIV wieku, z prostokątną czatownią
  • domy, ul. Chrobrego 2, 14, 17, 25, z połowy XIX wieku
  • domy, ul. Pocztowa 9, 26, 28, z połowy XIX wieku
  • dom, ul. Prusa 12, z XVIII/XIX wieku
  • dom, ul. Rybaki 2, z XVIII-XIX wieku
  • domy, ul. Mnichów 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 25, 27, 29 i 31, 33, z XVIII/XIX wieku
  • dom, ul. Wąska 11, z XVIII/XIX wieku
  • dom, pl. Wolności 5, z połowy XIX wieku
  • dom, ul. Zamkowa 14, z połowy XIX wieku
  • dom, pl. Żeromskiego 10, z XVIII/XIX wieku
  • na południe od miasta rozciąga się łańcuch średniowiecznych, legendarnych budowli ziemnych, o historycznym, prawdopodobnym znaczeniu graniczno-obronnym – tzw. Wały Śląskie, określane również jako Wały Chrobrego, ciągnące się od Krosna w kierunku południowo-wschodnim, aż po mokradła w okolicy wsi Wierzbowa w Borach Dolnośląskich (zachował się tam, w relatywnie dobrym stanie 7,5 kilometrowy ich fragment). Ta łańcuchowa budowla jest uznawana za najdłuższy zabytek archeologiczny w Europie środkowej i jednocześnie jest ona także obiektem o bardzo enigmatycznej przeszłości (pomimo wielu prób, dotychczas nie udało się ustalić miarodajnych opinii i faktów w tym zakresie i ich ewentualnej roli w bitwie pod Krosnem Odrzańskim)[24].
  • Wybrane zabytki miasta
  •  
    Mury obronne z XIV wieku
  •  
    Budynek poczty cesarskiej z XIX wieku
  •  
    Zamek
  •  
    Kościół św. Jadwigi Śląskiej
  •  
    Widok na ul. Mnichów
  •  
    Dom przy ul. Mnichów 31
  •  
    Dom przy ul. Pocztowej 28
  •  
    Pomnik Obrońców Narodu

Komunikacja

Przez miasto przebiega Droga krajowa nr 29. Droga ta wytyczona jest przez jedyny w Krośnie Odrzańskim most nad Odrą, przebiega też przez ścisłe centrum miasta, będąc najważniejszą arterią komunikacyjną miasta.

Edukacja

Sport

 
Panorama stadionu Ośrodka Sportu i Rekreacji w Krośnie Odrzańskim.

Od 1945 roku w Krośnie Odrzańskim funkcjonuje Miejski Klub Sportowy „Tęcza” Krosno Odrzańskie, którego sekcja piłkarska została założona w 1946 roku i występuje w IV lidze lubuskiej. Zespół swoje domowe mecze rozgrywa na stadionie Ośrodka Sportu i Rekreacji w Krośnie Odrzańskim. Barwy klubu - tęczowe.
Ponadto w Krośnie Odrzańskim funkcjonuje klub szachowo - brydżowy pn. Krośnieńskie Stowarzyszenie Gier Umysłowych oraz odrębny, powstały w 2009 r. Siatkarski Klub Sportowy Tęcza Krosno Odrzańskie.
W roku 2013 powstała w Krośnie Odrzańskim akademia piłkarska – Football Academy. Szkółka trenowała dzieci od 4 do 12 lat. W 2017 r. zawiesiła działalność.
Do 1967 roku w mieście działał również klub Odra Krosno Odrzańskie.

Wspólnoty wyznaniowe

 
Kościół pw. św. Andrzeja

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:[26]

Miasta współpracujące:[27]

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-05)]., GUS, 2011, Warszawa.
  2. ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
  3. ↑ Problematyka badań regionalnych w pracach Uniwersytetu Wrocławskiego, red. Antoni Zagożdżon, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1983, s. 225.
  4. ↑ Tomasz Struk, Geneza i historyczne zmiany nazwy Krosna Odrzańskiego, [w:] „Studia Zachodnie”, t. 8, red. Wojciech Strzyżewski, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2006, ISBN 83-7481-021-1, s. 211.
  5. ↑ Jacek Bochiński, Jarosław Zawadzki, Polska – nowy podział terytorialny. Przewodnik encyklopedyczny, Świat Książki, Warszawa 1999, ISBN 83-72-27259-X, s. 89.
  6. ↑ Tomasz Struk, Kronika Biskupa Thietmara, czyli pierwsza wzmianka o Krośnie Odrzańskim [online], Zgodnie z foliacją (numeracją) R. Holtzmanna, pierwsza wzmianka o Krośnie znajduje się na stronie 109 b rękopisu Kroniki Thietmara, w piątym (Cros-) i szóstym (-no) wersie od dołu. Zapis graficzny wygląda następująco: ءrδnο, 2004.
  7. ↑ Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 8, OCLC 456751858 (niem.).
  8. ↑ Tomasz Struk, Geneza i historyczne zmiany nazwy Krosna Odrzańskiego, „Studia Zachodnie”, nr 8, 2005 [dostęp 2020-07-03], Cytat: „Teorię tę można z góry wykluczyć. Nazwa miasta powstała przed XI w., podczas gdy krosno tkackie, od którego rzekomo miałaby powstać nazwa, zawędrowało do Europy w XII w., a do Polski w XIII w.”, przypis 42, s. 211.
  9. ↑ Tomasz Struk, Geneza i historyczne zmiany nazwy Krosna Odrzańskiego, „Studia Zachodnie”, nr 8, 2005, s. 216–218 [dostęp 2020-07-03].
  10. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  11. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
  12. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  13. ↑ Czy wykopaliska w Krośnie Odrzańskim pozwolą odkryć antyczną stolicę Związku Lugijskiego?. mmzielonagora.pl, 2010-12-10. [dostęp 2024-05-02]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2014-06-17)]. (pol.).
  14. ↑ a b Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1986, s. 84–88, ISBN 83-04-01701-6, OCLC 835853938.
  15. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 42–43.
  16. ↑ Jerzy Kopania, Wstęp, [w:] René Descartes, Listy do księżniczki Elżbiety, Warszawa – Poznań: PWN, 1995, VII-XXV.
  17. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 834.
  18. ↑ Franciszek Kusiak: Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej. Warszawa: PIW, 2002, s. 235. ISBN 83-06-02890-2.
  19. ↑ Miasta polskie w Tysiącleciu, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 639.
  20. ↑ Tomasz Struk, Moneta Crossene. Produkcja monet i banknotów w dziejach Krosna Odrzańskiego (część I), „Biuletyn Numizmatyczny”, 3, 2007 [dostęp 2020-07-06].
  21. ↑ Św. Jadwiga patronką Krosna Odrzańskiego [online], niedziela.pl [dostęp 2022-08-29] (pol.).
  22. ↑ Krosno Odrzańskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  23. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 19–20. [dostęp 2013-01-25].
  24. ↑ Dariusz Chajewski: Szlakiem książąt piastowkich: Tam gdzie Bolesław z Ottonem III się spotykał. gazetalubuska.pl, 2009-07-02. [dostęp 2024-04-07]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2016-03-31)]. (pol.).
  25. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-15].
  26. ↑ Charakterystyka miast partnerskich. krosnoodrzanskie.pl. [dostęp 2012-02-08].
  27. ↑ Miasta współpracujące. krosnoodrzanskie.pl. [dostęp 2012-02-08]. (pol.).

Bibliografia

  • O Krośnie Odrzańskim.... krosnoodrzanskie.pl. [dostęp 2010-05-26]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2011-03-01)].
  • Beata Halicka, Krosno Odrzańskie / Crossen an der Oder 1005–2005. Wspólne dziedzictwo kultury / Das gemeinsame Kulturerbe. Wydawnictwo Instytutowe, Skórzyn 2005.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krosno_Odrzańskie&oldid=74579092”