Indiana Jones i Świątynia Zagłady

Indiana Jones i Świątynia Zagłady (ang. Indiana Jones and the Temple of Doom) – amerykański film przygodowy z 1984 roku w reżyserii Stevena Spielberga. Druga część cyklu o przygodach archeologa Indiany Jonesa, nieraz numerowana również jako część 24. z racji włączania do kanonu serii Przygód młodego Indiany Jonesa i traktowania całości jako Wielkiej Księgi Przygód Indiany Jonesa. W głównej roli po raz drugi wystąpił Harrison Ford.

Indiana Jones i Świątynia Zagłady

Indiana Jones and the Temple of Doom

czarno-biały kadr
Gatunek	przygoda, akcja, fantasy
Rok produkcji	1984
Data premiery	8 maja 1984 grudzień 1985 (Polska)
Kraj produkcji	Stany Zjednoczone
Język	angielski, syngaleski, hindi, mandaryński
Czas trwania	118 minut
Reżyseria	Steven Spielberg
Scenariusz	George Lucas Willard Huyck Gloria Katz
Główne role	Harrison Ford Kate Capshaw Jonathan Ke Quan Amrish Puri
Muzyka	John Williams
Zdjęcia	Douglas Slocombe
Scenografia	Roger Cain Alan Cassie
Kostiumy	Anthony Powell
Montaż	Michael Kahn George Lucas
Produkcja	Robert Watts
Wytwórnia	Lucasfilm Amblin Entertainment
Dystrybucja	PL: Polfilm
Budżet	28 mln USD
Przychody brutto	333 mln USD
Poprzednik	Poszukiwacze zaginionej Arki (1981)
Kontynuacja	Indiana Jones i ostatnia krucjata (1989)
Strona internetowa

Druga część charakteryzuje się mroczniejszym klimatem, lecz także sporą dawką humoru wnoszoną przez postać partnerki Indiany, Willie Scott, zagranej przez Kate Capshaw. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów filmu jest słynna scena pościgu wagoników w kopalni.

Świątynia Zagłady jest prequelem Poszukiwaczy zaginionej Arki. Jej akcja rozgrywa się w 1935, a więc na rok przed wydarzeniami ukazanymi w pierwszej części.

Wiele kontrowersji wzbudziła jednak spora brutalność filmu. Szczególnie krytykowano realistyczną scenę wyrywania serca.

Gdy film wchodził do kin w Polsce, nazywał się po prostu Indiana Jones, dopiero po wydaniu go na VHS tytuł zmieniono na Indiana Jones i Świątynia Zagłady. Innym oferowanym tłumaczeniem było Indiana Jones i Świątynia Przeznaczenia.

Fabuła

Rok 1935. Chiny. Indiana Jones postanawia ubić interes (posążek za diament) z chińskim bandytą – Lao Che. Ten jednak go oszukuje, otruwając. Indianie udaje się zdobyć odtrutkę. W przypływie złości zabija jednego z synów Lao Che, Chena (Lao Che miał jeszcze jednego syna Kao Kana, który stracił palec wskazujący noc wcześniej), po czym porywa piosenkarkę Willie Scott i wraz ze swoim przyjacielem – 11-letnim Chińczykiem Shortem Roundem, ucieka przed Lao Che, Kao Kanem i ich ludźmi przez ulice Szanghaju. Trójce bohaterów udaje się uciec samolotem. Wkrótce maszyna rozbija się w indyjskiej dżungli, ale Indy’emu i jego towarzyszom udaje się wyskoczyć (m.in. zjeżdżają pontonem po lodowcu). Cudem ocaleni rozbitkowie docierają do małej i biednej wioski, której mieszkańcy ofiarowują im schronienie. Szaman opowiada Indianie o strzegących ich wioskę świętych kamieniach Shankary, które ukradł im zły maharadża Pankotu. Od tego czasu ich wioskę prześladuje wiele nieszczęść – ich pola stały się nieurodzajne, studnie wyschły, zwierzęta padły, a wkrótce porwano wszystkie dzieci z wioski. Starzec prosi Indy’ego o pomoc. Archeolog zgadza się i wyrusza z towarzyszami do zamku maharadży. Na słoniach przedzierają się przez dżunglę. Po jakimś czasie napotykają mroczne totemy w głębi dżungli. Na ich widok ich przewodnicy uciekają, zabierając słonie. Po przybyciu bohaterowie popadają w zdumienie, gdy okazuje się, że Maharadża ma zaledwie 14 lat. Przyjmuje ich bardzo gościnnie. Wieczerza obfitująca w dziwne dania (głowa koczkodana, żywe węże, rosół z oczami i mrożony mózg małpy) nie smakuje Willie, która ma zamiar wymiotować. Indiana opowiada maharadży o kradzieży kamieni. Premier władcy – Chattar Lal zaprzecza oskarżeniom Indiany i mówi, że to tylko ludowe opowieści. Słowa archeologa wzbudzają jednak zainteresowanie brytyjskiego oficera, kontrolującego królestwo maharadży – kapitana Blumburtta, który opowiada o upadku kultu czcicieli bogini Kali, działającego niegdyś w Indiach. Maharadża zapewnia, że nie ma z tym nic wspólnego.

Indiana Jones, woskowa figura

Wieczorem bohaterowie zostają zaatakowani przez tajemniczego zamachowca, którego udaje się jednak pokonać. Odkrywają w sypialni sekretne przejście. Korytarz (pełen insektów i pułapek) wiedzie do jakiejś ogromnej świątyni. Docierają do pieczary, w której trwa właśnie krwawa ceremonia. Kapłan wyrywa serce ofierze i opuszcza jego ciało do jeziora lawy. Okazuje się, że maharadża to tylko bezwolne narzędzie thugów – okrutnej sekty wyznawców bogini Kali. Na jej czele stoi okrutny kapłan Mola Ram, który zmusza nieszczęśliwych niewolników do ciężkiej pracy w kopalniach w poszukiwaniu pozostałych zaginionych kamieni Shankary (i przy okazji klejnotów). Za pomocą magicznych kamieni Mola Ram chce zniszczyć inne religie i zapewnić swojej sekcie panowanie nad światem. Indy i jego towarzysze postanawiają go powstrzymać. Archeolog atakuje strażników kopalni, tym udaje się go jednak pokonać i związać.

Wkrótce Mola Ram otępia Jonesa (zmuszając go do wypicia krwi Kali, co powoduje zapadnięcie w tzw. czarny sen Kalima), więzi Shorta, a Willie chce złożyć w ofierze. Jonesa ratuje Short który zdążył uciec z kopalni. Przykładając do jego ciała zapaloną pochodnię budzi go z letargu. Wywiązuje się walka w której ginie premier Chattar Lal (który sam okazał się thugiem), obaj bohaterowie ratują Willie i uwalniają niewolników, którzy powiadamiają o thugach kapitana Blumburtta. Na drodze Indiany staje jednak ogromny nadzorca niewolników, który początkowo ma przewagę w walce, ostatecznie ginie zgnieciony przez kruszarkę. Indy i jego przyjaciele chcą opuścić kopalnię. Mola Ram i jego ludzie ścigają ich wagonikami. Po widowiskowym pościgu Indiana, Shorty i Willie uciekają z kopalni. Po chwili docierają na wiszący mostek nad przepaścią pełną krokodyli. Short Round i Willie udaje się przejść na drugi koniec, tam spotyka ich Mola Ram. Indy to widzi, jest akurat w tej chwili na środku mostu, z jednej strony Mola Ram, Short i Willie idą w jego stronę, z drugiej zaś wojownicy kapłana. Indy decyduje iść na szantaż – jeśli nie puszczą Willie i Shorta to kamienie wylądują w wodzie. Niestety szantaż nie działa. Jones postanawia zatem przeciąć liny mostu (ostrzegając wcześniej spojrzeniem swoich kompanów). Większość wojowników wpada do wody i ginie w szczękach krokodyli. Na moście (który zawisnął pionowo jak drabina) pozostali tylko: Willie, Short, Indiana i kapłan. Willie i Short wychodzą na skały, zaś Mola Ram i archeolog walczą. Kapłan zepchnięty spada i zostaje pożarty przez krokodyle. Pozostali thugowie strzelają do Indiany z łuków, jednak przybywają oddziały brytyjskie kapitana Blumburtta, które zabijają sekciarzy.

Wraz ze śmiercią Moli Rama i całej sekty skończył się też koszmar maharadży i wioski. Niewolnicy, których sekta zmuszała do pracy wrócili do domu, a Willie i Jones, jak nietrudno się domyślić mają romans, po czym wraz z Shortem Roundem docierają do Delhi.

Obsada

• Harrison Ford jako dr „Indiana” Jones. Archeolog na prośbę zdesperowanej indyjskiej wioski, musi odzyskać święty kamień skradziony przez wyznawców bogini Kali. Aktor, by nabrać muskulatury na potrzeby filmu, przeszedł ścisłe ćwiczenia fizyczne pod okiem Jake’a Steinfelda.
• Kate Capshaw jako Wilhelmina „Willie” Scott. Amerykańska piosenkarka pracująca w nocnym lokalu w Szanghaju. Razem z Indym i Short Roundem wplątuje się w przygodę, na którą jest zupełnie nieprzygotowana, przez co jawi się jako typowa „dziewica w niebezpieczeństwie”. Razem z Indym tworzy relacje uczuciowe. W przesłuchaniach do roli wzięło udział ponad 120 aktorek, w tym Sharon Stone. Ostatecznie wybrano Kate Capshaw, która przygotowując się do roli obejrzała Afrykańską królową i A Guy Named Joe. Spielberg chciał, by Willie była kompletnym przeciwieństwem Marion Ravenwood z Poszukiwaczy zaginionej Arki, więc aktorka przefarbowała swoje brązowe włosy na blond. Z kolei projektant kostiumów Anthony Powell chciał, by jej bohaterka była rudowłosa.
• Jonathan Ke Quan jako Short Round. Jedenastoletni chiński pomocnik Indiany, który pomaga mu w ucieczce w sekwencji początkowej, a później towarzyszy mu w podróży po Indiach. Poszukując odpowiedniego odtwórcy tej roli przesłuchano około 6000 aktorów z całego świata. Quan został wybrany podczas castingu w Los Angeles, gdzie wcześniej o tę rolę ubiegał się też jego brat. Spielbergowi spodobała się jego osobowość, więc on i Ford zaimprowizowali scenę, w której Short Round oskarża Indianę o oszukiwanie podczas gry w karty.
• Amrish Puri jako Mola Ram. Demoniczny duchowny Thugów, który odprawia rytuały składania ofiar z ludzi. Jego imię zaczerpnięto po siedemnastowiecznym indyjskim malarzu. Lucas chciał, by Mola Ram był przerażający, więc scenarzyści połączyli elementy znane z azteckich i hawajskich rytuałów ofiarnych z europejskim kultem diabła.
• Roshan Seth jako Chattar Lal. Premier maharadży Pankotu. Jest też członkiem sekty Thugów. Po przybyciu do Pankot Indy’ego, Willie i Short Rounda z chęcią gości ich w pałacu, jednak przesłuchiwany przez archeologa w sprawie skradzionego kamienia obraża się na niego.
• Philip Stone jako kapitan Philip Blumburtt. Brytyjski kapitan dowodzący oddziałem indyjskich żołnierzy z 11. Pułku Strzelców przybył do pałacu Pankot w tym samym czasie co doktor Jones i jego kompani. Pod koniec filmu razem z oddziałem strzelców pomaga Indianie w walce z Thugami. Wcześniej rolę tę miał zagrać David Niven, ale zmarł przed rozpoczęciem zdjęć.
• Raj Singh jako Zalim Singh. Młodociany maharadża Pankotu, który okazuje się być niewinną marionetką w rękach Thugów. Pod koniec filmu uwalnia się spod ich wpływu. Najprawdopodobniej to on, wraz z innymi wyzwolonymi niewolnikami poinformował Brytyjczyków o istnieniu sekty.
• D. R. Nanayakkara jako szaman. Jest przywódcą małej indyjskiej wioski, z której skradziono święty kamień Shankary. Po przybyciu Indy’ego prosi, by go odzyskał.
• Roy Chiao jako Lao Che. Szef mafii z Szanghaju, który wynajmuje Jonesa, by odnalazł prochy pierwszego cesarza Chin z dynastii mandżurskiej, Nurchaczego. W zamian miał mu dać diament, ale usiłował go oszukać.
• David Yip jako Wu Han. Przyjaciel Indiany. Zostaje zabity przez jednego z synów Lao Che w szanghajskim klubie, kiedy przebrany za kelnera pomaga doktorowi Jonesowi.

Aktor Pat Roach zagrał głównego nadzorcę w kopalni, a Steven Spielberg, George Lucas, Frank Marshall, Kathleen Kennedy i Dan Aykroyd pojawili się jako statyści w porcie lotniczym.

Miejsca

• Chiny
• Indie

Produkcja

Przygotowania

Kiedy George Lucas po raz pierwszy zwrócił się do Stevena Spielberga z pomysłem na Poszukiwaczy zaginionej Arki, Spielberg wspomniał „George powiedział, że jeśli wyreżyseruję pierwszą część, wtedy będę musiał wyreżyserować trylogię. Musiał mieć trzy historię w głowie. Okazało się, że George ich nie ma i musieliśmy wymyślić dalsze opowieści”. Spielberg i Lucas nadali filmowi mroczniejszy ton niż w Poszukiwaczach zaginionej Arki. Wynikało to m.in. z ich osobistych nastrojów spowodowanych rozpadami ich związków (Spielberga z Amy Irving, Lucasa z Marcią). W dodatku Lucas czuł, że „to musi być mroczny film. Podobnie jak druga część Gwiezdnych wojen, Imperium kontratakuje, która taka właśnie była”.

Lucas postanowił aby film był prequelem Poszukiwaczy zaginionej Arki, gdyż nie chciał, by naziści znów byli czarnymi charakterami. Spielberg początkowo chciał, by powróciła Marion Ravenwood, rozważano też pojawienie się Abnera Ravenwooda. Lucas wymyślił początkową scenę pościgu, w której Indiana Jones musi uciekać motocyklem przez Wielki Mur Chiński. Oprócz tego odkrywa „zaginiony świat ukryty w dolinie zamieszkanej przez dinozaury”. Chińskie władze nie zezwoliły jednak na filmowanie, więc Lucas zaczął rozważać inne wątki. Napisał ogólny zarys fabuły, w której pojawia się nawiedzony zamek w Szkocji, ale Spielberg uznał, że jest to zbyt podobne do Ducha. Nawiedzony zamek powoli przekształcono więc w demoniczną świątynię w Indiach.

Lucas wpadł również na pomysł, by w filmie pojawił się kult religijny powiązany z niewolnictwem dzieci, czarną magią i rytualnym składaniem ofiar z ludzi. O napisanie scenariusza poproszono Lawrence’a Kasdana, współscenarzystę pierwszej części, który jednak odmówił i stwierdził, że „nie chcę być kojarzony ze Świątynią zagłady”, a sam film nazwał okropnym i brzydkim. Do napisania scenariusza Lucas wynajął więc znawców indyjskiej kultury Willarda Huycka i Glorię Katz.

Na początku 1982 r. scenarzyści spędzili cztery dni na Ranczu Skywalker dyskutując o fabule z Lucasem i Spielbergiem. Początkowo Lucas wpadł na pomysł, by pomocnikiem Indiany była dziewicza młoda księżniczka, ale scenarzystom i Spielbergowi ten pomysł się nie spodobał. Ponieważ Indiana było imieniem psa Lucasa rasy Alaskan, to Willie nazwano po cocker spanielu Spielberga, a Short Rounda po psie Huycka. W maju 1982 r. Lucas wręczył scenarzystom dwudziestostronicowy zarys filmu zatytułowany Indianę Jones i świątynia śmierci, który mieli zaadaptować do scenariusza. Sceny takie jak walka w Szanghaju, ucieczka z samolotu i pościg kolejką w kopalni pochodziły z pierwszych scenariuszy Poszukiwaczy zaginionej Arki.

Od wczesnych lat 70. Lucas, Huyck i Katz rozwijali fabułę Zabójczego radia (1994). Ze scenariusza tego właśnie obrazu przeniesiono do Świątyni zagłady numer muzyczny otwierający film. Spielberg wspominał, że „George miał pomysł, by rozpocząć film muzycznym numerem. Na wszystkich naszych spotkaniach mówił: „Hej, Steven zawsze mówiłeś, że chciałeś kręcić musicale”. Pomyślałem, „tak, to może być zabawne”. Pierwszy szkic scenariusza dostarczono na początku sierpnia 1982 r. a drugi we wrześniu. Kapitan Blumburtt, Chattar Lal i młodociany maharadża Zalim Singh pierwotnie mieli mieć bardziej znaczące role. Wykreślono też walkę psów, które pijąc krew Kali zamieniały się w zombie z nadludzkimi zdolnościami. Podczas pre – produkcji filmu tytuł został zmieniony ze Świątyni śmierci na Świątynię zagłady.

Zdjęcia

Z powodu rasistowskiego i obraźliwego, według rządu indyjskiego, scenariusza filmowcy nie uzyskali pozwolenia na filmowanie w północnych Indiach i Fort Amber. Ponieważ rząd Indii domagał się wielu zmian i poprawek w scenariuszu to w rezultacie plan zdjęciowy przeniesiono do Kandy na Sri Lance, wraz ze scenografią indyjskiej wioski, świątyni i pałacu Pankot. Z powodu inflacji koszt filmu wyniósł 28 milionów dolarów, o 10 milionów więcej niż Poszukiwaczy zaginionej Arki. Zdjęcia rozpoczęto 18 kwietnia 1983 r. w Kandy, a 5 maja przeniesiono do Elstree Studios w Hertfordshire w Anglii. Producent Frank Marshall wspominał, „kiedy kręciliśmy sceny z robakami, członkowie ekipy po powrocie do domu znajdowali robaki we włosach, ubraniach i butach”.

Choreografem tanecznego występu otwierającego film został Danny Daniels. Capshaw specjalnie dla tej sceny nauczyła się śpiewać po mandaryńsku i brała lekcje stepowania. Jednakże sukienka, którą nosiła okazała się zbyt ciasna i aktorka nie była w stanie stepować. Później podczas zdjęć jedna z jej czerwonych sukienek została zjedzona przez słonia. Z kolei aby zbudować sznurowy most filmowcy zaangażowali grupę brytyjskich inżynierów pracujących przy pobliskiej tamie Balfour Beatty. Poważnej kontuzji doznał Harrison Ford, któremu wypadł dysk, kiedy jechał na słoniu. Na plan przeniesiono więc szpitalne łóżko, by aktor mógł odpoczywać między ujęciami. Lucas stwierdził, „Mógł ledwie wstać, jednak był tam każdego dnia, więc zdjęcia nie zostały przerwane”. Kiedy 21 czerwca przeniesiono go do szpitala, by w pełni wyzdrowiał, Lucas postanowił przerwać produkcję. Kaskader i dubler Forda, Vic Armstrong przez pięć tygodni zastępował aktora w różnych ujęciach, a jego żona Wendy Leach była dublerką Capshaw.

W czasie zdjęć rozchorował się też operator Douglas Slocombe i nie był w stanie pracować, więc postanowiono, że Szanghaj „zagra” w filmie Makau. 8 sierpnia na plan wrócił Ford. Pomimo problemów z produkcją, Spielberg był w stanie ukończyć film zgodnie z planem i zmieścić się w budżecie. Główne zdjęcia zakończono 26 sierpnia, a pozostałe nagrywano w różnych częściach USA. W styczniu 1984 r. producent Frank Marshall skierował drugą ekipę na Florydę, gdzie kręcono sceny z aligatorami, „udającymi” krokodyle.  Pościg w kopalni zrealizowano łącząc roller coaster z naturalnej wielkości manekinami zastępującymi aktorów. Efektami specjalnymi zajęli się Dennis Muren, Joe Johnston i ekipa z Industrial Light & Magic. Dźwiękiem z kolei zajął się Ben Burtt ze Skywalker Sound, który na potrzeby sceny pościgu w kopalni nagrał odgłosy roller coastera w Disneylandzie w Anaheim.

Premiera

Film wszedł na ekrany kin 23 maja 1984 r. i w samych tylko Stanach w pierwszym tygodniu wyświetlania przyniósł rekordowy dochód w wysokości 45,7 miliona dolarów. Film zarobił łącznie ponad 333 miliony dolarów (180 mln w Ameryce Północnej i 153 mln na świecie). Świątynia zagłady przyniosła także najwyższy dochód podczas weekendowego otwarcia i była trzecim najbardziej kasowym filmem 1984 roku, po Gliniarzu z Beverly Hills i Pogromcach duchów.

LucasArts i Atari Games promowały film wypuszczając arcadową grę pod tym samym tytułem. We wrześniu 2008 r. firma Hasbro wydała serię zabawek bazujących na filmie.

Przyjęcie filmu

Film otrzymał mieszane recenzje, ale jeszcze przez rok po premierze dostawał pochwały krytyków. Stacja American Movie Classics uznała Świątynię zagłady za jeden z najlepszych filmów 1984 r. Z kolei internetowy portal Rotten Tomatoes opierając się na 59 recenzjach napisał, że 85% z nich jest pozytywnych, ze średnim wynikiem 7.2/10. Roger Ebert nazwał Świątynię zagłady „najradośniej ekscytującym, dziwacznym, durnym i romantycznym filmem przygodowym od czasu Poszukiwaczy i jest to wysoka pochwała mówiąca, że nie ma wielu sequeli mu dorównujących”. Z kolei Vincent Canby uznał, że film jest „zbyt bezkształtny, by być równie zabawny jak Poszukiwacze”, co niekoniecznie jest wadą, bo został zrobiony z humorem i techniczną inwencją.

Przedstawiony w filmie obraz Hindusów wywołał kontrowersje w Indiach i zwrócił uwagę cenzorów w tym kraju, którzy nałożyli na niego tymczasowy zakaz. Niedokładne przedstawienie bogini Kali jako reprezentantki świata podziemi i zła spotkało się z dużą krytyką, jako że jest ona boginią energii (Shakti). Jednakże prawdą jest to, że kult thugów, którego członkowie byli właściwie rabusiami i nikim więcej, czcił Kali i składał ofiary z ludzi. Niemniej jednak, to było nic w porównaniu z innymi rzeczami pokazanymi w filmie Spielberga. Przedstawienie indyjskiej kuchni również zostało potępione, jako że nie ma ona w ogóle żadnego związku z „wężami, zupą z gałek ocznych, chrząszczami i mrożonymi małpimi mózgami”. Shashi Tharoor potępił film i wskazał jego liczne obraźliwe oraz mylnie przedstawione rzeczy. Z kolei Yvette Rosser skrytykowała film za przyczynianie się do rasistowskich stereotypów o Hindusach w zachodnim społeczeństwie, pisząc, że wielu nauczycieli bierze to za prawdziwy obraz Indii.

Nagrody i nominacje

Dennis Muren i dział efektów specjalnych Industrial Light & Magic zdobyli Oscara za najlepsze efekty specjalne, a John Williams był nominowany do tej nagrody za muzykę. Za efekty specjalne film otrzymał także nagrodę BAFTA, a operator Douglas Slocombe, montażysta Michael Kahn, Ben Burtt i pozostali dźwiękowcy ze Skywalker Sound otrzymali nominacje. Steven Spielberg, scenarzyści, Harrison Ford, Jonathan Ke Quan, Anthony Powell i charakteryzator Tom Smith zostali nominowani za swoją pracę do nagrody Saturna. Sam film był nominowany w kategorii najlepszy film fantasy, ale przegrał z Pogromcami duchów.

Linki zewnętrzne

• Indiana Jones i świątynia zagłady w bazie IMDb (ang.)
• Indiana Jones i świątynia zagłady w bazie Filmweb
• Indiana Jones Site – największy polski serwis o Indianie Jonesie