12 Oszmiańska Brygada Armii Krajowej
12 Oszmiańska Brygada AK – polski oddział partyzancki[a] Okręgu Wilno Armii Krajowej.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1944 |
| Rozformowanie |
1944 |
| Nazwa wyróżniająca |
Oszmiańska |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
kpt. Hieronim Romanowski |
| Działania zbrojne | |
| Operacja Ostra Brama | |
| Organizacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
W lipcu 1944 w ramach Zgrupowania nr 3 Okręgu AK Wilno żołnierze brygady wzięli udział w operacji Ostra Brama. Przez kilka dni kwaterowali w pobliskich Powelkach. W lipcu 1944 liczyła ok. 400 partyzantów[2]. O świcie 18 lipca 1944, w Puszczy Rudnickiej, 10 Brygada Armii Krajowej została rozbrojona przez zmotoryzowane oddziały Armii Czerwonej[3].
Formowanie i zmiany organizacyjne
edytujNa początku kwietnia 1944 polskie oddziały partyzanckie działające w Inspektoracie F mocno powiększyły swój stan liczbowy i zostały przekształcone w brygady. Z V oddziału partyzanckiego „Marsa” utworzona została na bazie ośrodka AK w Krewie 12 Brygada pod dowództwem por. Hieronima Romanowskiego „Cerbera”. W tym czasie liczyła nieco ponad 50 ludzi. W kwietniu nastąpił dynamiczny rozwój brygady. Powołano dwa plutony strzeleckie, pluton zwiadu konnego, sekcję pionierów, drużynę ckm. Miesiąc upłynął na szkoleniu ochotników i tworzeniu nowych pododdziałów 12 brygady[4]. Pod koniec kwietnia wyznaczono koncentrację Zgrupowania nr 3 Okręgu Wilno Armii Krajowej. Miała ona nastąpić w rejonie miejscowości Klewica, Graużyszki, Wojsznaryszki. 12 Brygada stawiła się na koncentrację i została zakwaterowana w Wojnaryszkach[5]. Liczyła wtedy około 120 uzbrojonych żołnierzy-partyzantów[6].
Na początku czerwca stan 12 Brygady wynosił 230 ludzi. Również w czerwcu przeprowadzono reorganizację oddziału. Trzy plutony strzeleckie zostały przekształcone w trzy kompanie. W drugiej połowie czerwca do brygady dołączyły się wykwalifikowane sanitariuszki, utworzono też sekcję żandarmerii[7].
Działania brygady
edytuj12 maja w Graużyszkach odbyła się odprawa koordynacyjna dowódców brygad 3 Zgrupowania. Uczestniczył w niej też komendant „Wilk”. Plan działania przedstawił mjr „Jarema”. Przewidywał on rozbicie czterech kompanii z korpusu posiłkowego gen. Plechaviciusa stacjonujących w Murowanej Oszmiance. Brygada otrzymała zadanie ubezpieczać i osłaniać akcję.
Jeszcze 12 maja o 23.00. na Murowaną Oszmianką ruszyły cztery plutony 8 Brygady „Tura”. 3 Brygada „Szczerbca”, która miała uderzyć z zachodniej strony, spóźniła się akcję i do 23.30 w tym kierunku nie padł ani jeden strzał. W takich warunkach mjr „Jarema” nakazał uderzyć 12 Brygadzie z południa. Brygada uderzyła z marszu i częściowo odciążyła 8 Brygadę. Wzięła przy tym do niewoli około 20 litewskich żołnierzy[8].
W końcu maja nastąpiła zmiana miejsca stacjonowania brygad 3 Zgrupowania. 12 Brygada zakwaterowała się w Wierebuszkach[9].
29 maja walkę z silnym oddziałem sowieckim w okolicach Solecznik na trasie Klewica-Bieniakonie stoczyły patrole z 12 i 13 Brygady. Sowieccy partyzanci przechodzili z Puszczy Nalibockiej do Puszczy Rudnickiej. Po napotkaniu polskiego patrolu, oddział sowiecki otworzył ogień. W walce zginęło 4 polskich partyzantów: kpr. Ryszard Dudek „Zuch” i kpr. Felicjan Harynowski „Blok” z 13 Brygady, oraz st. sierż. Czajkowski „Czajka”, strz. Stanisław Wasilewski „Gwóźdź” „Gwiazda” z 12 Brygady. Pochowani zostali w Dziewieniszkach na skwerze w rynku pod kościołem[7].
W pierwszej dekadzie czerwca brygady 3 Zgrupowania otrzymały rozkaz zlikwidowania posterunku policji litewskiej w Holszanach rozmieszczony w budynku szkoły. 12 Brygada „Cerbera” miała ubezpieczać akcję z kierunku Oszmiany. Akcję zaplanowano na 8 czerwca, początek akcji – 23.00. Niestety, jeszcze przed 23.00, do Holszan przybyła kolumna 5 niemieckich czołgów. W tych warunkach nastąpiło odwołanie akcji. Wszczęcie walki oznaczało spalenie wielu zabudowań w samym mieście[7].
Po akcji na Holszany brygada rozpoczęła penetrację terenu w oparciu o wsie Giejstuny i Wierebuszki. W drugiej połowie czerwca miała kilka drobnych potyczek z wojskowymi patrolami niemieckimi ochrony torów kolejowych w okolicach Bohdanowa na linii kolejowej Mołodeczno-Lida. 20 czerwca brygada rozbroiła załogę samolotu niemieckiego, który przymusowo wylądował w okolicach Krewy. 22 czerwca walczyła z oddziałem niemieckim w Molewiczach[7]. W sumie, w okresie od kwietnia do czerwca 1944 brygada przeprowadziła 7 akcji bojowych[10].
Walki w ramach Akcji „Burza”
edytujRozkaz udziału w operacji Ostra Brama zastał brygadę w okolicach Holszan. Zgodnie z rozkazem miała opanować lotnisko na Porubanku i zniszczyć samoloty. Brygada nie zdążyła na czas dołączyć do Zgrupowania Bojowego nr 3 i rozkazu zniszczenia lotniska nie wykonała. Lotnictwo niemieckie bardzo mocno bombardowało polskie oddziały i zadało ciężkie straty[10].
Podczas przekraczania drogi Boruny-Holszany związała się walką z Niemcami. Straty własne: 1 zabity, 2 zaginionych i 4 rannych. Do Szwajcar dotarła rankiem 7 lipca. Ochraniała szpital polowy 3 czołówki sanitarnej.
7 lipca pod Szwajcarami wspólnie z 6 Brygadą mjr. Leona Koplewskiego – "Konara" uwolniła około 4 tysięcy jeńców z obozu w Mińsku maszerujących pod konwojem na Zachód.
Obsada personalna
edytuj- dowódca – kpt. Hieronim Romanowski "Cerber"
- zastępca dowódcy – por. Roman Olechnowicz "Mars"
- szef – sierż. Wacław Hajdukiewicz "Śmiały"
- kwatermistrz – kpt. Minejko "Wujek"
- szef kancelarii – kpr. Jan Sipilo "Słowik"
- podoficer broni – kpr. "Szczerba"
- lekarz – dr Zbigniew Szacki "Trus"
- dowódca zwiadu – ppor. Wacław Dobrzyński "Łuk"
- łącznik – "Basia"
Uwagi
edytuj- ↑ Nazwa „brygada” określała stopień samodzielności partyzanckiej danego oddziału. Na samodzielność pozwalał pewien minimalny stan (około 300 ludzi) i to była dolną granicą pojęcia „brygada”. Granica górna, określona względami swobody ruchu i manewrowania w walkach na tyłach nieprzyjaciela, wynosiła około 1000 ludzi[1].
Przypisy
edytuj- ↑ PSZ w II WŚ. Armia Krajowa 1950 ↓, s. 600.
- ↑ Boradyn, Chmielarz i Piskunowicz 1997 ↓, s. 53.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 279-280.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 233.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 234.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 235.
- ↑ a b c d Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 239.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 237.
- ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 238.
- ↑ a b Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 240.
Bibliografia
edytuj- Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.
- Roman Korab-Żebryk: Operacja wileńska AK. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04946-4.
- Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
- Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz w: Mówią wieki nr 9/1986.
- Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.
- Wzmianka o 12 Oszmiańskiej Brygadzie AK w Tygodniku Wileńszczyzny