Rodez: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne techniczne |
m jęz. |
||
| (Nie pokazano 39 wersji utworzonych przez 23 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{
|nazwa = Rodez
|
|dopełniacz nazwy = gminy Rodez
|
|zdjęcie = Panoramic view of Rodez 02.jpg
|
|alt zdjęcia =
|herb = Blason ville france Rodez.svg
|
|
|
|państwo = Oksytania
|
|2. jednostka administracyjna = [[Aveyron]]
|3. jednostka administracyjna = [[Okręg Rodez|Rodez]]
|siedziba =
|nazwa kodu statystycznego = [[Institut national de la statistique et des études économiques|INSEE]]
|kod statystyczny = 12202
|powierzchnia = 11,18 km²
|
|
|
|numer kierunkowy =
|kod pocztowy = 12000
|tablice rejestracyjne =
|adres urzędu =
|plan =
|mapa =
|nazwa mapy =
|kod mapy = Aveyron
|współrzędne = 44°20′N 2°34′E
|commons = Category:Rodez
|www =
}}
'''Rodez''' ({{wymowa|LL-Q150 (fra)-Benoît Prieur-rodez.wav}}) – miejscowość i gmina we [[Francja|Francji]], w regionie [[Oksytania (region)|Oksytania]], w departamencie [[Aveyron]]. W 2013 roku jej populacja wynosiła 25 690 mieszkańców<ref name=insee>{{cytuj stronę | url = http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?annee=2013&depcom=12202 | tytuł = Populations légales 2013 | data = | autor = | praca = | opublikowany = INSEE | język = fr | data dostępu = 2016-06-18}}</ref>. Przez gminę przepływa rzeka [[Aveyron (rzeka)|Aveyron]]<ref name=sandre>{{cytuj stronę | url = http://services.sandre.eaufrance.fr/Courdo/Fiche/client/fiche_courdo.php?CdSandre=O5--0250 | tytuł = Fiche cours d'eau – L'Aveyron (O5--0250) | data = | autor = | praca = | opublikowany = SANDRE | język = fr | data dostępu = 2016-10-04}}</ref>.
== Historia ==
=== Starożytność ===
Rodez jest miastem z ponad dwutysiącletnią historią. Jego istnienie wzmiankuje się już w V w. p.n.e., kiedy [[Celtowie|celtyckie]] plemię ze środkowej [[Europa|Europy]], [[Ruteni]], zatrzymali się na południu [[Owernia|Owernii]], żeby założyć charakterystyczne dla kultury [[Galia|galijskiej]] [[oppidum]], które nazwali [[Segodunum]]. Liczne elementy dziedzictwa z tego okresu charakteryzują się dużym wpływem [[Romanizacja (starożytność)|romanizacji]]. Kiedy chrześcijaństwo rozchodziło się dzięki akcji ewangelizacyjnej [[Amans z Rodez|świętego Amansa]], miasto nie uniknęło ataków barbarzyńskich ataków podczas upadku [[Cesarstwo zachodniorzymskie|Cesarstwa zachodniorzymskiego]]{{r|lra}}.
=== Średniowiecze ===
[[Plik:County of Rodez 01.jpg|thumb|180px|left|Hrabstwo Rodez w 1477]]
Rodez było sukcesywnie zajmowane przez [[Wizygoci|Wizygotów]], [[Frankowie|Franków]], armię książąt [[Akwitania|akwitańskich]] oraz hrabiów z [[Tuluza|Tuluzy]]. W 725 miasto przeszło w ręce [[Maurowie|Maurów]], którzy zniszczyli antyczny kościół. W czasie [[Wojna stuletnia|wojny stuletniej]] na kilka lat miasto zajęli zaś [[Anglia|Anglicy]]. Historia miasta zostawała na długo naznaczona przez intensywne współzawodnictwo między hrabiami Rodez, biskupów Rodez oraz bogatych mieszczan. Miasto było wówczas podzielone murem na dwie części. Każda z nich miała swój własny ratusz, swoich konsulów i administrację. Obie wspólnoty ze sobą rywalizowały. Jedną częścią zarządzała znana dynastia [[hrabiowie Armagnac|hrabiów Armagnac]] i [[Hrabiowie Rodez|Rodez]]. Mogli oni bić własne monety we wieży Martelenque, nosić hrabiowską koronę i byli aprobowani przez [[Benedykt XIII (antypapież)|antypapieża Benedykta XIII]] oraz spadkobierców [[Bernard Garnier|Bernarda Garniera]] i [[Jean Carrier|Jeana Carriera]]. Tak duża suwerenność miasta była niekorzystna dla króla [[Francja|Francji]]. W 1443 [[Delfin Francji|delfin]] i przyszły król Francji, [[Ludwik XI]], zajął Rodez i zmusił do poddania się ówczesnego hrabię Rodez, [[Jan IV Armagnac|Jana IV Armagnac]]. Syn tego ostatniego próbował podburzać do zdrady wobec [[Ludwik XI|Ludwika XI]]. W wyniku tego doszły do masakry w [[Lectoure]], w której podczas ucieczki zginęli syn [[Jan IV Armagnac|Jana IV Armagnac]] i jego cała rodzina{{r|lrma}}.
=== Renesans ===
Na początku XVI wieku Rodez było zarządzane przez biskupa François z Estaing (pochodzący z jednej z najbardziej znanych rodzin z [[Rouergue]]). Ukończył on prace budowy katedry [[Notre-Dame de Rodez]]. Prace trwały w latach 1510-1526, mimo że w tym czasie miasto nawiedziła epidemia [[Dżuma|dżumy]]. Rywalizacja pomiędzy dwoma władzami miasta trochę zróżnicowała jego rozwój. Mimo licznych świadectw kultury [[gotyk]]u z XIII i XIV wieku, w rzeczywistości Rodez nie miało długich okresów rozwoju gospodarczego. W 1589 [[Henryk IV Burbon|Henryk IV]] zlikwidował hrabstwo Rodez i włączył je do królestwa Francji. XVII i XVIII wiek to okres dużego rozwoju gospodarczego miasta{{r|lrr}}.
=== Czas rewolucji ===
[[Rewolucja francuska]] w regionie rozpoczęła się w [[Villefranche-de-Rouergue]], miasta odwiecznie rywalizującego z Rodez. Utworzono nowy departament [[Aveyron]], a rola administracyjnej stolicy przypadła Rodez z racji jego centralnego położenia. Podczas rewolucji dziedzictwo religijne zostało częściowo zdegradowane.
W czerwcu 1792 naukowcy epoki zastanawiali się nad znalezieniem dokładnej miary [[metr]]a. Rodez było elementem "środkowym", żeby wypełnić tę miarę. W efekcie [[Jean-Baptiste Joseph Delambre]] zmierzył dystans między [[Dunkierka|Dunkierką]] a Rodez, podczas gdy [[Pierre Méchain]] zmierzył drogę z [[Barcelona|Barcelony]] do Rodez. Musieli się znaleźć w Rodez, żeby sprawdzić ich miary i określić dokładną wartość 1 [[metr]]a.
=== Okres nowoczesny ===
[[Plik:Carrère 38 - RODEZ - Carrefour St-Cyrice et rue Béteille.JPG|thumb|180px|Centrum miasta na początku XX wieku. Widać tutaj tramwaj, który kursował do dworca kolejowego.]]
W XIX wieku nastąpił rozwój kulturalny. W 1836 z inicjatywy Hippolyte'a de Barrau założono "Société des lettres, sciences et arts de l'Aveyron". Główne ważne osobistości departamentu udzielały się w życie kulturalne Aveyron. Modernizacja Rodez przebiegała bardzo wolno podczas XIX wieku. Powoli miasto dorastało do roli prefektury departamentu Aveyron, tworząc swoją ekonomię i niezależność, cały czas pozostając w związkach z [[Tuluza|Tuluzą]]. To był także czas rozwoju infrastruktury. W tym czasie powstały szpital Jacques Puel, platforma lotniskowa Marcillac, plac rozrywki z multipleksem kin, czy muzeum Pierre'a Soulagesa{{r|calameo}}.
W 1965 zapadła decyzja o stworzeniu portu lotniczego na bazie istniejącej już platformy lotniskowej w pobliskim [[Marcillac]]. [[Port lotniczy Rodez-Marcillac|Port lotniczy]] oddano do użytku w 1970.
== Zabytki ==
* Katedra Notre-Dame (
* Fragmenty fortyfikacji
* Domy i pałace (
* Pałac biskupi (
== Klimat ==
{{Średnia temperatura i opady
|location = Rodez
|Jan_Hi_°C = 7.1
|Feb_Hi_°C = 8.3
|Mar_Hi_°C = 12.1
|Apr_Hi_°C = 14.9
|May_Hi_°C = 18.9
|Jun_Hi_°C = 23.0
|Jul_Hi_°C = 25.7
|Aug_Hi_°C = 25.8
|Sep_Hi_°C = 21.3
|Oct_Hi_°C = 16.6
|Nov_Hi_°C = 10.9
|Dec_Hi_°C = 8.0
|Year_Hi_°C = 16.1
|Jan_MEAN_°C = 3.4
|Feb_MEAN_°C = 3.9
|Mar_MEAN_°C = 7.1
|Apr_MEAN_°C = 9.7
|May_MEAN_°C = 13.4
|Jun_MEAN_°C = 17.2
|Jul_MEAN_°C = 19.5
|Aug_MEAN_°C = 19.6
|Sep_MEAN_°C = 15.6
|Oct_MEAN_°C = 12.1
|Nov_MEAN_°C = 7.1
|Dec_MEAN_°C = 4.3
|Year_MEAN_°C = 11.1
|Jan_Lo_°C = -0.2
|Feb_Lo_°C = -0.5
|Mar_Lo_°C = 2.1
|Apr_Lo_°C = 4.5
|May_Lo_°C = 8.0
|Jun_Lo_°C = 11.4
|Jul_Lo_°C = 13.4
|Aug_Lo_°C = 13.4
|Sep_Lo_°C = 9.9
|Oct_Lo_°C = 7.5
|Nov_Lo_°C = 3.2
|Dec_Lo_°C = 0.5
|Year_Lo_°C = 6.1
|Jan_Precip_mm = 74.9
|Feb_Precip_mm = 54.1
|Mar_Precip_mm = 62.6
|Apr_Precip_mm = 84.3
|May_Precip_mm = 96.9
|Jun_Precip_mm = 64.2
|Jul_Precip_mm = 55.6
|Aug_Precip_mm = 59.9
|Sep_Precip_mm = 77.5
|Oct_Precip_mm = 75.8
|Nov_Precip_mm = 85.3
|Dec_Precip_mm = 78.0
|Year_Precip_mm = 869
|Jan_Precip_days = 5.4
|Feb_Precip_days = 4.7
|Mar_Precip_days = 5.5
|Apr_Precip_days = 7.6
|May_Precip_days = 8.6
|Jun_Precip_days = 7.4
|Jul_Precip_days = 7.2
|Aug_Precip_days = 8.1
|Sep_Precip_days = 9.2
|Oct_Precip_days = 8.2
|Nov_Precip_days = 6.4
|Dec_Precip_days = 5.8
|Year_Precip_days = 84
|Jan_Sun = 85
|Feb_Sun = 125
|Mar_Sun = 172
|Apr_Sun = 193
|May_Sun = 219
|Jun_Sun = 256
|Jul_Sun = 282
|Aug_Sun = 274
|Sep_Sun = 218
|Oct_Sun = 165
|Nov_Sun = 104
|Dec_Sun = 102
|Year_Sun = 2193
|source = infoclimat.fr<ref name="infoclimat.fr">{{cytuj stronę| url = https://www.infoclimat.fr/climatologie/normales-records/1991-2020/rodez-marcillac/valeurs/07552.html.html| tytuł = Rodez - Marcillac| język = fr}}</ref> <small>(liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, 1991–2020, wysokość 598 m n.p.m.)</small> |accessdate = }}
== Demografia ==
W 2013 roku populacja ówczesnej gminy Rodez liczyła 25 690 mieszkańców<ref name=insee/>.
<div align="left">
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ '''Zmiania liczby ludności w latach 1793–2013'''
|-
|<timeline>
ImageSize = width:1000 height:300
PlotArea = left:70 right:30 top:30 bottom:30
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
id:linegrey2 value:gray(0.9)
id:linegrey value:gray(0.7)
id:cobar value:rgb(0.2,0.7,0.8)
id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:30000
ScaleMajor = unit:year increment:5000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:1000 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
color:cobar width:20 align:left
bar:1793 from:0 till:5592
bar:1821 from:0 till:7352
bar:1841 from:0 till:9272
bar:1856 from:0 till:10877
bar:1872 from:0 till:12111
bar:1886 from:0 till:15375
bar:1901 from:0 till:16105
bar:1911 from:0 till:15386
bar:1926 from:0 till:15150
bar:1936 from:0 till:18450
bar:1946 from:0 till:20437
bar:1954 from:0 till:20383
bar:1962 from:0 till:20924
bar:1968 from:0 till:23328
bar:1975 from:0 till:25550
bar:1982 from:0 till:24368
bar:1990 from:0 till:24701
bar:1999 from:0 till:23707
bar:2008 color:cobar2 from:0 till:26586
bar:2013 from:0 till:25690
PlotData=
textcolor:black fontsize:S
bar:1793 at: 5592 text: 5592 shift:(-12,5)
bar:1821 at: 7352 text: 7352 shift:(-12,5)
bar:1841 at: 9272 text: 9272 shift:(-12,5)
bar:1856 at: 10877 text: 10877 shift:(-12,5)
bar:1872 at: 12111 text: 12111 shift:(-12,5)
bar:1886 at: 15375 text: 15375 shift:(-12,5)
bar:1901 at: 16105 text: 16105 shift:(-12,5)
bar:1911 at: 15386 text: 15386 shift:(-12,5)
bar:1926 at: 15150 text: 15150 shift:(-12,5)
bar:1936 at: 18450 text: 18450 shift:(-12,5)
bar:1946 at: 20437 text: 20437 shift:(-12,5)
bar:1954 at: 20383 text: 20383 shift:(-12,5)
bar:1962 at: 20924 text: 20924 shift:(-12,5)
bar:1968 at: 23328 text: 23328 shift:(-12,5)
bar:1975 at: 25550 text: 25550 shift:(-12,5)
bar:1982 at: 24368 text: 24368 shift:(-12,5)
bar:1990 at: 24701 text: 24701 shift:(-12,5)
bar:1999 at: 23707 text: 23707 shift:(-12,5)
bar:2008 at: 26586 text: 26586 shift:(-12,5)
bar:2013 at: 25690 text: 25690 shift:(-12,5)
</timeline>
|}
</div>
<small>''Źródła:''<br />''cassini/EHESS (dla danych z lat 1793-2006)<ref>{{cytuj stronę | url = http://cassini.ehess.fr/cassini/fr/html/fiche.php?select_resultat=29437 | tytuł = Rodez | data = | autor = | praca = | opublikowany = cassini/EHESS | język = fr | data dostępu = 2017-07-05}}</ref>''<br />''INSEE (dla danych z 2008 i 2013 roku)<ref name=insee/>''</small>
== Zobacz też ==
* [[Tramwaje w Rodez]]
==
{{Przypisy|
* <ref name=lra>{{cytuj stronę |url=http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http://www.amicale-ruthenoise.com/rodez/histoire/hist_antique.htm&title=Rodez%20dans%20l%27Antiquit%C3%A9%2C%20site%20de%20l%27amicale%20Ruth%C3%A9noise | tytuł=L'antiquité | data dostępu=2012-10-01 | autor = La Ruthénoise | rok= | język=fr}}</ref>
* <ref name=lrma>{{cytuj stronę |url=http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http://www.amicale-ruthenoise.com/rodez/histoire/hist_mage.htm&title=Rodez%20au%20Moyen%20%C3%82ge%2C%20site%20de%20l%27amicale%20Ruth%C3%A9noise | tytuł=Le Moyen-Âge | data dostępu=2012-10-01 | autor = La Ruthénoise | rok= | język=fr}}</ref>
* <ref name=lrr>{{cytuj stronę |url=http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http://www.amicale-ruthenoise.com/rodez/histoire/hist_renaiss.htm&title=Rodez%20%C3%A0%20la%20Renaissance%2C%20site%20de%20l%27amicale%20Ruth%C3%A9noise | tytuł=La Renaissance | data dostępu=2012-10-01 | autor = La Ruthénoise | rok= | język=fr}}</ref>
* <ref name=calameo>{{cytuj stronę |url=http://fr.calameo.com/read/0001352378245688386f4 | tytuł=La communauté d'agglomération du Grand Rodez à vos côtés pour entreprendre | data dostępu=2012-10-01 | autor = Calameo.com | rok= | język=fr}}</ref>
}}
{{Okręg Rodez}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Miejscowości w departamencie Aveyron]]
[[
[[Kategoria:Miasta w regionie Oksytania]]
| |||