Artyleria w II Rzeczypospolitej

Artyleria w II Rzeczypospolitej – jeden z trzech, obok piechoty i kawalerii, głównych rodzajów wojska Sił Zbrojnych II RP (w ówczesnej terminologii rodzaj wojsk nazywano bronią).

1 czerwca 1939 r. w artylerii pełniło służbę 2589 oficerów, 4974 podoficerów zawodowych i nadterminowych oraz 53 320 szeregowych, co stanowiło 13,8% wszystkich żołnierzy WP (bez KOP). Pod względem liczebności stanów osobowych artyleria była drugim, po piechocie, rodzajem broni.

Formowanie oddziałów artylerii

Proces formowania pułków i dywizjonów artylerii odbywał się w ciągu całego dwudziestolecia międzywojennego. W listopadzie 1918 rozpoczęto tworzenie pułków artylerii polowej.

Pod koniec 1919 artyleria na froncie zorganizowana była następująco:

1 Brygada Artylerii:
- 1 pułk artylerii polowej (dziewięć baterii)
- 5 i 6 bateria 9 pap
- 1 dywizjon 1 pac w – dwie baterie (trzecia w głębi kraju)
2 Brygada Artylerii:
- 2 pułk artylerii polowej – osiem baterii
- 2 pułk artylerii ciężkiej – cztery baterie (bateria 4 i 6 w głębi kraju)
3 Brygada Artylerii:
- 3 pułk artylerii polowej – osiem baterii (6 bateria w głębi kraju)
- 3 pułk artylerii ciężkiej – cztery baterie (4 bateria wchodziła w skład dywizji górskiej, 6 bateria w głębi kraju)
4 Brygada Artylerii:
- 4 pułk artylerii polowej – dziewięć baterii
- 4 pułk artylerii ciężkiej – pięć baterii (3 bateria w głębi kraju)
5 Brygada Artylerii:
- 5 pułk artylerii polowej – siedem baterii (3 i 9 bateria w głębi kraju)
- 1 dywizjon 5 pac – trzy baterie
6 Brygada Artylerii:
- 6 pułk artylerii polowej – osiem baterii (2 bateria w głębi kraju)
- 1 dywizjon 6 pac – trzy baterie
7 Brygada Artylerii:
- 7 pułk artylerii polowej – dziewięć baterii
- 1 dywizjon 7 pac – trzy baterie
8 Brygada Artylerii:
- 8 pułk artylerii polowej – osiem baterii (8 bateria w głębi kraju)
- 1 dywizjon 8 pac - dwie baterie (2 bateria w głębi kraju)
9 Brygada Artylerii:
- 9 pułk artylerii polowej – cztery baterie (4 i 8 bateria w głębi kraju, 5 i 6 bateria w 1 DP, 9 bateria w 12 DP)
- 1 dywizjon 9 pac – trzy baterie
10 Brygada Artylerii:
- 10 pułk artylerii polowej – sześć baterii
- 1dywizjon 10 pac – trzy baterie
11 Brygada Artylerii:
- 11 pułk artylerii polowej – sześć baterii (baterie 6 i 8 w dywizji górskiej, 5 bateria w głębi kraju)
12 Brygada Artylerii:
- 12 pułk artylerii polowej – dziewięć baterii
- 9 bateria 9 pac
- 1 dywizjon 12 pac – jedna bateria (2 i 3 bateria w 14 DP)
13 Brygada Artylerii:
- 13 pułk artylerii polowej – dziewięć baterii
- 13 pułk artylerii ciężkiej – sześć baterii
14 Brygada Artylerii:
- 14 pułk artylerii polowej – dziewięć baterii
- 1dywizjon 12 pac w głębi kraju
- 2 bateria 7 dak
15 Brygada Artylerii:
- 15 pułk artylerii polowej – dziewięć baterii
- 1 dywizjon 15 pac – trzy baterie
16 Brygada Artylerii:
- 16 pułk artylerii polowej – osiem baterii (9 bateria w głębi kraju)
- 1dywizjon 16 pac – sześć baterii
17 Brygada Artylerii:
- 17 pułk artylerii polowej – osiem baterii (3 bateria w głębi kraju)
- 1 dywizjon 17 pac w głębi kraju
18 Brygada Artylerii:
- 18 pułk artylerii polowej – osiem baterii (bateria w głębi kraju)
- 4 bateria i 1 dywizjon 18 pac (dowództwo pułku i 2 dywizjon w głębi kraju)
Brygada Górska:
- 1 pułk artylerii górskiej – pięć baterii (4 bateria w głębi kraju)
- 21 pułk artylerii polowej – dwie baterie
- 3 dywizjon 11 pap – dwie baterie
- 1 dywizjon i 4 bateria 3 pac
Ochotnicza Brygada Artylerii:
- 4 dywizjon 1 pułku artylerii polowej – trzy baterie
- 4 dywizjon 5 pułku artylerii polowej – trzy baterie
- 2 dywizjon 5 pułku artylerii ciężkiej – trzy baterie

Pułki artylerii polowej

1918

5 pułk artylerii polowej - powstał z połączenia 1 pap „Lwów” (przemianowanego na 4 pap) i 5 pap „Lwów”
7 pułk artylerii polowej
8 pułk artylerii polowej

1919

1 pułk artylerii polowej – powstał z przemianowania 12 pułku artylerii polowej
2 pułk artylerii polowej – powstał z połączenia 7 i 10 pułku artylerii polowej
3 pułk artylerii polowej – powstał z połączenia 2 i 9 pułku artylerii polowej
4 pułk artylerii polowej – powstał z połączenia 3 i 11 pułku artylerii polowej
6 pułk artylerii polowej – powstał z połączenia 1 i 2 pułku artylerii górskiej
9 pułk artylerii polowej – powstał z utworzonego na terenie Francji 6 pułku artylerii polowej
10 pułk artylerii polowej – powstał z utworzonego na terenie Francji 6 pułku artylerii polowej
12 pułk artylerii polowej – powstał z utworzonego na terenie Francji 6 pułku artylerii polowej
13 pułk artylerii polowej – powstał z utworzonego na terenie Francji 1 pułku artylerii polowej
18 pułk artylerii polowej – utworzony na terenie Włoch
19 pułk artylerii polowej
14 pułk artylerii polowej – powstał z przemianowania 3 pułku artylerii polowej Armii Wielkopolskiej
15 pułk artylerii polowej – powstał z przemianowania 1 pułku artylerii polowej Armii Wielkopolskiej
17 pułk artylerii polowej – powstał z przemianowania 2 pułku artylerii polowej Armii Wielkopolskiej

1920

16 pułk artylerii polowej
20 pułk artylerii polowej – powstał z przemianowania 2 pułku artylerii polowej litewsko–białoruskiej
23 pułk artylerii polowej – powstał z przemianowania 214 Ochotniczego Wielkopolskiego Pułk Artylerii Polowej

1921

11 pułk artylerii polowej
21 pułk artylerii polowej
22 pułk artylerii polowej – powstał z utworzonego na terenie Francji 2 pułku artylerii polowej, noszącego od września 1919 roku nazwę 11 pułk artylerii polowej
pułki artylerii polowej o numerach 24 ÷ 30

31 grudnia 1931 roku Minister Spraw Wojskowych przemianował:

pułki artylerii polowej na pułki artylerii lekkiej (skrót pal),
Pułk Manewrowy Artylerii przy Centrum Wyszkolenia Artylerii w Toruniu na 31 Pułk Artylerii Lekkiej,
Dywizjon Manewrowy Artylerii przy Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie na 32 Dywizjon Artylerii Lekkiej^[1].

Osobny artykuł: Pułki artylerii lekkiej w II Rzeczypospolitej.

Artyleria konna

Formowanie jednostki dywizjonów artylerii konnej rozpoczęto w 1919 roku. Powstały wówczas dywizjony o numeracji: 1, 2, 4, 5, 6 i 7.

W maju 1920 roku utworzono 3 Dywizjon Artylerii Konnej, a w lipcu 9 Dywizjon Artylerii Konnej. Ten ostatni w czerwcu 1921 roku został przemianowany na 8 dak, a w 1927 roku - 14 Dywizjon Artylerii Konnej.

Od kwietnia do października 1921 roku istniał 1 Pułk Artylerii Konnej.

W latach 1922–1924 sformowano 10, 11, 12 i 13 Dywizjony Artylerii Konnej.

Osobny artykuł: Dywizjon artylerii konnej (II RP).

Artyleria ciężka

Pułki artylerii ciężkiej o numeracji 1, 3 oraz 8 i 10 utworzono w 1921, a 2 i 9 pułk artylerii ciężkiej w 1922 roku. Dywizjony artylerii ciężkiej powstały w latach 1937–1939.

W lipcu 1931 roku przemianowano sformowany w styczniu 1919 roku 1 Pułk Artylerii Górskiej na 1 Pułk Artylerii Motorowej.

W 1920 roku został zorganizowany 1 Pułk Artylerii Najcięższej.

Artyleria przeciwlotnicza

W czerwcu 1924 roku Dywizjon Artylerii Zenitowej został przekształcony w 1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej.

W 1926 roku powstały dywizjony artylerii przeciwlotniczej: 2, 3, 5, 6, 7 i 8.

W czerwcu 1928 roku zostały utworzone kolejne dwa dywizjony: 9 i 10, a we wrześniu 1937 roku 11 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej.

Artyleria pomiarów

W październiku 1927 roku, w wyniku reorganizacji Szkoły Pomiarów Artylerii Centrum Wyszkolenia Artylerii, powstał 1 Dywizjon Pomiarów Artylerii.

W listopadzie 1938 roku utworzono 2 Dywizjon Pomiarów Artylerii.

Artyleria piechoty

W 1928 roku w każdym pułku piechoty utworzono pluton artylerii piechoty, w skład którego wchodziły dwa działony 75 mm armat polowych wzór 1902/1926. Plutony przeznaczone były do bezpośredniego towarzyszenia w toku walki czołowym rzutom piechoty, poprzez strzelanie na wprost do sił żywych i środków ogniowych nieprzyjaciela. Wskutek wielkiego rozproszenia plutonów w 90 pułkach piechoty, a także wskutek tego, że plutony te traktowano jako pododdziały piechoty, była to artyleria zepchnięta na margines życia artyleryjskiego, ze wszystkimi wynikającymi z tego faktu konsekwencjami^[2]

Osobny artykuł: Artyleria piechoty.

W 1934 roku wzmocniono siłę ogniową piechoty przydzielając jej 81 mm moździerze wzór 1931. Każdy batalion piechoty otrzymał dwa moździerze. Organizacyjnie obsługi moździerzy tworzyły pluton w kompanii ciężkich karabinów maszynowych. Moździerze były wówczas bronią towarzyszącą piechoty i nie zaliczano ich do artylerii.

Artyleria w 1939

Do wojny obronnej w 1939 artyleria polska przystąpiła po częściowym zrealizowaniu planu modernizacji Wojska Polskiego. Dokonano pewnych zmian w uzbrojeniu i organizacji wojsk. Ujednolicono między innymi sprzęt pułków i dywizji piechoty.

Organizacja artylerii

W 1939 artyleria wchodziła w skład oddziałów i związków taktycznych piechoty i kawalerii oraz Odwodu Naczelnego Wodza.

Dywizja piechoty

Batalion piechoty posiadał:

pluton moździerzy w składzie dwóch moździerzy kal. 81 mm wz. 18/31.

Na szczeblu pułku piechoty występowały:

kompania dział przeciwpancernych – dziewięć dział kal. 37 mm wz. 36
pluton artylerii piechoty – dwie armaty kal. 75 mm wz. 02/26.

Taką organizację posiadały tylko pułki piechoty w dywizjach czynnych, natomiast pułki piechoty dywizji rezerwowych posiadały kompanie dział przeciwpancernych w składzie czterech dział. W dywizjach rezerwowych nie było plutonów artylerii piechoty.

Armata kal. 105 mm wz. 29

Dywizja piechoty posiadała:

dywizjon artylerii ciężkiej (dac)
- bateria armat – trzy armaty kal. 105 mm wz. 29
- bateria haubic kal. 155 mm wz. 17 – trzy haubice.
pułk artylerii lekkiej (pal)
- trzy dywizjony
  - trzy baterie po 4 działa

Ogółem dywizja piechoty posiadała

20 moździerzy 81 mm
27 armat przeciwpancernych
6 dział piechoty 75 mm wz. 02/26
24 lub 12 dział 75 mm wz. 97
12 lub 24 haubice 100 mm
3 armaty 105 mm
3 haubice 155 mm

Brygada kawalerii

Znacznie skromniejsza była artyleria brygady kawalerii. W jej skład wchodził dywizjon artylerii konnej (dak). 11 dak-ów posiadało organizację dwojakiego typu: cztery – czterobateryjne, pozostałe – trójbateryjne. W każdej baterii znajdowały się cztery armaty kal. 75 mm wz. 02/26.

W brygadzie kawalerii znajdowały się:

2 moździerze 81 mm
12 lub 16 armat 76 mm wz. 02/26
14 lub 18 i dział przeciwpancernych

W brygadzie pancerno-motorowej znajdowały się:

4 moździerze
4 armaty 75 mm
4 haubice 100 mm
27 armat ppanc

Artyleria Odwodu Naczelnego Wodza

W skład artylerii Odwodu Naczelnego Wodza wchodziły :

dziesięć pułków artylerii ciężkiej (pac)
jeden pułk artylerii najcięższej (pan)
jeden pułk artylerii motorowej (pam)

Pułki artylerii ciężkiej nie miały jednolitej organizacji. Różna w nich była liczba dywizjonów i odmienny skład baterii oraz różne wyposażenie w sprzęt (armaty kal. 105 mm wz. 29 i 100 mm wz. 78/09/31 oraz haubice kal. 155 mm wz. 17)

Wyposażenie

Moździerze

Wojsko Polskie dysponowało około 1200 moździerzami 81 mm wz. 18, 28, 30, 31 typu francuskiego. Produkowano je w kraju. Ich zasięg wynosił 3200 – 3500 m. Moździerze te pod względem jakościowym zaspokajały potrzeby batalionu, lecz ich liczba w batalionie była dalece niewystarczająca.

27 moździerzy kal. 220 mm wz. 32 znajdowało się w pułku artylerii najcięższej. Posiadały one zasięg 10 – 15 km. Skuteczność rażenia pocisków, jak na artylerię najcięższą, była jednak zbyt mała.

Artyleria do ognia pośredniego

Armata 75 mm wz. 1897 w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Armata wz. 1878/09/31

W armii polskiej w 1939 do artylerii do ognia pośredniego zaliczano wszystkie armaty i haubice od 75 mm wzwyż (o ile nie wchodziły w skład innego rodzaju artylerii).

Na wyposażeniu pułków piechoty, dywizjonów artylerii konnej i pociągów pancernych znajdowały się armaty piechoty 75 mm wz. 02/26. Etat przewidywał 436 sztuk, a faktycznie było ich w armii 466. Zasięg tych dział wynosił do 10 700 m. Z zasady były wykorzystywane do towarzyszenia piechocie.

Drugim typem dział lekkich były armaty 75 mm wz. 97, stanowiące wyposażenie pułków i dywizjonów artylerii lekkiej. We wrześniu było ich 1374 sztuk. Zasięg 11 200 m. Było to działo uniwersalne o przestarzałej jednak konstrukcji.

W pułkach artylerii lekkiej znajdowało się również około 900 sztuk haubic 100 mm o zasięgu 10 800 m.

Do dział ciężkich zaliczano armaty 105 mm wz. 13 i 29 o zasięgu odpowiednio 10 i 15 km. Posiadały je dywizjony i pułki artylerii ciężkiej, Było ich w WP 254 sztuki.

Ponadto pułki i dywizjony artylerii ciężkiej posiadały haubice 155 mm wz. 1917 typu Schneidera o zasięgu 11 200 m. Było ich 341.

6, 46 i 47 dywizjony artylerii ciężkiej miały ponadto armaty 120 mm o zasięgu 12 400 m. Razem 43 sztuki.

Artyleria przeciwpancerna

Armata przeciwpancerna wz. 36 w Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej

Stanowiły ją armaty kal. 37 mm wz. 1936 Bofors będące na wyposażeniu pułków piechoty, kawalerii i brygady pancerno-motorowej w ogólnej liczbie 1184 dział.

Elementem obrony przeciwpancernym mogły być także działa pancerne. W Polsce opracowany został jednak jedynie prototyp takiego działa.

Artyleria motorowa

Pododdziały artylerii motorowej posiadały w swym uzbrojeniu działa o trakcji motorowej. Brygady zmotoryzowane posiadały 4 haubice 100 mm i 4 działa 75 mm, a pułk artylerii motorowej 8 dział 75 mm, 4 haubice 100 mm i 8 armat 120 mm

Przekształcenia jednostek artylerii w latach 1918–1923

Przekształcenia organizacyjne podano na podstawie zestawienia opracowanego przez urzędnika Archiwum Wojskowego Wacława Zawadzkiego pod kierunkiem kpt. Wiktora Brumera w 1935 roku^[3]

Na podstawie rozkazów Sztabu Generalnego WP nr 101505 i 01008 z 2 grudnia 1918 roku zatwierdzone zostały nazwy dla oddziałów artylerii sformowanych na terenie Okręgu Generalnego „Kraków”:

1 Krakowski pułk artylerii polowej → 1 pułk artylerii polowej,
2 Krakowski pułk artylerii polowej → 2 pułk artylerii polowej,
Przemyski pułk artylerii polowej → 3 pułk artylerii polowej,
Lwowski pułk artylerii polowej → 4 pułk artylerii polowej,
2 Lwowski pułk artylerii polowej → 5 pułk artylerii polowej,
Krakowski pułk artylerii ciężkiej → 1 pułk artylerii ciężkiej,
Przemyski pułk artylerii ciężkiej → 2 pułk artylerii ciężkiej,
Podhalański pułk artylerii górskiej → 1 pułk artylerii górskiej
Przemyski pułk artylerii górskiej → 2 pułk artylerii górskiej,
Krakowski pułk artylerii wałowej → 1 pułk artylerii wałowej,
Przemyski pułk artylerii wałowej → 2 pułk artylerii wałowej,
Lwowski pułk artylerii wałowej → 3 pułk artylerii wałowej^[4].

Artyleria austriacka

2 pułk artylerii fortecznej (Kraków) → w listopadzie 1918 stał się zalążkiem 2 pułku artylerii ciężkiej w Krakowie → przemianowany 3 grudnia 1918 na 1 pułk artylerii wałowej → przemianowany 6 czerwca 1919 na 6 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany 7 września (kwietnia?) 1921 na 6 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w 1921 do 5 pułku artylerii ciężkiej
7 dywizjon artylerii konnej → zalążek batalionu zapasowego 1 pułku artylerii Legionów
12 pułk artylerii polowej → wraz z 2 pułkiem artylerii wałowej XI 1918 stanowił zalążek 2 krakowskiego pułku artylerii polowej → 1 czerwca 1919 wraz z 9 pułkiem artylerii polowej utworzył 3 pułk artylerii polowej Legionów
130 pułk artylerii polowej → jego bateria zapasowa XI 1918 stanowiła zalążek 1 pułku artylerii polowej Lwów → przemianowany 6 stycznia 1919 na 4 pułk artylerii polowej → wcielony 30 maja 1919 do 5 pułku artylerii polowej we Lwowie

Artyleria ciężka

1 pułk artylerii Armii gen. Hallera → przemianowany 1 września 1919 na 13 Kresowy pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 13 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w październiku 1921 do 2 pułku artylerii ciężkiej, a bateria zapasowa przemianowana na kadrę baterii zapasowej 27 pułku artylerii polowej
1 pułk instrukcyjny artylerii ciężkiej Armii gen. Hallera → 1 września 1919 sztab pułku i I dywizjon oraz 3 i 4 bateria wcielony do → 113 pułku artylerii ciężkiej → przemianowany 17 lutego 1920 na 18 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 18 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 7 września 1921 wraz z baterią zapasową do 1 pułku artylerii ciężkiej, a 1 i 2 bateria do → 113 pułku artylerii polowej
1 Krakowski pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 3 pułk artylerii ciężkiej → 31 maja 1919 I dywizjon przemianowany na 3 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony we wrześniu 1921 wraz z baterią zapasową do 2 pułku artylerii ciężkiej → II dywizjon przemianowany 26 grudnia 1920 na dywizjon artylerii ciężkiej Litewsko-Białoruski → przemianowany na 19 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 31 października 1921 wraz z baterią zapasową do 3 pułku artylerii ciężkiej
1 pułk artylerii ciężkiej Legionów z II/3 pułku artylerii ciężkiej i IV/2 pułku artylerii ciężkiej → przemianowany 21 maja 1919 na 2 pułk artylerii ciężkiej Legionów → przemianowany na 2 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w 1921 do 10 pułku artylerii ciężkiej, a bateria zapasowa przemianowana na kadrę batalionu zapasowego 28 pułku artylerii polowej → I/1 pułku artylerii ciężkiej przemianowany na 1 dywizjon artylerii ciężkiej Legionów → wcielony 27 listopada do 3 pułku artylerii ciężkiej → II/1 pułku artylerii ciężkiej przemianowany w grudniu 1920 na 21 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony z końcem 1921 wraz z baterią zapasową do 5 pułku artylerii ciężkiej
1 Przemyski pułk artylerii ciężkiej → przemianowany 18 grudnia 1919 na 2 Przemyski pułk artylerii ciężkiej → przemianowany w czerwcu 1919 na 4 pułk artylerii ciężkiej → I dywizjon przemianowany w 1921 na 4 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w październiku 1921 do 8 pułku artylerii ciężkiej → wcielony w 1922 do 9 pułku artylerii ciężkiej, a bateria zapasowa przemianowana na kadrę baterii zapasowej 25 pułku artylerii polowej → II dywizjon powstały w lipcu 1919 z 10 ćwiczebnego dywizjonu artylerii we Włocławku → przemianowany 1 listopada 1920 na I/20 pułk artylerii ciężkiej
1 Wielkopolski pułk artylerii ciężkiej (Poznań), 10 grudnia 1919 I dywizjon utworzył 4 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 14 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 2 listopada 1921 wraz z baterią zapasową do 7 pułku artylerii ciężkiej → II i III dywizjon utworzył 17 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany w lipcu 1920 na 17 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w listopadzie 1921 wraz z baterią zapasową do 7 pułku artylerii ciężkiej → wcielony w kwietniu 1922 do 2 pułku artylerii ciężkiej
2 pułk artylerii ciężkiej w Krakowie → przemianowany 3 grudnia 1918 na 1 pułk artylerii wałowej → przemianowany 6 czerwca 1919 na 6 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany 7 września 1921 na 6 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w 1921 do 5 pułku artylerii ciężkiej
2 Wielkopolski pułk artylerii ciężkiej z batalionu wielkopolskiego artylerii ciężkiej w Poznaniu → przemianowany 10 grudnia 1919 na 15 pułk artylerii ciężkiej → I dywizjon przemianowany na 15 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w październiku 1921 wraz z baterią zapasową do 8 pułku artylerii ciężkiej
3 pułk artylerii ciężkiej (Warszawa), I dywizjon wcielony do 2 pułku artylerii ciężkiej Legionów → II dywizjon wcielony do 1 pułku artylerii ciężkiej Legionów
3 pułk artylerii Armii gen. Hallera, sztaby pułku I i II dywizjonu oraz 1, 2, 4, 5, 6 i 10 bateria → wcielona do 12 Kresowego pułku artylerii ciężkiej → przemianowany na 12 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony z końcem 1921 wraz z baterią zapasową do 6 pułku artylerii polowej → 3 bateria wcielona do 11 Kresowego pułku artylerii ciężkiej w Grudziądzu → przemianowany w 1920 na 11 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony z końcem 1921 do 10 pułku artylerii ciężkiej, a bateria zapasowa przemianowana na kadrę baterii zapasowej 10 pułku artylerii ciężkiej → 7, 13, 14 i 15 bateria oraz sztab V dywizjonu do 113 Kresowego pułku artylerii ciężkiej → przemianowany 17 lutego 1920 na 18 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 18 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 7 września 1921 wraz z baterią zapasową do 1 pułku artylerii ciężkiej
4 pułk artylerii ciężkiej Armii gen. Hallera, 7 bateria wcielona 1 września 1919 do 113 pułku artylerii ciężkiej
4 pułk artylerii ciężkiej (Lwów) z baterii: Basia, Iwan, Longinus → przemianowany 30 maja 1919 na 5 Lwowski pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 5 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony z końcem 1921 do 6 pułku artylerii ciężkiej, a bateria zapasowa przemianowana na kadrę batalionu zapasowego 24 pułku artylerii polowej
5 Lwowski pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 5 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony z końcem 1921 do 6 pułku artylerii ciężkiej, a bateria zapasowa przemianowana na kadrę batalionu zapasowego 24 pułku artylerii polowej
6 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany 7 września 1921 na 6 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w 1921 do 5 pułku artylerii ciężkiej
7 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 7 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 16 października 1921 wraz z baterią zapasową do 4 pułku artylerii ciężkiej
8 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 8 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 7 września 1921 wraz z baterią zapasową do 1 pułku artylerii ciężkiej
9 pułk artylerii ciężkiej (Dęblin-Zajezierze) → przemianowany na 9 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony z końcem 1921 wraz z baterią zapasową do 9 pułku artylerii ciężkiej
10 pułk artylerii ciężkiej (Skierniewice) → przemianowany w 1921 na 10 Kaniowski pułk artylerii ciężkiej → wcielony 23 października 1921 do 4 pułku artylerii ciężkiej, a baterię zapasową przemianowano na kadrę baterii zapasowej 26 pułku artylerii polowej
11 Kresowy pułk artylerii ciężkiej w Grudziądzu → przemianowany w 1920 na 11 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony z końcem 1921 do 10 pułku artylerii ciężkiej, a bateria zapasowa przemianowana na kadrę baterii zapasowej 10 pułku artylerii ciężkiej
12 Kresowy pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 12 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony z końcem 1921 wraz z baterią zapasową do 6 pułku artylerii polowej
13 Kresowy pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 13 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w październiku 1921 do 2 pułku artylerii ciężkiej, a bateria zapasowa przemianowana na kadrę baterii zapasowej 27 pułku artylerii polowej
14 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 14 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 2 listopada 1921 wraz z baterią zapasową do 7 pułku artylerii ciężkiej
15 Wielkopolski pułk artylerii ciężkiej → I dywizjon przemianowany na 15 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w październiku 1921 wraz z baterią zapasową do 8 pułku artylerii ciężkiej → II dywizjon przemianowany na 30 dywizjon artylerii ciężkiej
16 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 16 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w październiku 1921 wraz z baterią zapasową do 8 pułku artylerii ciężkiej
17 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany w lipcu 1920 na 17 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony w listopadzie 1921 wraz z baterią zapasową do 7 pułku artylerii ciężkiej → wcielony w kwietniu 1922 do 2 pułku artylerii ciężkiej
18 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 18 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 7 września 1921 wraz z batalionem zapasowym do 1 pułku artylerii ciężkiej
20 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany 7 maja 1921 na 29 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 27 listopada 1921 wraz z baterią zapasową do 3 pułku artylerii ciężkiej
21 pułk artylerii ciężkiej utworzył 21 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony z końcem 1921 wraz z baterią zapasową do 5 pułku artylerii ciężkiej
113 Kresowy pułk artylerii ciężkiej → przemianowany 17 lutego 1920 na 18 pułk artylerii ciężkiej → przemianowany na 18 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 7 września 1921 wraz z batalionem zapasowym do 1 pułku artylerii ciężkiej
30 Syberyjski dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 15 listopada 1921 do 9 pułku artylerii ciężkiej
Dywizjon artylerii ciężkiej na Cytadeli (Warszawa) → wcielony 12 grudnia 1919 do 3 pułku artylerii ciężkiej
Dywizjon litewsko-białoruski → przemianowany na 19 dywizjon artylerii ciężkiej → wcielony 30 października 1921 wraz z baterią zapasową do 3 pułku artylerii ciężkiej
Dywizjon samodzielny grupy gen. Ledóchowskiego → wcielony do 1 pułku artylerii polowej
bateria „Andrzej” → wcielona do 10 pułku artylerii ciężkiej
bateria „B. 155” Obrony Stolicy → wcielona do 1 pułku artylerii ciężkiej
bateria „Basia” → wcielona do 6 pułku artylerii ciężkiej
bateria „Iwan” → wcielona do 6 pułku artylerii ciężkiej
bateria „Longinus” → wcielona do 4 pułku artylerii ciężkiej (Lwów)
bateria miotaczy min → wcielona do 6 pułku artylerii ciężkiej

Artyleria forteczna

Dywizjon Modlin → wcielony 14 maja 1919 do 8 pułku artylerii ciężkiej
Dywizjon Zegrze → wcielony w 1919 do 7 pułku artylerii ciężkiej

Artyleria górska

1 pułk artylerii górskiej powstał w listopadzie 1918 z połączenia z 2 pułkiem artylerii górskiej → utworzył w czerwcu 1919 6 pułk artylerii polowej.
1 pułk artylerii górskiej powstał 12 lipca 1919 z przemianowania 3 pułku artylerii górskiej → przemianowany 1 sierpnia 1931 na 1 pułk artylerii motorowej.
2 pułk artylerii górskiej powstał z przemianowania 1 pułku artylerii wałowej w Krakowie → połączył się w czerwcu 1919 z 1 pułkiem artylerii górskiej → utworzył 6 pułk artylerii polowej
2 pułk artylerii górskiej powstał w 1922 z III/l pułku artylerii górskiej → przemianowany później na 1 pułk artylerii górskiej (1 pułk artylerii motorowej).
3 pułk artylerii górskiej powstał 25 stycznia 1919 w Starym Sączu → przemianowany 12 lipca 1919 na 1 pułk artylerii górskiej

Artyleria konna

1 pułk artylerii konnej → zlikwidowany 22 sierpnia 1921, a dywizjony pułku zachowały dotychczasową numerację: I, II, V.
2 pułk artylerii konnej → zlikwidowany 22 sierpnia 1921, a dywizjony pułku zachowały dotychczasową numerację: III, VI, IX.
3 pułk artylerii konnej → zlikwidowany 22 sierpnia 1921, a dywizjony pułku zachowały dotychczasową numerację: IV, VII, VIII.
I dywizjon artylerii konnej powstał 25 lutego 1919. Dywizjon trzykrotnie wydzielał 3 baterie do utworzonych 6, 10, 12 dywizjonu artylerii konnej, jako kadry.
I Wielkopolski dywizjon artylerii konnej → przemianowany na 7 dywizjon artylerii konnej
7 dywizjon artylerii konnej powstał z przemianowania 1 Wielkopolskiego dywizjonu artylerii konnej. Dywizjon dwukrotnie wydzielał 3 baterię do nowo utworzonych 10 i 11 dywizjonu artylerii konnej
8 dywizjon artylerii konnej powstał 12 sierpnia 1920 → przemianowany w czerwcu 1921 na 9 dywizjon artylerii konnej
10 dywizjon artylerii konnej zlikwidowany w marcu 1921 przez baterię zapasową artylerii konnej nr 3
Dywizjon Wojsk Litwy Środkowej → wcielony do 3 dywizjonu artylerii konnej
3 bateria artylerii konnej (Lublin) → wcielona do 3 dywizjonu artylerii konnej
3 szwadron artylerii konnej powstały na początku 1919 → przemianowany na 5 baterię konną „Odsieczy Lwowa” → wcielona 26 maja 1919 do 4 dywizjonu artylerii konnej
5 szwadron artylerii konnej 3 pułku ułanów powstały w 1918 w Warszawie → wcielony 18 grudnia 1918 do 1 dywizjonu artylerii konnej
bateria alarmowa przy baterii zapasowej artylerii konnej nr 1 → wcielona w styczniu 1921 do 5 dywizjonu artylerii konnej
bateria zorganizowana w Ciechanowie → wcielona do 2 dywizjonu artylerii konnej
bateria partyzancka kpt. Golikowa Oddziału rtm. Jaworowskiego → wcielona do 5 dywizjonu artylerii konnej
bateria konna jazdy kresowej rtm. Jaworowskiego → zob. bateria partyzancka kpt. Golikowa.
bateria kpt. Kiwerskiego → wcielona 1 sierpnia 1919 do 3 dywizjonu artylerii konnej
bateria por. Lechnickiego → wcielona 8 lipca 1919 do 3 dywizjonu artylerii konnej
bateria ochotnicza krakusów powstała w lipcu 1920 z baterii zapasowej 6 pułku artylerii polowej → wcielona w 1920 do 9 dywizjonu artylerii konnej
bateria odrębna powstała w listopadzie 1918 z 5/8 pułku artylerii polowej → wcielona do 5 dywizjonu artylerii konnej
bateria mjr Robakiewicza → wcielona do 1 dywizjonu artylerii konnej
bateria konna grupy gen. Zygadłowicza powstała w marcu 1919 w Lubomlu → wcielona do 3 dywizjonu artylerii konnej
Pluton por. Kopańskiego w Radomsku → wcielony do 1 dywizjonu artylerii konnej
Pluton grupy płk Sławka → wcielony do 8 dywizjonu artylerii konnej, późniejszego 9 dywizjonu artylerii konnej
bateria zapasowa nr 1 → wcielona do 1 dywizjonu artylerii konnej
bateria zapasowa nr 3 w Poznaniu → ewidencję posiada 7 dywizjon artylerii konnej

Artyleria motorowa

1 pułk artylerii motorowej → przemianowany na 1 pułk artylerii najcięższej
Dywizjon motorowy artylerii polowej nr IV 1 pułku artylerii polowej Legionów → wcielony do 16 pułku artylerii polowej

Artyleria lekka polowa

1 pułk polowej artylerii lekkiej (Warszawa) → przemianowany 20 grudnia 1918 na 6 pułk artylerii polowej → przemianowany 20 maja 1919 na 7 pułk artylerii polowej
1 pułk polowej artylerii lekkiej im. gen. Bema we Włoszech → przemianowany na 6 pułk artylerii polowej Armii gen. Hallera → przemianowany 1 września 1919 na 12 Kresowy pułk artylerii polowej
1 pułk polowej artylerii lekkiej Armii gen. Hallera → przemianowany 1 września 1919 na 13 Kresowy pułk artylerii polowej
1 pułk instrukcyjny polowej artylerii lekkiej Armii gen. Hallera → zobacz 1 pułk instrukcyjny artylerii ciężkiej Armii gen. Hallera
1 pułk polowej artylerii lekkiej Legionów powstał 1 czerwca 1919 z połączenia 7 i 10 pułku artylerii polowej → przemianowany 12 czerwca 1919 na 2 pułk artylerii polowej Legionów
1 pułk polowej artylerii lekkiej Legionów (Kraków) → w czerwcu 1919 do pułku wszedł 12 pułk artylerii polowej, a IV dywizjon motorowy pułku wcielony do 16 pułku artylerii polowej (bez 10 baterii).
1 pułk polowej artylerii lekkiej litewsko-białoruski (Wołkowysk) → przemianowany 1 lipca 1919 na 19 pułk artylerii polowej
1 pułk polowej artylerii lekkiej Lwów → przemianowany 6 stycznia 1919 na 4 pułk artylerii polowej → wcielony 30 maja 1919 do 5 Lwowskiego pułku artylerii polowej
1 Przemyski pułk artylerii lekkiej → przemianowany na 3 pułk artylerii polowej
1 Wielkopolski pułk artylerii lekkiej. 11/1 Wielkopolskiego pułku artylerii polowej wcielony do 3 Wielkopolskiego pułku artylerii polowej → przemianowany 21 września 1919 na 15 pułk artylerii polowej
2 pułk polowej artylerii lekkiej Armii gen. Hallera → przemianowany na 11 Kresowy pułk artylerii polowej → przemianowany na 22 pułk artylerii polowej
2 Krakowski pułk artylerii lekkiej (Kraków) → połączony 1 czerwca 1919 z 9 pułkiem artylerii polowej utworzył 3 pułk artylerii polowej Legionów
2 pułk polowej artylerii lekkiej litewsko-białoruski → przemianowany 1 listopada 1920 na 20 pułk artylerii polowej
2 pułk polowej artylerii lekkiej Wojsk Litwy Środkowej → przemianowany we wrześniu 1921 na 29 pułk artylerii polowej
2 pułk polowej artylerii lekkiej we Włoszech → przemianowany we Francji na 7 pułk artylerii polowej Armii gen. Hallera → przemianowany 1 września 1919 na 113 Kresowy pułk artylerii polowej → przemianowany 7 marca 1920 na 18 pułk artylerii polowej
2 pułk Wielkopolski polowej artylerii lekkiej (Poznań). Pułk wydzielił II dywizjon do 3 Wielkopolskiego pułku artylerii polowej → przemianowany 10 grudnia 1919 na 17 pułk artylerii polowej
3 pułk polowej artylerii lekkiej Armii gen. Hallera. I dywizjon wcielił do 11 Kresowego pułku artylerii polowej, w czerwcu 1921 III dywizjon pułku odszedł do 24 pułku artylerii polowej → przemianowany na 22 pułk artylerii polowej, II dywizjon do 12 Kresowego pułku artylerii polowej, a III dywizjon do 13 pułku artylerii polowej
3 pułk polowej artylerii lekkiej w Jarosławiu połączony z 11 Jarosławskim pułkiem artylerii polowej utworzył 4 pułk artylerii polowej
3 Wielkopolski pułk polowej artylerii lekkiej → przemianowany 10 grudnia 1919 na 14 pułk artylerii polowej
4 pułk polowej artylerii lekkiej powstał z przemianowania 1 pułku artylerii polowej Lwów → wcielony 30 maja 1919 do 5 Lwowskiego pułku artylerii polowej
6 pułk polowej artylerii lekkiej Armii gen. Hallera → przemianowany 1 września 1919 na 12 Kresowy pułk artylerii polowej
6 pułk polowej artylerii lekkiej (Warszawa) → przemianowany 23 maja 1919 na 7 pułk artylerii polowej
7 pułk polowej artylerii lekkiej Armii gen. Hallera → przemianowany 1 września 1919 na 113 Kresowy pułk artylerii polowej → przemianowany 7 marca 1920 na 18 pułk artylerii polowej
7 pułk polowej artylerii lekkiej (Cytadela Warszawska) połączony z 10 pułkiem artylerii polowej → utworzył 1 czerwca 1919 1 pułk artylerii polowej Legionów
9 pułk polowej artylerii lekkiej w Garwolinie 1 lipca1919 połączony z 2 Krakowskim pułkiem artylerii polowej → utworzył 3 pułk artylerii polowej Legionów
10 pułk polowej artylerii lekkiej połączony 1 czerwca 1919 z 7 pułkiem artylerii polowej → utworzył 1 pułk artylerii polowej Legionów
11 Kresowy pułk polowej artylerii lekkiej, w czerwcu 1921 III dywizjon pułku odszedł do 24 pułku artylerii polowej → przemianowany na 22 pułk artylerii polowej
11 Przemyski pułk polowej artylerii lekkiej w Przemyślu, połączony w czerwcu 1919 z 3 Jarosławskim pułkiem artylerii polowej → utworzył 4 pułk artylerii polowej
12 pułk polowej artylerii lekkiej w Rembertowie → wcielony 29 maja 1919 do 1 pułku artylerii polowej Legionów
113 Kresowy pułk polowej artylerii lekkiej → przemianowany 7 marca 1920 na 18 pułk artylerii polowej
201 pułk polowej artylerii lekkiej, II dywizjon wcielono do 6 pułku artylerii polowej
202 pułk polowej artylerii lekkiej w Radomiu. Utworzono tylko dwie baterie, które wcielono do 21 pułku artylerii polowej
203 pułk polowej artylerii lekkiej, bateria ochotnicza wcielona do 20 pułku artylerii polowej jako 9 bateria, a 204 pułk zlikwidowany przez baterię zapasową 1 pułku artylerii polowej
205 pułk polowej artylerii lekkiej, I dywizjon wcielony do 5 pułku artylerii polowej, II dywizjon do 11 Kresowego pułku artylerii polowej, III dywizjon do 12 pułku artylerii polowej
214 pułk ochotniczy wielkopolski w Poznaniu. I dywizjon wcielono do 15 pułku artylerii polowej, II dywizjon do 17 pułku artylerii polowej, a w kwietniu 1921 z obu tych dywizjonów → utworzono 23 pułk artylerii polowej
216 pułk ochotników kresowych przy baterii zapasowej 16 pułku artylerii polowej → wcielony we wrześniu 1920 do 2 pułku artylerii polowej Wojsk Litwy Środkowej
1 dywizjon odeski 4 dywizji gen. Żeligowskiego w Odessie i na Kubaniu. Po powrocie do kraju w lipcu 1919 wcielono do 10 i 19 pułku artylerii polowej
116 dywizjon pomorski powstał przy baterii zapasowej 16 pułku artylerii polowej
Dywizjon ochotniczy lubelski → 3 bateria wcielona do 202 ochotniczego pułku artylerii polowej
Dywizjon syberyjski po powrocie do kraju wcielono do 16 pułku artylerii polowej jako IV dywizjon (wcielony następnie do 30 pułku artylerii polowej).
Dywizjon ochotniczy wielkopolski w Poznaniu → wcielono do 214 pułku artylerii polowej
Dywizjon w Wołkowysku → wcielono do 1 pułku artylerii polowej litewsko-białoruskiego
bateria alarmowa 1 pułku artylerii polowej Wojsk Litwy Środkowej
bateria działek piechoty w Rembertowie → wcielona do 12 pułku artylerii polowej Rembertów
bateria jarosławska w Jarosławiu → wcielona do 3 pułku artylerii polowej w Jarosławiu
bateria przemyska w Przemyślu → wcielona do 11 Przemyskiego pułku artylerii polowej
bateria zapasowa Poznań-Główna → wcielona do 16 pułku artylerii polowej
bateria zapasowa artylerii lekkiej Dywizji Pomorskiej → wcielona do 16 pułku artylerii polowej
bateria zapasowa 11 i 18 pułku artylerii polowej w Tarnowie → przemianowana na baterię zapasową 1 Lwowskiego pułku artylerii polowej
Oddział artylerii w Garwolinie Polskiej Siły Zbrojnej powstały w 1917 → wcielony w grudniu 1918 do 9 pułku artylerii polowej
1 dywizjon ćwiczebny: w czerwcu 1919 sztab dywizjonu i 1 bateria → wcielona do 11/1 pułku artylerii ciężkiej Legionów → 2 bateria wcielona jako kadra do 7 pułku artylerii polowej
8 dywizjon ćwiczebny w Częstochowie → jedną baterię wcielono do 7 pułku artylerii polowej → drugą baterię do 2 pułku artylerii polowej Legionów i 2 pułku artylerii ciężkiej
9 dywizjon ćwiczebny w Łodzi → 1 bateria wcielona do baterii zapasowej 10 pułku artylerii polowej, po likwidacji dywizjonu 21 lipca 1919.
10 dywizjon ćwiczebny rozwiązany 28 maja 1919 → 1 bateria wcielona do 4 pułku artylerii ciężkiej → 2 bateria do 4 pułku artylerii polowej
11 dywizjon ćwiczebny rozwiązany 14 czerwca 1919 → 1 bateria wcielona do 9 pułku artylerii ciężkiej, pozostałe do 1/9 pułku artylerii polowej

Artyleria pozycyjna

Pułk artylerii pozycyjnej (Warszawa) → wcielony do 1 pułku artylerii polowej
bateria pozycyjna w Ostrołęce → wcielona we wrześniu 1919 do 8 pułku artylerii ciężkiej
bateria pozycyjna w Różanie → wcielona we wrześniu 1919 do 8 pułku artylerii ciężkiej

Artyleria wałowa

1 pułk artylerii wałowej → przemianowany 6 czerwca 1919 na 6 pułk artylerii ciężkiej
3 pułk artylerii wałowej w Krakowie → przemianowany w marcu 1919 na 2 pułk artylerii górskiej
1 bateria wałowa (Lwów) wchodziła w skład 4 i 5 pułku artylerii ciężkiej → wcielona ostatecznie do 21 pułku artylerii polowej

Zobacz też

Przypisy

↑ Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 36 z 31 grudnia 1931 roku, poz. 473.
↑ Igor Błagowieszczański, Artyleria w II wojnie światowej. Studium historyczno-wojskowe, Warszawa 1983, s. 18, 22, 24. Roman Łoś, Artyleria polska 1914-1939, Warszawa 1991, s. 193.
↑ Spis byłych oddziałów WP 1935 ↓, s. 68–72.
↑ Rozkazy DOGen. Kraków ↓, Nr 29 z 3 stycznia 1921 roku.

Bibliografia

Rozkazy Dowództwa Okręgu Generalnego Kraków. Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2018-10-20].
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2/III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Igor Błagowieszczański: Artyleria w II wojnie światowej. Studium historyczno-wojskowe. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1983. ISBN 83-11-06909-3.
Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.

Linki zewnętrzne

Artyleria - uzbrojenie Wojska Polskiego na 1939.pl

[1] Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 36 z 31 grudnia 1931 roku, poz. 473.

[2] Igor Błagowieszczański, Artyleria w II wojnie światowej. Studium historyczno-wojskowe, Warszawa 1983, s. 18, 22, 24. Roman Łoś, Artyleria polska 1914-1939, Warszawa 1991, s. 193.

[CITEREFSpis_byłych_oddziałów_WP193568–72-3] Spis byłych oddziałów WP 1935 ↓, s. 68–72.

[CITEREFRozkazy_DOGen._KrakówNr_29_z_3_stycznia_1921_roku-4] Rozkazy DOGen. Kraków ↓, Nr 29 z 3 stycznia 1921 roku.

[1]

[2]

[3]

[4]