Drapieżne
Drapieżne[27] (Carnivora) – rząd lądowych i wodnych ssaków z infragromady łożyskowców (Placentia) w obrębie podgromady żyworodnych (Theria).
| Carnivora[1] | |||||
| Bowdich, 1821[2] | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Magnordo | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd |
drapieżne | ||||
| |||||
| Podrzędy | |||||
| |||||
Drapieżne występują na wszystkich kontynentach[28]. Cechuje je duża zdolność przystosowawcza. Część przystosowała się do środowiska wodnego i skolonizowała większość mórz oraz niektóre słodkowodne akweny. Jest to jeden z najbardziej zróżnicowanych pod względem przystosowań ekologicznych rzędów ssaków. Zalicza się tutaj gatunki od rozmiarów łasicy (kilkaset gramów), do 700 kg w przypadku form lądowych (niedźwiedzie) i 2 ton u form wodnych (niektóre płetwonogie). W obrębie Carnivora występują zarówno gatunki typowo drapieżne i padlinożerne, odżywiające się niemal wyłącznie pokarmem zwierzęcym (kotowate, psowate, niedźwiedź polarny), jak i gatunki, dla których mięso stanowi jedynie część diety (niedźwiedzie, szopowate) aż do skrajnych przypadków całkowitej roślinożerności (panda). Wiele mniejszych gatunków jest owadożerna, a formy wodne odżywiają się głównie rybami oraz mięczakami i skorupiakami.
Cechy charakterystyczne
edytujDo charakterystycznych cech ssaków drapieżnych należy ich uzębienie, z pokaźnymi kłami, zredukowanymi siekaczami i zębami trzonowymi wyposażonymi w guzki służące do rozcierania pokarmu. Carnivora posiadają bardzo charakterystyczną cechę uzębienia trzonowego. Mianowicie ostatni górny przedtrzonowiec i pierwszy dolny trzonowiec tworzą ostrą i tnącą strukturę, tzw. łamacze służące do odcinania kawałków mięsa. Łamacze działają jak nożyce lub sekator odcinając duże kęsy pokarmu, który następnie jest połykany bez przeżuwania. Ta struktura u wielu grup uległa modyfikacjom. Zwłaszcza gatunki wszystkożerne i roślinożerne zatraciły ostrą, tnącą krawędź na rzecz bardziej spłaszczonych zębów do rozcierania pokarmu roślinnego. Gatunki wodne, takie jak foki, mają wtórnie uproszczone uzębienie trzonowe, ponieważ zęby służą im jedynie do chwytania śliskiego pokarmu, połykanego następnie w całości. Niektóre gatunki, jak np. niedźwiedź wargacz (Ursus (Melursus) ursinus), lis otocjon (Otocyon megalotis) lub protel (Proteles criststus) mają zredukowane uzębienie, ponieważ odżywiają się głównie owadami społecznymi, takimi jak termity.
Systematyka
edytujDo niedawna wyróżniano dwa podrzędy: palconogie (Fissipedia) obejmujące drapieżniki lądowe i płetwonogie (Pinnipedia), do którego zaliczono foki, uchatki i morsy. Obecnie na podstawie analiz molekularnych i genetycznych drzewo rodowe Carnivora zostało mocno przebudowane. Płetwonogie w randze nadrodziny zostały przeniesione do psokształtnych (Caniformia). Wodne drapieżniki wyewoluowały z pierwotnych niedźwiedzi i umiejscowiono je najbliżej tej właśnie rodziny.
Do grupy Carnivoromorpha (drapieżnikokształtnych) zalicza się właściwe Carnivora oraz niewielkie wymarłe rodziny Viverravidae i Miacidae (miacydy) z paleocenu i eocenu. Prawdopodobnie były one przodkami właściwych drapieżnych lub były blisko spokrewnione z ich przodkiem. Nieoczekiwanie najnowsze badania molekularne i genetyczne dowiodły, że najbliżej spokrewnionym z drapieżnymi rzędem ssaków łożyskowych są łuskowce (Pholidota). Prawdopodobnie gałąź ta oddzieliła się we wczesnym paleocenie. Przypuszcza się również, że wymarłe pradrapieżne czyli kreodonty (Creodonta) są również blisko spokrewnione z Carnivora i wywodzą się od wspólnego przodka.
Etymologia
edytujŁacińskie caro, carnis ‘mięso’; -vorus ‘jedzący’, od vorare ‘pożerać’.
Podział systematyczny
edytujPodrząd: Caniformia – psokształtne
- Rodzaj: †Lycophocyon
- Nadrodzina: Amphicyonoidea
- Rodzina: †Amphicyonidae – amficjony
- Infrarząd: Cynoidea
- Nadrodzina: Canoidea
- Rodzina: Canidae – psowate
- Nadrodzina: Canoidea
- Infrarząd: Arctoidea
- Grupa: Ursida
- Rodzaj: †Adracon
- Nadrodzina: Ursoidea
- Rodzina: Ursidae – niedźwiedziowate
- Nadrodzina: Musteloidea
- Rodzaj: †Plesiogale
- Rodzina: Ailuridae – pandowate
- Rodzina: Mephitidae – skunksowate
- Rodzina: Mustelidae – łasicowate
- Rodzaje: Procyonidae – szopowate
- Incertae sedis:
- Rodzaj: †Peignictis
- (bez rangi): Pinnipedimorpha
- Rodzaj: †Pinnarctidion
- Rodzina: †Enaliarctidae
- Rodzina: †Semantoridae
- (bez rangi): Pinnipediformes
- Rodzaj: †Pacificotaria
- Rodzaj: †Pteronarctos
- (bez rangi): Pinnipedia
- Nadrodzina: Otarioidea
- Nadrodzina: Phocoidea
- Rodzina: Phocidae – foki
- Rodzina: †Desmatophocidae
- Grupa: Ursida
Podrząd: Feliformia – kotokształtne
- Rodzina: †Nimravidae – nimrawidy
- Rodzina: †Palaeogalidae
- (bez rangi): Aeluroidea
- Rodzina: Nandiniidae
- Rodzaj: †Alagtsavbaatar
- Rodzaj: †Anictis
- Rodzaj: †Asiavorator
- Rodzaj: †Shandgolictis
- Nadrodzina: Feloidea
- Rodzina: Felidae – kotowate
- Rodzina: Prionodontidae – linzangi
- Rodzina: †Barbourofelidae
- Rodzaj: †Haplogale
- Rodzaj: †Palaeoprionodon
- Rodzaj: †Stenogale
- Rodzaj: †Stenoplesictis
- Rodzaj: †Viretictis
- Infrarząd: Viverroidea
- Rodzina: Viverridae – łaszowate
- Nadrodzina: Herpestoidea
- Rodzina: Eupleridae – falanrukowate
- Rodzina: Herpestidae – mangustowate
- Rodzina: Hyaenidae – hienowate
- Rodzina: †Lophocyonidae
- Rodzina: †Percrocutidae
Podział systematyczny dla taksonów żyjących współcześnie na podstawie Mammal Diversity Database i All the Mammals of the World (2023)[29][30]:
- Rząd: Carnivora Bowdich, 1821 – drapieżne
- Podrząd: Feliformia Kretzoi, 1945 – kotokształtne
- Infrarząd: Nandinioidea Pocock, 1929
- Rodzina: Nandiniidae Pocock, 1929 – nandiniowate
- Infrarząd: Feloidea Hay, 1930
- Infrarząd: Viverroidea J.E. Gray, 1821
- Rodzina: Viverridae J.E. Gray, 1821 – wiwerowate
- Rodzina: Herpestidae Bonaparte, 1845 – mangustowate
- Rodzina: Eupleridae Chenu, 1850 – falanrukowate
- Rodzina: Hyaenidae J.E. Gray, 1821 – hienowate
- Infrarząd: Nandinioidea Pocock, 1929
- Podrząd: Caniformia Kretzoi, 1938 – psokształtne
- Infrarząd: Canoidea Simpson, 1931
- Rodzina: Canidae G. Fischer, 1817 – psowate
- Infrarząd: Arctoidea Flower, 1869
- Nadrodzina: Ursoidea G. Fischer, 1817
- Rodzina: Ursidae G. Fischer, 1817 – niedźwiedziowate
- Nadrodzina: Phocoidea J.E. Gray, 1821
- Rodzina: Otariidae J.E. Gray, 1825 – uchatkowate
- Rodzina: Odobenidae J.A. Allen, 1880 – morsowate
- Rodzina: Phocidae J.E. Gray, 1821 – fokowate
- Nadrodzina: Musteloidea G. Fischer, 1817 – łasicokształtne
- Rodzina: Ailuridae J.E. Gray, 1843 – pandkowate
- Rodzina: Mephitidae Bonaparte, 1845 – skunksowate
- Rodzina: Mustelidae G. Fischer, 1817 – łasicowate
- Rodzina: Procyonidae J.E. Gray, 1825 – szopowate
- Infrarząd: Canoidea Simpson, 1931
- Podrząd: Feliformia Kretzoi, 1945 – kotokształtne
| Carnivora |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przypisy
edytuj- ↑ Carnivora, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ T.E. Bowdich: An analysis of the natural classifications of Mammalia, for the use of students and travellers. Paris: J. Smith, 1821, s. 33. (ang.).
- ↑ J.F. Blumenbach: Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern. Wyd. 5. Göttingen: Bey Johann Christian Dieterich, 1791, s. 38. (niem.).
- ↑ F. Vicq d’Azyr: Encyclopédie méthodique. Systême anatomique. Quadrupèdes. T. 2. Paris; Liège: Panckoucke; Plemteux, 1792, s. civ. (fr.).
- ↑ L.F. Froriep: C. Dumeril’s, Doctors und Professors an der medicinischen Schule zu Paris, Analytische Zoologie, aus dem französischen, mit zusätzen. Weimar: Im Verlage des Landes-Industrie-Comptoirs, 1806, s. 12. (niem.).
- ↑ Illiger 1811 ↓, s. xv.
- ↑ Illiger 1811 ↓, s. 127.
- ↑ Illiger 1811 ↓, s. 131.
- ↑ Illiger 1811 ↓, s. 135.
- ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 1. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1813, s. 14. (łac.).
- ↑ a b c C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 59. (fr.).
- ↑ G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation, pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. T. 1. Paris: Chez Déterville, s. 138. (fr.).
- ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 301, 1821. (ang.).
- ↑ Wagler 1830 ↓, s. 26.
- ↑ Wagler 1830 ↓, s. 30.
- ↑ Newman 1843 ↓, s. 34, 50.
- ↑ Newman 1843 ↓, s. 148.
- ↑ E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clix. (niem.).
- ↑ W.H. Flower: An introduction to the osteology of the mammalia: being the substance of the course of lectures delivered at the Royal College of Surgeons of England in 1870. London: Macmillan and Co., 1870, s. 3. (ang.).
- ↑ T.N. Gill. On the characteristics of the primary groups of the class of mammals. „The American naturalist”. 5 (8–9), s. 529, 1871. (ang.).
- ↑ T.N. Gill. Arrangement of the Families of Mammals; with Analytical Tables. „Smithsonian Miscellaneous collections”. 11, s. 3, 1872. (ang.).
- ↑ T.H. Huxley: A Manual of the Anatomy of Vertebrated Animals. New York: D. Appleton and Company, 1872, s. 351. (ang.).
- ↑ J.L. Wortman. Studies of Eocene Mammalia in the Marsh collection, Peabody Museum. „The American journal of science”. Fourth series. 11 (65), s. 338, 1901. (ang.).
- ↑ a b L. Ginsburg. Sur la position systématique du petit panda, Ailurus fulgens (Carnivora, Mammalia). „Geobios”. 15, s. 256, 1982. DOI: 10.1016/S0016-6995(82)80117-4. (fr.).
- ↑ K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 37. (ang.).
- ↑ І.В. Загороднюк. Наукові назви рядів ссавців: від описових до уніфікованих. „Вісник Львів. Ун-ту”. Серія біологічна. 48, s. 36, 2008. (ukr.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 134–165. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 27. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-11]. (ang.).
- ↑ C.J. Burgin: Introduction. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 23. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
Bibliografia
edytuj- J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 1–301. (łac.).
- J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 1–354. (niem.).
- E. Newman: The System of Nature: An Essay. Wyd. 2. London: John van Voorst, 1843, s. 1–150. (ang.).