Australijczyk Roku

Australijczyk Roku (ang. Australian of the Year) – doroczna nagroda społeczna przyznawana w Australii od 1960 roku, jako część obchodów Dnia Australii, jednego z głównych świąt państwowych, obchodzonego 26 stycznia. Gala wręczenia nagród odbywa się tradycyjnie w Canberze w przeddzień tego święta. Nagroda uważana jest za jedną z najbardziej prestiżowych w Australii, choć nie wiążą się z nią żadne gratyfikacje finansowe ani jakiekolwiek inne przywileje. Otrzymujące ją osoby stają się jednak bardzo szybko ważnymi autorytetami publicznymi^[1].

Według organizatorów, nagroda ma za zadanie „doceniać osiągnięcia i wkład wybitnych Australijczyków”. „wskazywać wiodących obywateli, którzy są przykładem dla wszystkich” i którzy „inspirują poprzez swoje osiągnięcia i motywują do własnego wkładu w czynienie Australii lepszą”^[2].

Historia

Pomysł organizacji nagłośnionego medialnie plebiscytu pojawił się w latach 50. XX wieku w środowiskach pragnących przywrócić obchodom Dnia Australii społeczne zainteresowanie, które zmniejszało się w poprzednich dekadach. W latach 1960–1975 nagroda przyznawana była w Melbourne przez kapitułę złożoną z pięciu osób, zasiadających w niej z urzędu: premiera Wiktorii, Lorda Burmistrza Melbourne, anglikańskiego arcybiskupa Melbourne, wicekanclerza (rektora) University of Melbourne oraz przewodniczącej Narodowej Rady Kobiet. Model ten sprawiał, iż o nagrodzie decydowali w całości prominenci ze stanu Wiktoria, choć dotyczyła ona całego kraju. W efekcie w 1975 nastąpił rozłam i powstanie konkurencyjnej nagrody w Canberze, której nieformalnie patronował rząd federalny Australii. Po czterech latach równoległego działania obu kapituł, zawarto kompromis, w wyniku którego obie nagrody połączono, zaś nadzór nad nimi przejęła Narodowa Rada Dnia Australii, która wprowadziła zupełnie nowy system przyznawania wyróżnień.

Kategorie i sposób przyznawania

Obecnie oprócz kategorii głównej (Australijczyk Roku) istnieją trzy kategorie dodatkowe: Młody Australijczyk Roku (od 1979, dla osób w wieku 16–30 lat), Starszy Australijczyk Roku (od 1999, dla osób mających co najmniej 60 lat) i Lokalny Bohater Australii (od 2003, dla osób szczególnie zasłużonych dla społeczności lokalnych).

Zgłosić kandydata do nagrody może każdy, np. za pośrednictwem formularza on-line, przy czym organizatorzy publikują kryteria, które powinni spełniać kandydaci. Następnie odbywa się etap regionalny plebiscytu, podczas którego w każdym stanie i terytorium Australii jury złożone z wybitnych przedstawicieli różnych dziedzin życia wyłania zwycięzców w każdej kategorii dla tego stanu lub terytorium. Następnie wybrane w podobny sposób jury ogólnokrajowe wskazuje zwycięzców federalnych spośród laureatów stanowych i terytorialnych.

Lista wyróżnionych

Australijczyk Roku

rok	laureat	stan/terytorium	działalność
1960	Frank Macfarlane Burnet	Wiktoria	laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny
1961	Joan Sutherland	Nowa Południowa Walia	śpiewaczka operowa
1962	Jock Sturrock	Wiktoria	żeglarz
1963	John Carew Eccles	Wiktoria	laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny
1964	Dawn Fraser	Nowa Południowa Walia	pływaczka
1965	Robert Helpmann	Australia Południowa	aktor, tancerz, choreograf
1966	Jack Brabham	Nowa Południowa Walia	kierowca wyścigowy
1967	The Seekers	Wiktoria	zespół muzyczny
1968	Lionel Rose	Wiktoria	bokser
1969	Richard Casey	Queensland	polityk, gubernator generalny Australii
1970	Norman Thomas Gilroy	Nowa Południowa Walia	duchowny katolicki, pierwszy australijski kardynał
1971	Evonne Goolagong	Nowa Południowa Walia	tenisistka
1972	Shane Gould	Nowa Południowa Walia	pływaczka
1973	Patrick White	Nowa Południowa Walia	pierwszy australijski laureat Literackiej Nagrody Nobla
1974	Bernard Heinze	Wiktoria	muzyk, dyrygent
1975 (Melbourne)	John Warcup Cornforth	Nowa Południowa Walia	laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii
1975 (Canberra)	Alan Stretton	Wiktoria	dowódca akcji ratunkowej po cyklonie „Tracy” (1974)
1976	Edward Dunlop	Wiktoria	lekarz, przywódca australijskich jeńców w czasie II wojny światowej
1977 (Melbourne)	Raigh Roe	Australia Zachodnia	przewodnicząca Związku Kobiet Wiejskich
1977 (Canberra)	Murray Tyrrell	Wiktoria	urzędnik państwowy, działacz ekologiczny
1978 (Melbourne)	Galarrwuy Yunupingu	Terytorium Północne	działacz aborygeński
1978 (Canberra)	Alan Bond	Nowa Południowa Walia	przedsiębiorca, sponsor żeglarstwa
1979 (Melbourne)	Harry Butler	Australia Zachodnia	przyrodnik, działacz ekologiczny
1979 (Canberra)	Neville Bonner	Queensland	pierwszy aborygeński senator federalny
1980	Manning Clark	Australijskie Terytorium Stołeczne	historyk
1981	John Crawford	Nowa Południowa Walia	ekonomista
1982	Edward Williams	Queensland	przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Igrzysk Wspólnoty Narodów w Brisbane
1983	Robert de Castella	Australijskie Terytorium Stołeczne	biegacz-maratończyk
1984	Lowitja O’Donoghue	Australia Południowa	działaczka aborygeńska
1985	Paul Hogan	Nowa Południowa Walia	aktor
1986	Dick Smith	Nowa Południowa Walia	przedsiębiorca, pasjonat lotnictwa, filantrop
1987	John Farnham	Wiktoria	piosenkarz i muzyk
1988	Kay Cottee	Nowa Południowa Walia	żeglarka
1989	Allan Border	Nowa Południowa Walia	krykiecista
1990	Fred Hollows	Nowa Południowa Walia	lekarz i działacz humanitarny
1991	Peter Hollingworth	Wiktoria	duchowny anglikański, działacz społeczny
1992	Mandawuy Yunupingu	Terytorium Północne	muzyk i działacz aborygeński
1994	Ian Kiernan	Nowa Południowa Walia	działacz ekologiczny
1995	Arthur Boyd	Nowa Południowa Walia	artysta malarz
1996	John Yu	Nowa Południowa Walia	lekarz pediatra, dyrektor szpitala dziecięcego
1997	Peter Doherty	Queensland	laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny
1998	Cathy Freeman	Queensland	lekkoatletka
1999	Mark Taylor	Nowa Południowa Walia	krykiecista
2000	Gustav Nossal	Wiktoria	lekarz immunolog, działacz społeczny
2001	Peter Cosgrove	Nowa Południowa Walia	generał, dowódca sił pokojowych w Timorze Wschodnim
2002	Patrick Rafter	Queensland	tenisista
2003	Fiona Stanley	Australia Zachodnia	lekarz epidemiolog
2004	Steve Waugh	Nowa Południowa Walia	krykiecista
2005	Fiona Wood	Australia Zachodnia	chirurg plastyczna, specjalistka leczenia oparzeń
2006	Ian Frazer	Queensland	lekarz immunolog, wynalazca szczepionki na raka szyjki macicy
2007	Tim Flannery	Nowa Południowa Walia	przyrodnik, badacz zmian klimatu
2008	Lee Kernaghan	Queensland	muzyk country
2009	Michael Dodson	Australijskie Terytorium Stołeczne	prawnik, działacz aborygeński
2010	Patrick McGorry	Wiktoria	lekarz psychiatra, ekspert w zakresie zdrowia psychicznego młodzieży
2011	Simon McKeon	Wiktoria	działacz społeczny
2012	Geoffrey Rush	Wiktoria	aktor
2013	Ita Buttrose	Nowa Południowa Walia	dziennikarka i przedsiębiorca
2014	Adam Goodes	Nowa Południowa Walia	zawodnik futbolu australijskiego
2015	Rosie Batty	Wiktoria	działaczka społeczna
2016	David Morrison	Australijskie Terytorium Stołeczne	generał, emerytowany dowódca Australian Army
2017	Alan Mackay-Sim	Queensland	naukowiec (biomedycyna) specjalizujący się w leczeniu urazów rdzenia kręgowego
2018	Michelle Simmons	Nowa Południowa Walia	naukowiec specjalizująca się w zagadnieniach mechaniki kwantowej
2019	Craig Challen Richard Harris	Australia Zachodnia Australia Południowa	nurkowie jaskiniowi uczestniczący w akcji ratunkowej w jaskini Tham Luang
2020	James Muecke	Australia Południowa	chirurg okulista, założyciel Sight for All
2021	Grace Tame	Tasmania	rzecznik ofiar napaści na tle seksualnym
2022	Dylan Alcott	Wiktoria	paraolimpijczyk, rzecznik praw osób niepełnosprawnych

Przypisy

↑ David Marr: Brains trump brawn in idealised picture of an outdoor nation. smh.com.au, 2012-01-26. [dostęp 2012-03-10]. (ang.).
↑ About the Awards. australianoftheyear.org. [dostęp 2012-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-16)]. (ang.).

Bibliografia

Strona oficjalna nagród (ang.)

[1] David Marr: Brains trump brawn in idealised picture of an outdoor nation. smh.com.au, 2012-01-26. [dostęp 2012-03-10]. (ang.).

[2] About the Awards. australianoftheyear.org. [dostęp 2012-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-16)]. (ang.).

[1]

[2]