Frygana
Frygana – formacja roślinna niskich krzewów i roślin zielnych występująca na suchych i skalistych siedliskach we wschodniej części obszaru śródziemnomorskiego[1]. Na fizjonomię formacji kluczowy wpływ mają rzadko rosnące, poduchowate krzewinki zwykle o wysokości do 0,3 m[2] (wysokość roślinności nie przekracza 0,6 m[3]). Jest odpowiednikiem garigu kształtującego się w zachodniej części obszaru śródziemnomorskiego w podobnych warunkach[1] (zwykle jednak z nieco wyższą roślinnością[3]). W niektórych ujęciach zbiorowiska te opisywane są zbiorczo pod nazwą garig[4] (wówczas frygana stanowi regionalne określenie niskich, suchych zarośli, analogicznie jak tomillares w Hiszpanii, batha w Palestynie[5]). Jednak ze względu na odmienną kompozycję florystyczną zbiorowisk garig i frygana są klasyfikowane do innych klas zespołów lub grup rzędów zespołów roślinnych typowych dla odpowiednio zachodniej i wschodniej części basenu śródziemnomorskiego[6].
Warunki geograficzno-klimatyczne i edaficzne
edytuj
Frygana występuje od wschodnich wybrzeży Morza Adriatyckiego i Jońskiego (Dalmacja, Albania, Grecja), poprzez cały pozostały obszar Grecji, w tym jej północną część, dalej na wschód po Cypr i wybrzeża południowej części Azji Mniejszej. Wykształca się także w północnej Afryce na wybrzeżach Cyrenajki[6].
Formacja w formie typowej rozwija się na skałach wapiennych[7], ale zaliczane są do niej też zbiorowiska powstające na kwarcowych skałach kwaśnych i ultrazasadowych[6]. Charakterystyczne dla tej formacji są wysokie temperatury i susza w okresie letnim[7]. W niektórych ujęciach zaliczana jest do formacji typowych dla półpustyń[8].
Szata roślinna
edytujW obrębie frygany nie rosną drzewa, krzewy są obecne, ale niskie[7], zwykle do wysokości 0,3 m[1]. Dominują aromatyczne byliny z rodziny jasnotowatych oraz kolczaste i cierniste suchorośla[7]. Liczne rośliny wieloletnie przybierają formę poduszkową – ich pędy są silnie rozkrzewione i w zarysie półkuliste[2]. Wczesną wiosną licznie rozwijają się tu także rozmaite rośliny bulwiaste[7]. Flora frygany jest bardzo zróżnicowana, tylko w Grecji formację tworzy ponad 200 gatunków[5]. Szczególnie bogate florystycznie zbiorowiska frygany występują na obszarach w pobliżu brzegów morskich[7]. Pokrycie roślinności jest jednak często niewielkie – na dużych powierzchniach występuje naga gleba lub skały[7].
Większość roślin rosnących we fryganie kwitnie wiosną (często nawet zaczyna już zimą) – wtedy rozwijają się i rozkwitają pędy roślin bulwiastych z takich rodzajów jak: szafran, śniedek, szafirek, złoć, szachownica, Romulea. Wówczas też kwitną liczni w tej formacji przedstawiciele storczykowatych, zwłaszcza z rodzaju dwulistnik i storczyk. Wczesnym latem masowo rozkwitają we fryganie liczne gatunki roślin jednorocznych. Z początkiem lata (koniec czerwca) liczba roślin kwitnących dramatycznie spada. Kwitną latem jednak niektóre krzewy i krzewinki (zwłaszcza szczodrzenica sitowata i Genista acanthoclada), liczne w tych zbiorowiskach gatunki powoju i bardzo liczne w tej formacji gatunki jasnotowatych: Thymbra capitata i inne macierzanki, lawenda, szałwia. Do roślin kolczastych należą często dominujące w zbiorowiskach takie gatunki jak: krwiściąg ciernisty, kapary cierniste, wilczomlecz kłujący, Calicotome villosa, Globularia alypum. We wschodniej części zasięgu formacji częstym dominantem jest Lithodora hispidula[7].
Syntaksonomia
edytujW klasyfikacji syntaksonomicznej roślinności zespoły tworzące fryganę zaliczane są do specyficznej dla wschodniej części basenu Morza Śródziemnego klasy Cisto-Micromerietea lub do grup rzędów typowych dla tego obszaru w ramach zbiorczej klasy Ononido-Rosmarinetea, obejmującej zbiorowiska zaroślowe całego obszaru śródziemnomorskiego, rozwijające się na skałach wapiennych[6]. Do rzędów zespołów typowych dla frygany należą[6]:
- Cisto-Micromerietalia julianae – frygana kontynentalnej Grecji i wysp oraz wybrzeży adriatyckich oraz jońskich,
- Hyperico empetrifolii-Genistetalia acanthocladae – frygana południowej części wybrzeży i wysp Morza Egejskiego, południowej Anatolii, Cypru i Cyrenajki.
Na kwarcowych skałach kwaśnych i ultrazasadowych formują się w obszarze śródziemnomorskim zbiorowiska zaliczane do klasy Cisto-Lavanduletea stoechadis, które w obszarze wschodniośródziemnomorskim klasyfikowane są do rzędu[6]:
- Lavandulo stoechadis-Hypericetalia olympici – frygana na skałach kwarcowych i ultrazasadowych.
Zobacz też
edytuj
Inne zaroślowe i zaroślowo-leśne formacje śródziemnomorskie[2]:
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Alicja i Jerzy Szwykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 235. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c Zbigniew Podbielkowski: Fitogeografia części świata. Europa, Azja, Afryka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 105. ISBN 83-01-07584-8.
- ↑ a b O.W. Archibold: Ecology of World Vegetation. Dordrecht: Springer Science, 1995, s. 136. ISBN 978-94-010-4008-2.
- ↑ Marjorie Blamey, Christopher Grey-Wilson: Wild Flowers of the Mediterranean. London: A&C Black, 2004, s. 10-11. ISBN 0-7136-7015-0.
- ↑ a b Oleg Polunin, Anthony Huxley: Flowers of Mediterranean. London: Chatto & Windus, 1981, s. 11-12. ISBN 0-7011-2284-6.
- ↑ a b c d e f Ladislav Mucina i in.. Vegetation of Europe: hierarchical floristic classification system of vascular plant, bryophyte, lichen, and algal communities. „Applied Vegetation Science”. 19, 1, s. 99-104, 2016. DOI: 10.1111/avsc.12257.
- ↑ a b c d e f g h Anthony Huxley, William Taylor: Flowers of Greece and the Aegean. London: Chatto & Windus, 1977, s. 23-28. ISBN 0-7011-2228-5.
- ↑ P.P. Wtorow, N.N. Drozdow: Biogeografia kontynentów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 246. ISBN 83-01-02854-8.