Śluby panieńskie

Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca. Komedia w pięciu aktach, wierszem – komediowy utwór dramatyczny Aleksandra Fredry z 1832, napisany wierszem. Premiera miała miejsce we Lwowie w 1833. Głównym tematem utworu podzielonego na V aktów jest miłość.

Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca

Strona wydania z 1834
Autor	Aleksander Fredro
Typ utworu	komedia
Data powstania	1832
Wydanie oryginalne
Język	polski
Data wydania	1834

Geneza

Pierwsza wersja komedii, zatytułowana Magnetyzm, powstała w 1827, o czym świadczy data umieszczona przez samego autora na autografie. Zachował się plan pierwszej wersji sztuki, przechowywany obecnie w Bibliotece Narodowej, a także niepełny odpis pierwszej wersji sztuki zatytułowany Nienawiść mężczyzn, przechowywany w Ossolineum. Finalna redakcja powstała dopiero w 1832. Nie zachowały się rękopisy utworu, aczkolwiek do II wojny światowej istniał odpis sztuki sporządzony obcą ręką w 1833 na potrzeby cenzury lwowskiej i kopia z 1833 dla warszawskiego Teatru Narodowego. Prapremiera sztuki odbyła się we Lwowie 15 lutego 1833, zaś w Warszawie wystawiono ją 16 listopada 1834. Drukiem ukazała się po raz pierwszy w 1834 w tomie IV zbiorowego wydania dzieł Fredry (s. 5–179).

Tytułowy magnetyzm serca to teoria pseudonaukowa Franza Antona Mesmera. Głosił on, że w ciele istnieje fluid, który oddziałuje na drugą osobę i przyciąga ją jak magnes. Fredro wierzy w teorię bliźniaczych dusz, lecz nie wierzy w miłość od pierwszego wejrzenia.

Język utworu

W Ślubach da się zauważyć odchylenia w ortografii, fleksji i składni. Pisarz wplótł w tekst wiele przysłów i sentencji, z rzadka za to stosował archaizmy. Język utworu jest źródłem komizmu słownego, który głównie zasadza się na przytaczaniu wypowiedzi jednych bohaterów przez innych, lecz w odmiennej intonacji i dla innych celów. Innym chwytem było także wykorzystanie wieloznaczności leksemów, z której zdają sobie sprawę bohaterowie.

Wiersz

Fredro oparł swój utwór na jedenastozgłoskowcu. Pojawiają się też dwie inne miary: ośmiozgłoskowiec (we fragmentach, gdzie konieczna była synchronizacja słowa i ruchu) i trzynastozgłoskowiec (we fragmentach prezentujących światopogląd postaci).

Bohaterowie

Gustaw – najmocniej zaakcentowana postać w utworze. Można go ocenić jako wynik zetknięcia polskiej sarmacko-ziemiańskiej kultury z zagraniczną. Przystojny fircyk, cieszący się powodzeniem u kobiet (taki obraz prezentowany jest w akcie I), przechodzi zmianę wewnętrzną i pod wpływem miłości staje się dojrzałym mężczyzną. W III scenie aktu IV najmocniej zaznaczają się w nim cechy typowego romantyka. Jego imię nawiązuje do Gustawa z Dziadów, którego postawę (romantycznego kochanka) wyśmiewa Fredro w swojej komedii.

Albin – łzawy kochanek, który wykazuje się uległością wobec ukochanej. Wychowany na romantycznych dramatach i romansach. Fredro wyraźnie w tej postaci nawiązuje do sentymentalizmu.

Aniela Dobrójska – dobroduszna, łagodna, naiwna, uległa panna, której cechy zostały dodatkowo podkreślone imieniem. Także dojrzewa do prawdziwego uczucia, gdyż wcześniej znała tylko książkową wersję miłości.

Klara – żywa i energiczna, wierna ślubom złożonym z Anielą, ale ostatecznie pokonana przez zawiłe zabiegi. Błyskotliwa i inteligentna, często korzysta z ostrego języka. W jej postaci można dostrzec zarys emancypantki.

Radost – stryjaszek, poczciwy kawaler, wyrozumiały i troskliwy. Można się domyślić, iż kiedyś kochał się w pani Dobrójskiej.

Pani Dobrójska – matka Anieli i opiekunka Klary, czcigodna pani domu.

Jan – służący, wyprowadzacz koni.

Streszczenie

Fabuła komedii opowiada historię dwóch panienek Anieli i Klary, które postanawiają nigdy nie wychodzić za mąż i dręczyć mężczyzn swą obojętnością. Zakochany Albin od razu zostaje odrzucony przez Klarę, Aniela również jest obojętna na zaloty Gustawa, który z początku nie mógł uwierzyć w owe przysięgi dziewcząt. W końcu wymyśla on intrygę w celu zdobycia ukochanej i pomocy płaczącemu z rozpaczy Albinowi.

Komedia Fredry przedstawia miłość jako wielką, prawdziwą siłę, która pobudza ludzi do działania i przynosi radość życia. Fredro wierzył w potęgę miłości, która według niego jest szczęściem człowieka, jest radosna, zwieńczona małżeństwem, optymistyczna, lecz trzeba o nią walczyć.

Inscenizacje

Śluby panieńskie miały przynajmniej 230 inscenizacji teatralnych. W Teatrze Polskiego Radia jako słuchowiska realizowana była pięciokrotnie – w 1953 i 1954 (reż. Jerzy Leszczyński), 1972 (reż. Zbigniew Kopalko), 1993 (reż. Wojciech Markiewicz) oraz 2008 (reż. Henryk Rozen). W Teatrze Telewizji wystawiana była ośmiokrotnie – w 1957 (reż. Maria Wiercińska), 1960 (reż. Henryk Szletyński), 1966 (reż. Ireneusz Kanicki), 1972 (reż. Bohdan Korzeniewski), 1985 i 1995 (reż. Andrzej Łapicki), 2003 (reż. Krystyna Janda) oraz 2017 (reż. Jan Englert), zaś w 2010 Filip Bajon nakręcił na podstawie sztuki film fabularny pt. Śluby panieńskie.

• 
  Inscenizacja teatru amatorskiego ze Stanisławowa, około 1904
• 
  Spektakl Szkoły dramatycznej Michała Przybyłowicza w Krakowie, 1906
• 
  Michał Tarasiewicz w Ślubach panieńskich, około 1907
• 
  Rękopis z planem pierwszej wersji sztuki, około 1827
• 
  Teatr Polski, Lwów, 1843
• 
  Towarzystwo Artystów Sceny Polskiej, Kalisz, 1867
• 
  Afisz, Teatr Polski, Kraków, 1868
• 
  Teatr Rozmaitości, Warszawa, 1870
• 
  Teatr Miejski, Kraków, 1898
• 
  Teatr Polski, Poznań, 1918

Bibliografia

• JulianJ. Krzyżanowski JulianJ., CzesławC. Hernas CzesławC. (red.), Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. II. N–Ż, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, ISBN 83-01-05369-0 .
• Stanisław Pigoń: Komentarz. W: Aleksander Fredro: Komedie. Seria pierwsza IV. T. 4. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1956, s. 307–423, seria: Pisma wszystkie.

Linki zewnętrzne

• Wydania dramatu dostępne w bibliotece Polona