Gałęzatka
Gałęzatka (Cladophora) – rodzaj wielokomórkowych glonów z gromady zielenic, należących do rzędu gałęzatkowców, występujących w wodach śródlądowych oraz w morzach.
 gałęzatka | |
| Systematyka[1] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Gromada |
zielenice (Chlorophyta) |
| Klasa |
watkowe (Ulvophyceae) |
| Rząd |
gałęzatkowce (Cladophorales) |
| Rodzina |
gałęzatkowate (Cladophoraceae) |
| Rodzaj |
gałęzatka |
| Nazwa systematyczna | |
| Cladophora Friedrich Traugott Kützing, 1843 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Budowa
edytujPlecha nitkowata, składająca się z jednego rzędu komórek, rozgałęziająca się, przy czym rozgałęzienia mogą być boczne lub pseudodychotomiczne[1], co daje wygląd krzaczkowaty[2]. U jednych gatunków rozgałęzienia gęste, u innych rzadkie – tylko na szczytach nici[3]. Chwytniki wyrastają z komórki bazalnej lub komórek blisko niej leżących, nitkowate lub dyskowate. Nie zawsze obecne[1], wtedy roślina unosi się jako pleustofit. Barwa od jasnozielonej po ciemnozieloną, także niebieskozielona. Plecha w wodzie sprawia wrażenie puszyste, podczas gdy po wyciągnięciu nici sklejają się w wałki[3]. Nici mogą osiągnąć 120 cm długości – ale zwykle są znacznie krótsze – i 15 mm szerokości[3].
Komórki zwykle silnie wydłużone, o szerokości 40–70 μm. Na jednym końcu maczugowato rozszerzające się[3]. Chloroplasty przyścienne, często z pirenoidami otoczonymi miseczkowatymi ciałkami skrobiowymi. Komórki wielojądrowe, a jądra mogą dzielić się synchronicznie. W ścianach komórkowych celuloza, a także krzemionka[1].
Biologia
edytujRozmnażanie przez dwu- lub czterowiciowe zoospory, fragmentację plechy, a u niektórych gatunków również na drodze izogamii z udziałem dwuwiciowych gamet[1]. Wówczas następuje izomorficzna przemiana pokoleń[2]. Produkcję zarodników poprzedza mejoza. W niekorzystnych warunkach powstają wypełnione skrobią grubościenne akinety[1]. Przy niedostatku światła gałęzatka gromadzi oligopeptyd arginyloglutaminę[4].
Gatunki morskie podczas fotosyntezy asymilują raczej wodorowęglany niż dwutlenek węgla[1].
Ekologia
edytujRodzaj kosmopolityczny[1]. W Polsce na obszarze całego kraju, nie wyłączając gór[3]. Występuje w wodach słodkich, słonawych i słonych stref ciepłych i umiarkowanych. Zajmuje różne siedliska[1]. W Polsce często na siedliskach przekształconych morfologicznie i eutroficznych. Najczęściej na podłożu żwirowym i kamienistym, choć także przyczepia się do innych makrofitów i wodach o wartkim nurcie[3], przy czym występuje raczej po odprądowej stronie kamieni[5]. Cladophora glomerata jest reobiontem[6]. Ze względu na takie preferencje, jako cały rodzaj jest elementem Makrofitowego Wskaźnika Rzecznego z wartościami L=1 (wskaźnik bardzo zaawansowanej eutrofii) i W=2 (przeciętnie szeroka tolerancja ekologiczna)[7]. Poszczególne gatunki jednak nieco się różnią tolerancją i tak – C. glomerata jest saproksenem (oligosaprobem), podczas gdy C. fracta i C. crispata są saprofilami (α- lub β-mezosaprobami)[8]. Cladophora glomerata może w korzystnych warunkach (powyżej 15 °C) szybko produkować zoospory i kolonizować strumienie opustoszone po zimie lub powodzi[1], jest to gatunek kosmopolityczny[9]. C. glomerata źle znosi zacienienie, dlatego występuje stosunkowo płytko[10].
Będąc makrofitem o chropowatej powierzchni ciała, gałęzatka jest podłożem dla glonów epifitycznych. W zbiorowisku gałęzatki może występować ponad dwieście gatunków innych glonów, głównie okrzemek[11]. Maty tworzone przez gałęzatkę, zatrzymując część promieniowania ultrafioletowego, ułatwiają przetrwanie w wodzie organizmom bardziej na nie wrażliwym, w tym bakteriom kałowym[12].
Gatunki
edytujRodzaj Cladophora wyodrębnił z rodzaju Conferva Friedrich Traugott Kützing w 1843 r., wyróżniając 69 gatunków, z których lektotypem jest Cladophora oligoclona[13].
W serwisie AlgaeBase pod koniec 2015 r.[a] zgromadzono 1062 taksonów podrzędnych (gatunków i odmian) wobec rodzaju Cladophora, z czego potwierdzony status miało wówczas 207 z nich, podczas gdy większość pozostałych uznano za synonimy innych gatunków gałęzatki lub innego rodzaju, ewentualnie jeszcze nie potwierdzono ich statusu[1].
Wśród gatunków uważanych niegdyś za przedstawicieli rodzaju Cladophora znajdują się przemianowane na Aegagropila linnaei gatunki Cladophora aegagropila (Linnaeus) Trevisan (z licznymi odmianami) i Cladophora sauteri (Nees von Eisenbeck ex Kützing) Kützing[1] znane w polskiej literaturze akwarystycznej jako gałęzatka kulista[14].
W Polsce do początku XXI w. stwierdzono ponad 30 gatunków (włączając w to przeniesione do innych rodzajów, jak C. aegagrophila), wśród których najczęściej notowano C. glomerata, nieco rzadziej zaś C. fracta i C. rupestris[15].
Uwagi
edytuj- ↑ System ten jest na bieżąco aktualizowany, przez co przedstawiona w nim taksonomia może znacząco, nawet na poziomie przynależności do królestw, się różnić w zależności od daty.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l G.M. Guiry, M.D. Guiry: Cladophora Kützing, 1843: 262. [w:] AlgaeBase [on-line]. National University of Ireland, Galway, 2014. [dostęp 2014-05-08]. (ang.).
- ↑ a b Richard Harder: Systematyka. W: Botanika: podręcznik dla szkół wyższych. Eduard Strasburger (red.). Wyd. 2 pol. według 28 oryg. Warszawa: PWRiL, 1967, s. 542. (pol.).
- ↑ a b c d e f Krzysztof Szoszkiewicz, Szymon Jusik, Tomasz Zgoła: Klucz do oznaczania makrofitów dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Warszawa: Inspekcja Ochrony Środowiska, 2010, s. 288-289, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-32-8. (pol.).
- ↑ Stefan Gumiński: Fizjologia glonów i sinic. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1990, s. 90. ISBN 83-229-0372-3. (pol.).
- ↑ Kawecka i Eloranta 1994 ↓, s. 87.
- ↑ Kawecka i Eloranta 1994 ↓, s. 121.
- ↑ Metoda oceny i klasyfikacji rzek na podstawie makrofitów. W: Krzysztof Szoszkiewicz, Janina Zbierska, Szymon Jusik, Tomasz Zgoła: Makrofitowa Metoda Oceny Rzek: Podręcznik metodyczny do oceny i klasyfikacji stanu ekologicznego wód płynących w oparciu o rośliny wodne. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2010, s. 60–68. (pol.).
- ↑ Kawecka i Eloranta 1994 ↓, s. 124.
- ↑ Kawecka i Eloranta 1994 ↓, s. 158.
- ↑ Kawecka i Eloranta 1994 ↓, s. 65, 89.
- ↑ Kawecka i Eloranta 1994 ↓, s. 95-96.
- ↑ Aubrey Beckinghausen, Alexia Martinez, David Blersch, Berat Z. Haznedaroglu. Association of nuisance filamentous algae Cladophora spp. with E. coli and Salmonella in public beach waters: impacts of UV protection on bacterial survival. „Environmental Science: Processes & Impacts”. 16 (6), s. 1267-1274, 2014. DOI: 10.1039/C3EM00659J. PMID: 24643370. (ang.).
- ↑ Friedrich Traugott Kützing: Phycologia generalis oder Anatomie, Physiologie und Systemkunde der Tange... Mit 80 farbig gedruckten Tafeln, gezeichnet und gravirt vom Verfasser. Lipsk: F.A. Brockhaus, 1843, s. 262-272.
- ↑ Adam Latusek. Gałęzatka kulista - Cladophora sauteri. „Akwarium”. 42 (6), 1977. ISSN 0209-1795. (pol.).
- ↑ Jadwiga Siemińska, Konrad Wołowski: Catalogue of Polish Prokaryotic and Eukaryotic Algae/Katalog glonów prokariotycznych i eukariotycznych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, s. 190-191, seria: Biodiversity of Poland/Różnorodność biologiczna Polski (V). ISBN 83-89648-07-5. (pol.).
Bibliografia
edytujBarbara Kawecka, Pertti Vesa Eloranta: Zarys ekologii glonów wód słodkich i środowisk lądowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 258. ISBN 83-01-11320-0. (pol.).