Arumuni
Arumuni, Aromuni – zbiorcza nazwa obejmująca różne romańskojęzyczne grupy etniczne zamieszkujące Bałkany[1]. Liczebność grupy to około 200 tysięcy osób[2].
Państwa zamieszkane przez Arumunów
edytujWspółcześnie Arumuni mieszkają w rozproszeniu w górskich regionach północnej i środkowej Grecji i południowo-wschodniej Albanii, Rumunii, południowej Macedonii Północnej[1], również w Bułgarii i Serbii[2]. W ciągu wieków ulegli asymilacji, która postępuje nadal, szczególnie w Grecji, gdzie nie mają statusu mniejszości narodowej i oficjalnie nazywani są „Grekami romanofońskimi”[3], lecz także Vlachami[4].
Współcześnie w Grecji, w języku potocznym, termin oznaczający Vlacha (Βλάχος) ma znaczenie pejoratywne, niekoniecznie z desygnatem etnicznym[4].
Determinanty arumuńskości
edytujW klasycznym ujęciu wyznacznikami arumuńskości były posługiwanie się dialektami wschodnioromańskimi (obecnie określanymi jako język arumuński), utrzymywanie się z pasterstwa transhumancyjnego i wyznawanie prawosławia.
Arumuni a Wołosi
edytujKwestią kontrowersyjną jest relacja desygnatu pojęcia „Arumuni” do „Wołosi”. Jak się wydaje, Arumuni są częścią etnosu wołoskiego zamieszkującą południową Macedonię Północną i Epir. Pojęcie Arumuni jest więc węższe niż Wołosi.
Pochodzenie
edytujUważa się, iż Arumuni są zromanizowanymi potomkami ludów zamieszkujących Półwysep Bałkański przed podbojem rzymskim, m.in. Daków i Traków. W średniowieczu (XII–XIII wiek) grupy Arumunów opuszczały Półwysep Bałkański i osiedlały się na północ od Dunaju, m.in. w Polsce, gdzie znane były jako Wołosi. Wobec wojen i prześladowań w XVIII wieku i na początku XIX wieku elity Arumunów osiedlały się masowo w miastach monarchii habsburskiej – w Budapeszcie, Belgradzie, Klużu. Arumuńscy emigranci osiedli na terenie Mołdawii i Siedmiogrodu byli główną siłą rumuńskiego odrodzenia narodowego.
Genetyka
edytujBosch ze współpracownikami poddali próbie hipotezę, czy Wołosi są potomkami zlatynizowanych Daków, Ilirów, Traków, Greków. Hipotezy tej nie udało się dowieść ze względu na wysoki stopień podobieństwa genetycznego jakie posiadają wszystkie badane grupy etniczne Bałkanów. Okazuje się, że językowe i kulturowe różnice pomiędzy różnymi etnosami/narodami bałkańskiego nie były wystarczająco silne, aby uniknąć przepływu genów między nimi[5].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Aromuni, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-05-11].
- ↑ a b The Vlachs. greekhelsinki.gr, maj 1994. [dostęp 2015-05-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)]. (ang.).
- ↑ Irena Sawicka, Jolanta Sujecka, Wprowadzenie do Balkanologii, Warszawa 2015, s. 66, ISBN 978-83-64031-26-7 [dostęp 2023-04-16].
- ↑ a b Ewa Nowicka. Arumuni/Vlasi w Grecji: polityka i tożsamość. „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia”. XXVIII/1, s. 285–320, 2021. Poznań: Wydawnictwo Wydziału Historii UAM. DOI: 10.14746/bp.2021.28.13. ISSN 0239-4278.
- ↑ E Bosch et al. Paternal and maternal lineages in the Balkans show a homogeneous landscape over linguistic barriers, except for the isolated Aromuns. Annals of Human Genetics, Volume 70, Issue 4 (p 459-487)
Bibliografia
edytuj- A. J.B. Wace, M. S. Thompson: The nomads of the Balkans. An account of life und customs among the Vlachs of northern Pindus, Methuen, Londyn 1914 (przedruk: Londyn 1972, ISBN 0-416-76100-3) (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj