Jurodiwyj
Jurodiwyj[1] (ros. юродивый, stgr. μωρός mōrós), także saloita – święty, szaleniec Chrystusowy. Jeden ze wzorów świętości dawnej Rosji (obok strastoterpców, starców i pielgrzymów).
Etymologia
edytujStaroruski termin pochodzi od słowa уродь, czyli „poroniony płód” – nawiązując do Pawłowego określenia (1Kor 15,8). Inna etymologia wywodzi to określenie od staroruskiego określenia osoby głupiej, bezrozumnej[2][3][4]. Inne znaczenia słowa to „coś nienaturalnego, zniekształconego, zdeformowanego, obcego i niezrozumiałego”.
Korzenie zjawiska
edytujKorzenie tej postawy można odnaleźć już u proroków Starego Testamentu.
Bóg nakazał:
- Izajaszowi chodzić nago i boso, (Iz 20,3)
- Jeremiaszowi sporządzić więzy oraz jarzmo nałożyć na szyję i w ten sposób prorokować (Jr 27,2)
- Ezechielowi spakować się w nocy, zrobić dziurę w murze miasta i uciec jak zesłaniec (Ez 12,3-7)
Jezus według Ewangelii tak był zaangażowany w głoszenie swojej nauki, że ludzie myśleli, iż „odszedł od zmysłów”. (Mk 3,20-21)
Stąd Paweł poucza i zachęca:
- „Skoro bowiem świat przez mądrość nie poznał Boga w mądrości Bożej, spodobało się Bogu przez głupstwo głoszenia słowa zbawić wierzących.” (1 Kor 1,21)
- „Jeśli ktoś spośród was mniema, że jest mądry na tym świecie, niech się stanie głupim, by posiadł mądrość” (1 Kor 3,18)
- „Staliśmy się bowiem widowiskiem światu, aniołom i ludziom; my głupi dla Chrystusa, wy mądrzy w Chrystusie, my niemocni, wy mocni; wy doznajecie szacunku, a my wzgardy. Aż do tej chwili łakniemy i cierpimy pragnienie, brak nam odzieży, jesteśmy policzkowani i skazani na tułaczkę, i utrudzeni pracą rąk własnych. Błogosławimy, gdy nam złorzeczą, znosimy, gdy nas prześladują; dobrym słowem odpowiadamy, gdy nas spotwarzają. Staliśmy się jakby śmieciem tego świata i odrazą dla wszystkich aż do tej chwili.” (1 Kor 4,9-13).
Motto życia jurodiwych można by zawrzeć w słowach św. Pawła:
- „Tak więc, gdy Żydzi żądają znaków, a Grecy szukają mądrości, my głosimy Chrystusa ukrzyżowanego, który jest zgorszeniem dla Żydów, a głupstwem dla pogan, dla tych zaś, którzy są powołani, tak spośród Żydów, jak i spośród Greków, Chrystusem, mocą Bożą i mądrością Bożą.” (1 Kor 1,22-24)
Charakterystyczne zachowania
edytujW różnych kulturach szaleńcy byli pogardzani, ale również uważani za posiadających kontakt z innym światem. Poprzez swoje praktyki, jurodiwi naśladują Chrystusa poniżonego:
- żyli w ubóstwie, spali na śmietnikach lub psich posłaniach, poniżali się
- obcy, nieznani, nieuchwytni, nieobliczalni, cudzoziemcy (przybywają z „zachodu”, „krajów łacińskich”, „Niemiec”)
- nie dbali o wygląd, rozczochrani, pojawiali się nago nawet w świątyniach (znak umartwienia, przejrzystości-czystości duszy), z łańcuchem na szyi, wybałuszając oczy, tocząc pianę z ust, wymiotując
- często milczeli („niemota” pośród „słowian”), lub przeciwnie, krzyczeli (bełkotali, mamrotali, bluźnili, znieważali, zadawali zagadki, powtarzali dokładnie to, co ludzie do nich mówili – echolalia)
- czynili cuda (przewidywali przyszłość, chodzili po wodzie, uzdrawiali)
Można powiedzieć, że zamiast uciekać na pustynię lub do celi klasztornej, powracali oni z osamotnienia, by służyć ludziom poprzez zrywanie masek, wyśmiewanie pozoranctwa, rytualizmów i próżności. By wstrząsnąć poprzez demaskowanie pozornej „mądrości ludzkiej”.
Historia
edytujZjawisko jurodstwa narodziło się w Bizancjum w VI w. Za pierwszą kanonizowaną bizantyjską jurodiwą uznano św. Izydorę, mniszkę żyjącą prawdopodobnie w IV w. w Egipcie. Dużą popularnością cieszyli się też palestyński mnich św. Symeon Salos (VI w.) oraz św. Andrzej Salos vel Andriej Cariegradski (IX w.) z Kościoła Aleksandryjskiego.
Najbardziej spektakularne formy jurodstwo osiągnęło w prawosławnej Rusi, gdzie za świętych uznano łącznie aż 36 jurodiwych. Wśród nich św. Izaakija z Ławry Pieczerskiej (zm. 1090 – pierwszego kanonizowanego jurodiwego w Rosji), św. Prokopa z Ustiuga (zm. 1302), św. Fiodora i św. Nikola z Nowogrodu (obaj zmarli w 1392 r.), św. Bazylego Moskiewskiego oraz św. Ksenię Petersburską (żyła pod koniec XVIII w.).
Najbardziej oryginalne postacie jurodiwych wykreował w swoich powieściach Fiodor Dostojewski, przede wszystkim w Idiocie (książę Myszkin)[5] i w Braciach Karamazow (starzec Zosimos, Alosza Karamazow)[6][7].
Filmy
edytujO jurodiwym starcu Anatoliju opowiada film Wyspa.
Przypisy
edytuj- ↑ Słowniki PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN. [dostęp 2018-09-03].
- ↑ Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. Т. 4. С. 168, 534.
- ↑ Толковый словарь живого великорусского языка: «Юродивый».
- ↑ Словарь Ушакова: «Юродство».
- ↑ Jacek Bolewski SJ: Mistyka miłosierdzia w "Idiocie" F. Dostojewskiego. DEON.PL, 2009-10-06. [dostęp 2022-01-24]. (pol.).
- ↑ Kim są jurodiwi w tradycji prawosławnej? Rozmowa z ks. Henrykiem Paprockim [online], teologiapolityczna.pl [dostęp 2021-02-10] (pol.).
- ↑ Jagoda Kołodziejczak, W zawieszeniu. Portrety jurodiwych w powieściach Fiodora Dostojewskiego, „Kultury wschodniosłowiańskie – oblicza i dialog”, nr 1, Instytut Filologii Rosyjskiej UAM, 2009, s. 83-88.
Bibliografia
edytuj- Opowieści pielgrzyma. Tłum. Andrzej Wojnowski. Poznań: W drodze, 2005. ISBN 83-7033-263-3.
- Cezary Wodziński: Św. Idiota: projekt antropologii apofatycznej. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria, 2000. ISBN 83-88560-70-0.
- Łukasz Kołoczek. Czy był szalony?. „List. Miesięcznik Katolicki”. 03/2005.
- Cezary Wodziński. Jurodiwy. Portret niebywalca. „Więź”. Marzec 2000. 3 (497).
- Svitlana Kobets, From the Tabennisi nunnery to Pussy Riot: female holy fools in Byzantium and Russia, „Canadian Slavonic Papers” 60, no. 1–2 (2018)