Dekalog VIII

Dekalog VIII (Dekalog, osiem) – polski telewizyjny film psychologiczny z 1988 roku w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego, zrealizowany według scenariusza napisanego przezeń wraz z Krzysztofem Piesiewiczem. Jest to nominalnie ósma część cyklu filmów Dekalog, reinterpretująca ósme przykazanie Dekalogu: „Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu”, w realiach warszawskiego Ursynowa lat 80. XX wieku.

Dekalog VIII

Gatunek	film psychologiczny
Rok produkcji	1988
Data premiery	22 czerwca 1990
Kraj produkcji	Polska
Język	polski
Czas trwania	54 minuty
Reżyseria	Krzysztof Kieślowski
Scenariusz	Krzysztof Kieślowski, Krzysztof Piesiewicz
Główne role	Maria Kościałkowska, Teresa Marczewska
Muzyka	Zbigniew Preisner
Zdjęcia	Andrzej J. Jaroszewicz
Scenografia	Halina Dobrowolska
Kostiumy	Małgorzata Obłoza, Halina Ćwikło
Montaż	Ewa Smal
Poprzednik	Dekalog VII
Kontynuacja	Dekalog IX

W czasie okupacji młoda kobieta odmówiła pomocy żydowskiej dziewczynce, gdyż – jak twierdziła – religia nie pozwala jej na poświadczenie nieprawdy. Czterdzieści lat później kobiety znowu się spotykają – starsza Zofia (Maria Kościałkowska) jest profesorem etyki, a młodsza Elżbieta (Teresa Marczewska) – tłumaczką jej prac, która zjawia się w Warszawie. Okazuje się, że powody, którymi kierowała się wówczas Zofia, były inne od tych, które podała.

Fabuła

Profesor etyki na Uniwersytecie Warszawskim, Zofia, poznaje ocalałą z Zagłady Żydów Elżbietę, nowojorską tłumaczkę jej prac. Choć poznały się wcześniej za granicą, dopiero teraz Elżbieta zdradza historię swojego ocalenia. Podczas II wojny światowej Zofia i jej mąż odmówili schronienia Elżbiecie, sześcioletniej wówczas żydowskiej dziewczynce, która uciekła z warszawskiego getta, by szukać schronienia po aryjskiej stronie muru. Zofia i jej mąż argumentowali wówczas swoją decyzję niemożnością poświadczenia nieprawdy (mieli zostać fikcyjnymi rodzicami chrzestnymi), gdyż to było niezgodne z ich wiarą. Szczęśliwie Elżbietę przygarnęli inni Polacy, z którymi po wojnie wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Świadomość, że dziecko przeżyło, pomaga Zofii pozbyć się ciężaru przeszłości .

Zofia ma szansę wyjaśnić prawdziwe powody, dla których nie opiekowała się Elżbietą. Jak wyjaśnia, jej rodzina działała w Armii Krajowej, a jej mąż był oficerem Kedywu (Kierownictwa Dywersji), który zajmował się zwalczaniem kolaborantów i wysoko postawionych funkcjonariuszy Gestapo i SS. uwalniając wielu więźniów. Gestapo próbowało infiltrować organizację. Do odmowy przyjęcia Elżbiety przyczyniła się informacja, iż człowiek, który przywiózł dziecko do Zofii, był podejrzany o kolaborację z Gestapo, co mogło zagrozić organizacji. Krawiec podejrzewany o kolaborację z hitlerowcami, którego Elżbieta później odwiedza, kategorycznie odmawia rozmowy o dawnych czasach. W ostatniej scenie filmu, zza krat okiennych swojego zakładu obserwuje na ulicy rozmawiające ze sobą Zofię i Elżbietę .

Obsada

• Maria Kościałkowska – Zofia
• Teresa Marczewska – Elżbieta Loranz
• Artur Barciś – student na wykładzie Zofii
• Wojciech Asiński – student na wykładzie Zofii
• Anna Zagórska – studentka na wykładzie Zofii
• Tadeusz Łomnicki – krawiec
• Marian Opania – dziekan
• Bronisław Pawlik – sąsiad Zofii
• Ewa Skibińska – studentka na wykładzie Zofii
• Krzysztof Rojek – człowiek-guma
• Jacek Strzemżalski – dozorca w kamienicy przy ul. Noakowskiego
• Jerzy Schejbal – ksiądz
• Marek Kasprzyk – student

Produkcja

Krzysztof Kieślowski, reżyser filmu

Dekalog VIII jest nominalnie ósmą częścią cyklu filmów telewizyjnych Dekalog, nakręconych przez Krzysztofa Kieślowskiego według scenariusza napisanego przezeń wraz z adwokatem Krzysztofem Piesiewiczem. Pomysł na film wyszedł od Kieślowskiego, który wspominał:

Przypadkowo jedna z moich przyjaciółek opowiedziała mi historię pewnej Żydówki, której ktoś obiecał pomoc i ostatecznie obietnicy nie spełnił. Wtedy zrozumiałem, że temat ten jest mi bliski i że nieźle byłoby opowiedzieć w sposób bardzo naturalny o relacjach polsko-żydowskich na co dzień, tak żeby to, co polskie, i to, co żydowskie, nie miało większego znaczenia.

Powstanie Dekalogu VIII przypadło na moment rozliczeń ze stosunkami polsko-żydowskimi. W 1985 roku Claude Lanzmann nakręcił serial dokumentalny Szoah o Zagładzie Żydów na ziemiach polskich, a dwa lata później Jan Błoński opublikował sławny esej Biedni Polacy patrzą na getto. Piesiewicz argumentował za poruszeniem kwestii relacji polsko-żydowskich, gdyż miał w pamięci wydarzenie, o którym opowiadała mu matka – morderstwo żydowskiego niemowlęcia podczas nazistowskiej obławy na ulicy Grójeckiej. Dlatego też Piesiewicz twierdził stanowczo, iż „opowiadanie o Holokauście w Polsce i o Polakach w czasie Holokaustu powinno być opowiadaniem o winie niezarzucalnej, ale o winie. Dopiero wtedy naprawdę możemy zmierzyć się w wymiarze etycznym z tym, co działo się wokół nas, Polaków, podczas straszliwej, zbrodniczej okupacji”.

Role Zofii i Elżbiety Kieślowski powierzył odpowiednio Marii Kościałkowskiej oraz Teresie Marczewskiej; krawca zagrał Tadeusz Łomnicki. Zdjęcia do filmu nakręcił operator Andrzej J. Jaroszewicz. Premiera telewizyjna Dekalogu VIII odbyła się 22 czerwca 1990 roku.

Odbiór

Dekalog VIII był różnie odbierany przez krytyków. Joseph Cunneen ocenił film jako najlepszy w całym cyklu, ponieważ „oglądanie filmu skupiającego się na dwóch starszych kobietach, które przepracowują złożone problemy emocjonalne i etyczne, bez odniesienia do ich życia seksualnego, jest tak porywająco niezwykłe”. Odmiennego zdania był Marek Haltof, umieszczając Dekalog VIII wśród najsłabszych filmów cyklu i uznając film za „zbyt dydaktyczny” w swej tezie o „złożoności czasów minionych”.

Bibliografia

• JosephJ. Cunneen JosephJ., „Being Alive is a Gift”: Krzysztof Kieslowski’s The Decalogue, „Spiritus: A Journal of Christian Spirituality”, 1 (1), 2001, s. 79–85, DOI: 10.1353/scs.2001.0006, ISSN 1535-3117 [dostęp 2021-06-17] .
• MarekM. Haltof MarekM., The cinema of Krzysztof Kieślowski: variations on destiny and chance, London: Wallflower, 2004, ISBN 978-0-231-50402-7 .
• KrzysztofK. Kieślowski KrzysztofK., Dekalog, osiem, wyd. DVD, Warszawa: Telewizja Polska, 2015, ISBN 978-83-938849-5-7 .
• KrzysztofK. Piesiewicz KrzysztofK., MikołajM. Jazdon MikołajM., Kieślowski. Od „Bez końca” do końca, Warszawa: Wielka Litera, 2021, ISBN 978-83-8032-528-9 .

Linki zewnętrzne

• Dekalog VIII w bazie IMDb (ang.)