Dyneburg
Dyneburg (łot. Daugavpils[a]) – miasto na Łotwie, w południowo-wschodniej części kraju, nad Dźwiną (nazwa w języku łotewskim oznacza zamek nad Daugavą, tj. Dźwiną), miasto wydzielone, drugie co do wielkości miasto Łotwy, stolica i centrum naukowe, przemysłowe i kulturalne Łatgalii. W 1956 do miasta przyłączono położone na lewym brzegu (semigalskim) miasteczko Grīva. Główny ośrodek Polaków na Łotwie; większość mieszkańców miasta stanowią ludność rosyjskojęzyczna (w tym Rosjanie, Białorusini) oraz Polacy, natomiast Łotysze to ok. 17% mieszkańców.
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Region |
Dyneburg | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
72,5 km² | ||||
| Wysokość |
105 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2017) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Kod pocztowy |
5401–5465 | ||||
Położenie na mapie Łotwy  | |||||
 55°53′N 26°32′E/55,883333 26,533333
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Historia
edytujW państwie zakonnym
edytujPierwszy zamek o nazwie Dinaburg zbudował około 1275 r. Ernst von Rassburg z inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego. Warownia w 1277 r. została zaatakowana przez Litwinów na czele z Trojdenem, którzy próbowali ją bez powodzenia zdobyć. W XIV wieku zamek został rozbudowany przez zakon krzyżacki. W 1481 r. zamek został zdobyty przez moskiewskie wojska Iwana III.
W Rzeczypospolitej
edytuj
W 1559 r. zamek został oddany w zastaw królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Po sekularyzacji zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicą powiatu dyneburskiego. W 1577 r. stary krzyżacki zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskie Iwana Groźnego, który wkrótce wybudował bastionowy szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny.
Po odzyskaniu Inflant przez Polskę, w pobliżu moskiewskiego szańca król Stefan Batory lokował nowe miasto Dyneburg, któremu 26 marca 1582 roku nadał prawo magdeburskie[2] oraz wybudował nową twierdzę. W 1629 r. wojewoda smoleński Aleksander Korwin Gosiewski ufundował w mieście kolegium jezuitów[3], będące pierwszą szkołą w regionie. Obok kolegium powstał kościół. W 1652 r. sejm wydał konstytucję o ufortyfikowaniu miasta, a projekt powstał z inicjatywy króla Jana Kazimierza[4]. W 1655 r. miasto zajęli Szwedzi, a w 1656 r. miasto i twierdzę przejęły wojska moskiewskie, które nadały mu nazwę Borisoglebsk. Okupacja moskiewska trwała do 1666 r., gdy Dyneburg został na mocy układu andruszowskiego odzyskany przez Polskę. W 1667 r. Dyneburg został stolicą województwa inflanckiego i od tego czasu w twierdzy przebywała na stałe polska załoga wojskowa. Od 1673 roku w miejscowości odbywały się obrady sejmików dla ziemian z Inflant[5]. W 1691 r. w Dyneburgu stacjonował polski garnizon liczący prawie 1200 ludzi[6]. W 1710 r. miasto ucierpiało w wyniku zarazy, a w twierdzy zmarli prawie wszyscy żołnierze. W sierpniu 1794 roku miasto spłonęło w wyniku prowadzonych o nie walk[7].
W Rosji carskiej
edytuj
Po I rozbiorze Polski włączony do Rosji. Podczas insurekcji kościuszkowskiej zajęty przez oddziały Michała Kleofasa Ogińskiego. W 1810 Rosjanie rozpoczęli budowę w Dyneburgu nowej twierdzy, którą kontynuowano do 1833. Po uruchomieniu w drugiej połowie XIX w. linii kolejowych do Petersburga, Rygi, Warszawy, Orła i Szawli stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. W 1878 r. ponownie rozbudowano twierdzę. W 1893 r. car Aleksander III zmienił nazwę miasta na Dźwińsk. W 1899 roku w mieście było 72 231 mieszkańców[8]. Natomiast w 1913 roku miasto liczyło ponad 112 tys. mieszkańców (więcej niż dzisiaj).
W Republice Łotwy
edytujNa początku 1920 r. zdobyty przez oddziały polskie dowodzone przez gen. Rydza-Śmigłego w czasie operacji dyneburskiej. Większą część zajętego terytorium przekazano władzom niepodległej Łotwy. W obawie przed odcięciem przez wroga (ofensywa Tuchaczewskiego podczas wojny bolszewickiej) polska załoga cytadeli opuściła miasto w lipcu 1920. W 1923 r. na murach twierdzy umieszczono tablice ku czci walczącego w powstaniu styczniowym hrabiego Leona Broel-Platera, który został rozstrzelany w twierdzy przez Rosjan (tablica została zniszczona).
W latach 1920–1945 działało w mieście Prywatne Gimnazjum Polskie im. Platerów, a od 1991 działa tu Państwowe Gimnazjum Polskie im. Józefa Piłsudskiego w Dyneburgu.
Demografia
edytuj
Według stanu z 1 stycznia 2006 miasto liczyło 108 260 mieszkańców.
- Rosjanie – 53,96% (58 414)
- Łotysze – 17,3% (18 725)
- Polacy – 14,9% (16 126)
- Białorusini – 8,22% (8897)
- Ukraińcy – 2,23% (2417)
- Litwini – 0,96% (1041)
- Żydzi – 0,45% (492)
- Estończycy – 0,03% (30)
- inni – 1,96% (2118)
| Historia składu etnicznego Dyneburga(łot. Daugavpils)[9]. | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rok | 1897 | 1935 | 1959 | 1970 | 2005 | |||||
| Żydzi | 46% | 22% | 3% | 2% | – | |||||
| Rosjanie | 28% | 21% | 56% | 57% | 48% | |||||
| Polacy | 16% | 18% | 18% | 14% | 15% | |||||
| Łotysze | 2% | 32% | 13% | 14% | 17% | |||||
| Białorusini | 2% | 3% | 6% | 8% | 8% | |||||
| Inni | 6% | 7% | 4% | 5% | 12% | |||||
| Razem | 69 696 | 51 200 | 66 600 | 100 400 | 108 206 | |||||
Gospodarka
edytujW okresie ZSRR w mieście dominowała produkcja przemysłu elektromaszynowego, lekkiego (odzieżowego i tekstylnego) oraz chemicznego. Do największych zakładów należały m.in.:
- Dyneburski Zakład Włókna Chemicznego (ros. Даугавпилсский завод химического волокна) – 7 tys. zatrudnionych,
- Dyneburski Kombinat Obuwniczy (ros. Даугавпилсский обувной комбинат) – 3 tys. zatrudnionych.
Obecnie, po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę, największe zakłady w mieście to:
- Dyneburski Zakład Łańcuchów (łot. Ditton pievadķēžu rūpnīca) – około 2 tys. zatr,
- Dyneburski Zakład Remontu Lokomotyw (łot. Daugavpils Lokomotīvju Remonta Rūpnīca).
Transport
edytuj
Dyneburg to duży węzeł kolejowy, posiadający połączenia m.in. z Petersburgiem, Rygą, Wilnem i Szawlami.
12 km na północny wschód od centrum w miejscowości Lociki znajduje się lotnisko Laci. Utrzymywane dawniej stałe połączenia uległy zawieszeniu w 1990. Trwają prace nad przekształceniem byłej wojskowej bazy lotniczej w Międzynarodowy Port Lotniczy Daugavpils. Utworzono firmę Daugavpils lidosta (Port Lotniczy Daugavpils). Otwarcie portu nastąpiło w 2015 r.[10]
W mieście funkcjonuje system tramwajowy.
Turystyka
edytujDyneburg nie należy do wielkich centrów turystycznych Łotwy i nie posiada starego miasta, które w ogromnej większości zostało zburzone pod budowę twierdzy. Najstarsze budowle w mieście to właśnie XIX-wieczna twierdza rosyjska, na której budowę wykorzystano materiały ze zburzonych kamienic starówki. Najbardziej reprezentacyjną ulicą miasta jest ulica Ryska (Rīgas iela) biegnąca od dworca kolejowego w kierunku rzeki. Przy niej znajdują się kamienice z XIX i początków XX wieku, kościół św. Piotra z 1848, szereg restauracji, hoteli (w tym największy hotel „Latgola”), banków i najdroższych sklepów.
Warto zobaczyć tu również obiekty sakralne wielu wyznań, w tym synagogę z 1850 oraz największy z nich – prawosławny sobór św.św. Borysa i Gleba. Znajdują się tu także teatr i ogród zoologiczny, oraz kilka ciekawych budynków reprezentujących styl secesyjny z przełomu XIX i XX w.
Wybrane zabytki:
- Twierdza Dyneburg
- Kościół św. Piotra w okowach wzniesiony w latach 1848–1849 w stylu klasycystycznym
- Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny wzniesiony w latach 1903–1905 w stylu eklektycznym
- Katedra Marcina Lutra wzniesiona w latach 1892–1893 w stylu neogotyckim
- Sobór Świętych Borysa i Gleba – katedra prawosławna z lat 1904–1905
- Cerkiew staroobrzędowców z lat 1908–1928
- Kościół Najświętszej Marii Panny w dzielnicy Grīva
- Ratusz z XIX w.
- Synagoga z 1850 r.
- Wybrane zabytki
-
-
-
-
-
Ratusz
Oświata
edytuj
Swoje siedziby mają tutaj: Uniwersytet Pedagogiczny oraz wydział ogólnotechniczny Ryskiego Uniwersytetu Technicznego. W Dyneburgu funkcjonuje Państwowe Gimnazjum Polskie im. J. Piłsudskiego (J. Pilsudska Daugavpils valsts poḷu ġimnāzija).
Sport
edytujDyneburg to ośrodek sportu żużlowego, zespół Lokomotiv Daugavpils awansował w sezonie 2007 do I ligi polskiej oraz występuje w lidze fińskiej. Ponadto od 2006 miasto organizuje jeden z turniejów wyłaniających mistrza świata – Grand Prix Łotwy. W mieście mają siedzibę również dwa kluby Virsligi (1. ligi piłkarskiej) Dinaburg i Daugava. W mieście działał też klub hokejowy DHK Latgale, występujący w ekstralidze łotewskiej. Od 2013 funkcjonuje HK Dinaburga.
Polonica
edytuj
- Na Słobódce przy ul. Satiksmes (Daugavpils, Slobodka, Satiksmes iela) znajduje się od 1920 roku cmentarz 237 żołnierzy polskich poległych podczas walk z bolszewikami o Dyneburg w 1920. W 1928 na cmentarzu wzniesiono pomnik.
- Przy drodze wylotowej z miasta do Petersburga znajduje się polski cmentarz katolicki. Znajduje się na nim nowa tablica pamiątkowa ku czci hrabiego Leona Broel-Platera.
- W kościele Niepokalanego Poczęcia NMP odbywają się msze w języku polskim.
Ludzie urodzeni w mieście
edytujMiasta partnerskie
edytuj
Uwagi
edytuj- ↑ Inne nazwy: ros. Даугавпилс, Динабург ([Dinaburg]), Двинcк ([Dwinsk]), 1656–1667 Борисоглебск ([Borisoglebsk)]; w j. polskim za tłumaczeniem nazwy rosyjskiej używano też Dźwińsk lub Dźwinów; lit. Daugpilis, niem. Dünaburg; biał. Дынабург, Дзвінск ([Dzwinsk]); jid. דינאבורג, ענענבורג ([Denenburg] lub [Dineburg]); także: װינסק; fiń. Väinänlinna.
Przypisy
edytuj- ↑ «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā». pmlp.gov.lv. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-22)].
- ↑ B. Breżgo, Przywilej miasta Dyneburga z roku 1582, Dyneburg 1932.
- ↑ Wojciech Boberski, Architektura kościoła i kolegium jezuitów w Witebsku, Roczniki Humanistyczne, Tom L, zeszyt 4, 2002.
- ↑ Bogusław Dybaś, Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998, s. 201, ISBN 83-87639-05-2. Volumina legum t.4 s. 175n „Opatrzenie Dynemborku”.
- ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 34.
- ↑ A.Plater, „Krótka historyczno-chronologiczna wiadomość o dawnym Dynaburgu i o fortecy dynaburgskiej od roku 1667, o jej garnizonie, arsenale, tudzież o starostach dynaburgskich...”, Rubon. Pismo poświęcone pożytecznej rozrywce, t. 1, Wilno 1842, s. 28.
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2015-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
- ↑ Russia and its’ Environs – a 1902 Travel Guidebook – Blog & Alexander Palace Time Machine [online], www.alexanderpalace.org [dostęp 2023-05-08].
- ↑ Polacy nad Dźwiną, pod red. Fauszara M. i Kurczewski J., Warszawa 2009, s. 11.
- ↑ Inf. o przygotowywanym porcie lotniczym w jęz. ang. [1].
Bibliografia
edytuj- Lettland wie wir es lieben, Nacionālais APGĀDS, Rīga 2008, s. 62, ISBN 978-9984-26-372-4.
- Jarosław Swajdo i inni, Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Bielsko-Biała: Pascal, 2000, s. 241–242, ISBN 83-88355-30-9, OCLC 830224638.
Linki zewnętrzne
edytuj
- art. pt. „Początki polskiego ruchu oporu w Dyneburgu w 1941 roku”
- Dyneburg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 251.