Gaude Mater Polonia
Gaude Mater Polonia (Raduj się, matko Polsko) – polski średniowieczny hymn[2] ku czci św. Stanisława ze Szczepanowa skomponowany do słów Wincentego z Kielczy; jeden z najstarszych religijnych utworów liryki polsko-łacińskiej[2].
| Państwo | |
|---|---|
| Tekst |
Wincenty z Kielczy, 1253 |
| Gaude Mater Polonia. Chór Mieszany Educatus, dyrygent: Adam Korzeniowski. | |
W tłumaczeniu na język polski tytuł brzmi Raduj się, Matko Polsko. Utwór, którego najstarszy zapis zachował się w Antyfonarzu kieleckim z 1372 roku, został napisany przez Wincentego z Kielczy. Zwykło się przyjmować, że utwór powstał w 1253 roku na kanonizację biskupa Stanisława ze Szczepanowa, jako część oficjum rymowanego o św. Stanisławie – Historia gloriosissimi Stanislai. Zgodnie z tą hipotezą, po raz pierwszy pieśń została wykonana w Krakowie podczas uroczystości kanonizacyjnych w 1254 roku, 8 maja[3].
Na podstawie m.in. zapożyczonych sekwencji, część badaczy wskazuje jednak, że terminus post quem powstania można ustalić na 1257 r.[4] Wskazywanym miejscem powstania jest Klasztor Dominikanów w Raciborzu, w czasie, gdy Wincenty z Kielczy był jego przeorem.[5]
Śpiewało ją rycerstwo polskie po odniesionym zwycięstwie. Później pieśń towarzyszyła uroczystościom narodowym. Pierwsza zwrotka, w czterogłosowym opracowaniu Teofila Klonowskiego, jest obecnie śpiewana w czasie inauguracji roku akademickiego, zamiennie z pieśnią Gaudeamus igitur. Najczęściej śpiewa się zwrotki pierwszą i dziesiątą (Ergo felix Cracovia...)[3].
Początkowe zwrotki pieśni w przekładzie Leopolda Staffa[3]:
O ciesz się, Matko-Polsko
| Łacina | Polski |
| Gaude, mater Polonia, | Raduj się, Matko-Polsko, |
| prole fecunda nobili. | w sławne potomstwo płodna! |
| Summi Regis magnalia | Króla królów i najwyższego Pana wielkość |
| laude frequenta vigili. | Uwielbiaj chwałą przynależną. |
| Cuius benigna gratia | Albowiem z Jego łaskawości |
| Stanislai Pontificis | Biskupa Stanisława męki |
| passionis insignia | Niezmierne, jakie on wycierpiał, |
| signis fulgent mirificis. | Jaśnieją cudownymi znaki. |
| Hic certans pro iustitia, | Potykał się za sprawiedliwość, |
| Regis non cedit furiae: | Przed gniewem króla nie ustąpił: |
| Stat pro plebis iniuria | I staje żołnierz Chrystusowy |
| Christi miles in acie. | Za krzywdę ludu sam do walki. |
| Tyranni truculentiam, | Ponieważ stale wypominał |
| Qui dum constanter arguit, | On okrucieństwo tyranowi, |
| Martyrii victoriam | Koronę zdobył męczennika, |
| Membratim caesus meruit. | Padł posiekany na kawałki. |
| Novum pandit miraculum | Niebiosa nowy cud zdziałały, |
| Splendor in sancto cernitus, | Bo mocą swą Niebieski Lekarz |
| Redintegrat corpusculum | Poćwiartowane jego ciało |
| Sparsum caelestis medicus. | Przedziwne znowu w jedno złączył. |
| Sic Stanislaus pontifex | Tak to Stanisław biskup przeszedł |
| Transit ad caeli curiam, | W przybytki Króla niebieskiego, |
| Ut apud Deum opifex | Aby u Boga Stworzyciela |
| Nobis imploret veniam. | Nam wyjednać przebaczenie. |
| Poscentes eius merita, | Gdy kto dla zasług jego prosi, |
| Salutis dona referunt: | Wnet otrzymuje zbawcze dary: |
| Morte praeventi subita | Ci, co pomarli nagłą śmiercią, |
| Ad vitae potum redeunt. | Do życia znowu powracają. |
| Cuius ad tactum anuli | Choroby wszelkie pod dotknięciem |
| Morbi fugantur turgidi: | Pierścienia jego uciekają, |
| Ad locum sancti tumuli | Przy jego świętym grobie zdrowie |
| Multi curantur languidi. | Niemocnych wielu odzyskuje. |
| Surdis auditus redditur, | Słuch głuchym bywa przywrócony |
| Claudis gressus officium, | A chromy kroki stawia raźno, |
| Mutorum lingua solvitur | Niemowom język się rozwiązał, |
| Et fugatur daemonium. | W popłochu szatan precz ucieka. |
| Ergo, felix Cracovia, | A przeto szczęsny ty, Krakowie, |
| Sacro dotata corpore | Uposażony świętym ciałem, |
| Deum, qui fecit omnia, | Błogosław po wsze czasy Boga, |
| Benedic omni tempore. | Który z niczego wszystko stworzył. |
| Sit Trinitati gloria, | Niech Trójcy Przenajświętszej zabrzmi |
| Laus, honor, iubilatio: | Cześć, chwała, sława, uwielbienie, |
| De Martyris victoria | A nam tryumfy męczennika |
| Sit nobis exsultatio. | Niech wyjednają radość wieczną. |
| Amen | Amen |
Uwagi
edytuj- ↑ W czasach ostatnich koronowanych Piastów utwór pełnił rolę hymnu królewskiego
Przypisy
edytuj- ↑ Gaude Mater Polonia [online], Śpiewnik Niepodległości [dostęp 2023-06-05] (pol.).
- ↑ a b Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (przewodn. kom. red.). T. 2: N–Ż. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 608. ISBN 83-01-05369-0.
- ↑ a b c Wincenty z Kielczy autor Gaude Mater Polonia – Polskie Dziedzictwo Śląska. polskiedziedzictwoslaska.pl. [dostęp 2017-12-18].
- ↑ Gałuszka, T., Mater Polonia. Z badań nad oficjum brewiarzowym ku czci św. Stanisława ze Szczepanowa Dies adest celebris autorstwa Wincentego dominikanina, Roczniki Historyczne, 85, 2019, s. 23, doi: 10.12775/RH.2019.01, ISSN 0324-8585
- ↑ Nowak J., Związek Raciborza z literaturą polską, Racibórz: Miejska Biblioteka Publiczna, 1998, s. 8-9. ISBN 83-910588-0-8