Tipi: Różnice pomiędzy wersjami

[[GrafikaPlik:LittleBigMouth.1869.wsOglala girl in front of a tipi2.jpg|250px240px|thumb|Little Big Mouth przed swoim tipiTipi, zdjęcie z 1869.1891]]

'''Tipi''' -– rodzaj [[namiot]]u [[Indianie Ameryki Północnej|Indian Ameryki Północnej]], głównie północnej części obszaru [[Wielkie Równiny|Wielkich Równin]]. Nazwa pochodzi z języka [[Języki siouańskie|siouansiou]] i oznacza "miejsce„miejsce gdzie się żyje"żyje”. Używane były do mieszkania przez koczownicze plemiona, utrzymujące się z polowania na bizony (m.in. [[Dakotowie]]).

Stawianie tipi było obowiązkiem kobiet. Najpierw wiązały razem trzy szkieletowe, około 8-metrowe drągiżerdzie i stawiały je jako trójnóg, w którym jedna nogażerdź skierowana była na wschód, jedna na północ i jedna na południe; wschodnia noga-drągżerdź stanowiłstanowiła zarazem lewą framugę otworu wejściowego, jako że wejście zawsze znajdowało się od wschodu. Następnie dostawiały 13-23 lżejsze drągiżerdzie tak, by ich oparte na ziemi końce tworzyły koło o średnicy około pięciu metrów. OstatnimOstatnia ustawianymustawiana byłbyła drągżerdź, do któregoktórej przymocowane było pokrycie ze skór [[bizon amerykański|bizonów]], później [[płótno|płócienne]].

Pokrycie pierwotne sporządzano z 15-18 skór bizonich, wyprawionych, przyciętych i zszytych razem tak, że powstawało niemal pełne półkole. Po założeniu pokrycia na szkielet stykające się krawędzie spinano drewnianymi szpilami. Dolna krawędź zdobionegozdobiona według gustu właściciela pokrycia była przykołkowana do ziemi. W niektórych plemionach należało do zwyczaju, że po pokonaniu jakiegoś wyjątkowo walecznego wojownika, zwycięzca przejmował jego symbolikę, którą przyozdabiał własne tipi.

Na szczycie znajdował się otwór dymowy, zakrywany w razie potrzeby tzw. wiatrownicami, skórą przymocowaną do pokrycia tipi i przytrzymywaną na specjalnych drągachżerdziach. Tipi miało wejście od strony wschodniej, poniżej miejsca spinania skór i wspomnianego otworu dymowego; było ono zakrywane skórą przytrzymywaną na mniejszych drążkach. Tipi nie posiadało podłogi, a na środku znajdowało się miejsce na ognisko. posłaniaPosłania mieszkańców znajdowały się po obu stronach otworu wejściowego i -– ewentualnie -– z tyłu.

Dzięki swojej konstrukcji, tipi były łatwo przenośne. Kobiety rozbierały je, przy czym drągiżerdzie zakładano psom (a potem koniom) jako tragiżerdzie do przewożenia dobytku (travois), a w pierwszej mierze pokrycia. Konstrukcja tak spodobała się generałowimajorowi [[Henry Sibley|Henry'emu H. Sibleyowi]], że zaprojektował w oparciu o nią wzór namiotu wojskowego. Namioty te (okrągłe i z piecem pośrodku) służyłusłużyły wojskom obu stron w czasie [[Wojna secesyjna|wojny secesyjnej]]. Powszechnie znano je jako "''[[Namiot Sibleya|namioty Sibleya"]]''.

=== Zobacz też ===

* [[jurtawigwam]]

* [[puebloigloo]]

* [[pałatkajurta]]