Impala zwyczajna

Impala zwyczajna
	Aepyceros melampus
	(Lichtenstein, 1812)
	; Samica
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Rodzina	wołowate
Podrodzina	antylopy
Plemię	impale
Rodzaj	impala
Gatunek	impala zwyczajna
Synonimy
	Antilope melampus Lichtenstein, 1812; Antilope pallah Gervais, 1841; Strepsiceros suara Matschie, 1892; Aepyceros melampus johnstoni O. Thomas, 1893; Aepyceros melampus typicus O. Thomas, 1893; Aepiceros melampus holubi Lorenz, 1894; Aepyceros melampus rendilis Lönnberg, 1912; Aepyceros melampus katangae Lönnberg, 1914;
	Antilope melampus Lichtenstein, 1812; Antilope pallah Gervais, 1841; Strepsiceros suara Matschie, 1892; Aepyceros melampus johnstoni O. Thomas, 1893; Aepyceros melampus typicus O. Thomas, 1893; Aepiceros melampus holubi Lorenz, 1894; Aepyceros melampus rendilis Lönnberg, 1912; Aepyceros melampus katangae Lönnberg, 1914;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Impala zwyczajna^[10] (Aepyceros melampus) – gatunek ssaka z podrodziny antylop (Antilopinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae), licznie występujący w południowej Afryce.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1812 roku niemiecki przyrodnik Martin Lichtenstein nadając mu nazwę Antilope melampus^[2]. Holotyp pochodził z Khosis, w dystrykcie Kuruman, w Prowincji Przylądkowej Północnej, w Południowej Afryce^[11].

Ostatnie badania morfologiczne i molekularne nie wyróżniają żadnego podgatunku A. melampus i podnoszą poprzedni podgatunek petersi do rangi odrębnego gatunku^[12]. Niektóre wcześniej opisane podgatunki to: melampus (synonimy pallah i typicus), johnstoni (synonim holubi), suara (synonim rendilis) oraz katangae^[12]. Dowody molekularne wskazują na przynależność regionalną i pewne zróżnicowanie genetyczne między północną a południową częścią środkowej Tanzanii^[12]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[12].

Etymologia

Aepyceros: gr. αιπυς aipus „wysoki”; κερας keras, κερατος keratos „róg”^[13].
melampus: gr. μελαμπους melampous, μελαμποοδς melampodos „czarnonogi”, od μελας melas, μελανος melanos „czarny”; πους pous, ποδος podos „stopa, noga”^[14].

Zasięg występowania

Impala zwyczajna występuje w Kenii, Ugandzie, Rwandzie, Tanzanii, Mozambiku, Malawi, Zambii, Zimbabwe, północnej i wschodniej Botswanie, południowo-wschodnia Angoli, północno-wschodniej Namibii, północno-wschodniej Południowej Afryce i Eswatini^[12]. Introdukcje głównie w dawnym rozmieszczeniu w Południowej Afryce, ale także w Namibii^[12].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 125–130 cm, samców około 130–135 cm, długość ogona 25–30 cm, długość ucha 15 cm, wysokość w kłębie samic 86 cm, samców 91 cm dla populacji południowej, samic 90 cm, samców 98 cm dla populacji północnej; masa ciała samic 43–47 kg, samców 57–60 kg dla populacji południowej, samców 64 kg dla populacji północnej^[15]. Wzór zębowy: I ${\tfrac {0}{3}}$ C ${\tfrac {0}{1}}$ P ${\tfrac {3}{3}}$ M ${\tfrac {3}{3}}$ (x2) = 40^[15].

Środowisko życia

Impala zwyczajna żyje na zadrzewionej sawannie, gdzie rozległe przestrzenie trawiaste przechodzą w kolczaste zarośla. Występuje w Afryce Środkowej i Południowej.

Rozmnażanie

Ruja występuje na początku pory deszczowej – w kwietniu i maju. Ciąża trwa 180-204 dni. Młode: 1, rzadziej 2. Żyje koło 18 lat.

Tryb życia

Odżywia się trawami i ziołami, liśćmi drzew i krzewów. Aktywna za dnia i nocą. Przebywa w pobliżu wody. Impala przebywa w stadach liczących do 25 osobników, przewodzonych przez samca. W porze suchej tworzą się stada liczące nawet setki osobników. Wrogami impali są lew afrykański (Panthera leo), lampart plamisty (Panthera pardus), gepard grzywiasty (Acinonyx jubatus) i likaon pstry (Lycaon pictus).

Inne

Osiąga prędkość do 60 km/h. W czasie biegu wykonuje skoki w dal 8–9 m i wzwyż 2–3 m.

Ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski)^[9].

Przypisy

↑ Aepyceros melampus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b M.C.H. Lichtenstein: Reisen im südlichen Afrika in den Jahren 1803, 1804, 1805 und 1806. T. 2. Berlin: C. Salfeld, 1812, s. ryc. 4 i s. 544. (niem.).
↑ P. Gervais: Antilope. W: A. d’Orbigny: Dictionnaire universel d’histoire naturelle résumant et complétant tous les faits présentés par les Encyclopédies, les anciens dictionnaires scientifiques, les Œuvres complètes de Buffon, et les meilleurs traités spéciaux sur les diverses branches des sciences naturelles; — Donnant la description des êtres et des divers phénomènes de la nature, l’étymologie et la définition des noms scientifiques, et les principales applications des corps organiques et inorganiques à l’agriculture, à la médecine, aux arts industriels, etc. Cz. 1. Paris: Au bureau principal des éditeurs, 1841, s. 616. (fr.).
↑ P. Matschie. Über einige Säugethiere von Deutsch-Ost-Afrika. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1892, s. 135, 1892. (niem.).
↑ ^a ^b O. Thomas. On Mammals from Nyassaland. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1892, s. 553, 1893. (ang.).
↑ T.K. Lorenz. Notizen. „Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseums”. 9, s. 62, 1894. (niem.).
↑ A.J.E. Lönnberg. Mammals collectied by the Swedish zoological expedition to British East Africa 1911. „Kunglika Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. Ny följd. 48 (5), s. 164, 1912. (ang.).
↑ A.J.E. Lönnberg. Notes on new and rare mammals from Congo. „Revue zoologique africaine”. 3, s. 276, 1914. (ang.).
↑ ^a ^b IUCN SSC Antelope Specialist Group, Aepyceros melampus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-05-04] (ang.).
↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 177. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Aepyceros melampus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-05-04].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 332. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 82.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 407.
↑ ^a ^b C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 624–625. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[itis-1] Aepyceros melampus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Lichtenstein-2] M.C.H. Lichtenstein: Reisen im südlichen Afrika in den Jahren 1803, 1804, 1805 und 1806. T. 2. Berlin: C. Salfeld, 1812, s. ryc. 4 i s. 544. (niem.).

[Gervais-3] P. Gervais: Antilope. W: A. d’Orbigny: Dictionnaire universel d’histoire naturelle résumant et complétant tous les faits présentés par les Encyclopédies, les anciens dictionnaires scientifiques, les Œuvres complètes de Buffon, et les meilleurs traités spéciaux sur les diverses branches des sciences naturelles; — Donnant la description des êtres et des divers phénomènes de la nature, l’étymologie et la définition des noms scientifiques, et les principales applications des corps organiques et inorganiques à l’agriculture, à la médecine, aux arts industriels, etc. Cz. 1. Paris: Au bureau principal des éditeurs, 1841, s. 616. (fr.).

[Matschie-4] P. Matschie. Über einige Säugethiere von Deutsch-Ost-Afrika. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1892, s. 135, 1892. (niem.).

[Thomas-5] O. Thomas. On Mammals from Nyassaland. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1892, s. 553, 1893. (ang.).

[Lorenz-6] T.K. Lorenz. Notizen. „Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseums”. 9, s. 62, 1894. (niem.).

[Lönnberg1912-7] A.J.E. Lönnberg. Mammals collectied by the Swedish zoological expedition to British East Africa 1911. „Kunglika Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. Ny följd. 48 (5), s. 164, 1912. (ang.).

[Lönnberg1914-8] A.J.E. Lönnberg. Notes on new and rare mammals from Congo. „Revue zoologique africaine”. 3, s. 276, 1914. (ang.).

[iucn-9] IUCN SSC Antelope Specialist Group, Aepyceros melampus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-05-04] (ang.).

[miiz-10] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 177. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Wilson&Reeder-11] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Aepyceros melampus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-05-04].

[Burgin&inni-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 332. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791829_82]-13] Palmer 1904 ↓, s. 82.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792154_407]-14] Palmer 1904 ↓, s. 407.

[Groves&inni-15] C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 624–625. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[10]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]