Kommodus

Kommodus
Lucius Aurelius Commodus
	; Kommodus jako Herkules
	Cesarz rzymski
Okres	od 17 marca 180; do 31 grudnia 192
Poprzednik	Marek Aureliusz
Następca	Pertynaks
	Dane biograficzne
Dynastia	Antoninów
Data i miejsce urodzenia	31 sierpnia 161 ; Lanuvium
Data i miejsce śmierci	31 grudnia 192 ; Rzym
	Moneta
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Ten artykuł od 2020-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Kommodus (Lucius Aurelius Commodus, Marcus Aurelius Commodus Antoninus; ur. 31 sierpnia 161, zm. 31 grudnia 192) – cesarz rzymski.

Syn Marka Aureliusza i Faustyny (miał brata bliźniaka – Aureliusza Antonina zmarłego w wieku 4 lat). Jego żoną była Brucja Kryspina.

Życiorys

Od 176 roku współrządził ze swym ojcem; cesarz rzymski od 180 roku^[1]. Uczestniczył w wojnach z Markomanami, z którymi zawarł pokój zaraz po śmierci ojca, niewiele jednak troszczył się o umocnienie granic i rozwój prowincji^[2]^[a].

Kommodus przywrócił granicę cesarstwa w Brytanii w strefie Wału Hadriana, rezygnując z przyłączonej przez Antonina Piusa południowej części Kaledonii^[2]. Kierowanie państwem pozostawiał w rękach wpływowych prefektów pretoriańskich, wśród których szczególne miejsce uzyskał Tigidius Perennis, później zaś wyzwoleniec cesarski Marcus Aurelius Cleander (obaj zginęli podczas rozruchów)^{[potrzebny przypis]}.

Jego rządy były czasem okrutnej tyranii, m.in. doprowadził do skazania wielu senatorów. Urządzał krwawe igrzyska, podczas których nawet osobiście występował jako gladiator. Podobnie jak niektórzy wcześniejsi poprzednicy (zwłaszcza Kaligula czy Domicjan) wymagał oddawania sobie czci boskiej. Pod koniec panowania kazał się uznać za nowe wcielenie Herkulesa; jako Hercules Romanus (łac. „Rzymski”) występował w odpowiednim ubiorze, nosząc skórę lwa i potężną maczugę. Nazwę Wiecznego Miasta zmienił na Colonia Commodiana; także miesiące zyskały nowe nazwy związane z osobą cesarza: sierpień na Commodus, wrzesień na Hercules, październik na Invictus (niezwyciężony), listopad na Exsuperatorius (najwyższy), grudzień na Amazonius (od przydomka, który sam sobie nadał na znak upodobania do swej kochanki Marcji w stroju Amazonki)^[3]. Zamordowany w wyniku spisku zorganizowanego przez prefekta pretorianów Emiliusza Letusa i pokojowca Eklektusa, w którym uczestniczyła też nałożnica Marcja^[4].

Po śmierci został na wniosek Cyncjusza Sewera uznany przez Senat cesarzem wyklętym na podstawie uchwały damnatio memoriae. Wkrótce potem rehabilitowany przez Septymiusza Sewera, który nakazał go deifikować. Uczynił to nie z powodów merytorycznych (nikt nie mógł stwierdzić, że Kommodus został skrzywdzony uchwałą), ale z kalkulacji politycznej: nowy cesarz postanowił, że będzie adoptowanym synem Marka Aureliusza (ojca Kommodusa), byłby więc bratem człowieka wyklętego^[5].

Wywód przodków

4. Marcus Annius Verus
	2. Marek Aureliusz
5. Domitia Lucilla
		1. Kommodus
6. Antonin Pius
	3. Faustyna Młodsza
7. Faustyna Starsza

We współczesnej kulturze masowej

Postać Kommodusa pojawiła się w filmie Gladiator Ridleya Scotta (w którym zagrał ją Joaquin Phoenix), gdzie jednak niektóre fakty są niezgodne z prawdą historyczną, np. w filmie Kommodus zabija swojego ojca, by przejąć władzę. Natomiast zamiłowanie do walk na arenie oraz podstępny pojedynek Kommodusa z tytułowym bohaterem zgodny jest z relacjami autorów starożytnych co do jego postawy jako nieuczciwie walczącego z gladiatorami, których zdradziecko mordował (sam pojedynek Kommodusa z filmowym gladiatorem może być też pośrednim nawiązaniem do historycznego pojedynku cesarza z gladiatorem Scewą, który odkrył podstęp cesarza: spłoszony tym Kommodus nie podjął walki, lecz jedynie odprawił wyjątkowo popularnego gladiatora)^[6].

Innym hollywoodzkim obrazem przedstawiającym okres panowania Kommodusa zgodniej z faktami historycznymi był Upadek Cesarstwa Rzymskiego (1964), w którym rolę jego zagrał Christopher Plummer, a jego siostry Lucilli – Sophia Loren.

Kommodus jest również negatywnym bohaterem powieści Słowianie Jerzego Cepika^{[potrzebny przypis]}.

Pojawia się również w serii utworów Ricka Riordana pt. Apollo i boskie próby (t. II), gdzie nazywa siebie Nowym Herkulesem, zaś doradcę za niepowodzenia karze śmiercią^{[potrzebny przypis]}.

Zobacz też

dynastia Antoninów

Uwagi

↑ Jedynym znanym przypadkiem troski o prowincje było rozstrzygnięcie w interesie petentów sporu pomiędzy kolonami z Saltus Burunitanus nad rzeką Bagradas w Afryce a dzierżawcą domeny cesarskiej: „Uchwalona zapewne za czasów Wespazjana lex Manciana ustalała, że kolon w domenach afrykańskich był zobowiązany do oddawania 1/3 plonów i odpracowania 6 dni rocznie. Inskrypcje afrykańskie świadczą o stałej tendencji do podwyższania świadczeń wymaganych od kolonów. Nowe ustawy Hadriana (lex de rudibus agris, rozszerzenie postanowień lex Manciana) świadczą, że obowiązujące przepisy nie były przestrzegane. Rządy Hadriana przyczyniły się do polepszenia sytuacji kolonów afrykańskich i ogółu drobnych rolników, ale Antoninus Pius i Marek Aureliusz nie wykazywali zainteresowania dla sytuacji warstw niższych. Do kancelarii Kommodusa wpłynęła skarga mieszkańców Saltus Burunitanus donoszących cesarzowi, że conductores (cesarscy dzierżawcy oddający powierzony sobie grunt w poddzierżawę kolonom) bezprawnie powiększają opłaty dzierżawne i powinności osobiste. W odpowiedzi Kommodus nakazał przestrzeganie lex Hadriana i przewidzianych przez nią obciążeń kolonów” (M. Jaczynowska, op. cit.) Tekst Decretum Commodi de Saltu Burunitano oznaczony w seriach wydań epigraficznych jako CIL VIII 10570 = ILS 6870 zachował się wyryty na tablicy odnalezionej na terenie Tunezji (Karolina Markowska: Skarga kolonów z obszaru Saltus Burunitanus na nadużycia prokuratora i generalnego dzierżawcy oraz odpowiedź cesarza Kommodusa z roku 182 n. e.).

Przypisy

↑ William RaineyW.R. Harper William RaineyW.R., Ernest DeWittE.D. Burton Ernest DeWittE.D., ShailerS. Mathews ShailerS., The Biblical World, University of Chicago Press, 1897, s. 390 [dostęp 2024-01-28] (ang.).
↑ ^a ^b Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 259, ISBN 83-01-00268-9.
↑ Historia Augusta, Kommodus 8 i 11. Szerszy wykaz podaje Kasjusz Dion (LXXII,15) Amazonius, Invictus, Felix, Pius, Lucius, Aelius, Aurelius, Commodus, Augustus, Herculeus, Romanus, Exsuperatorius, po gr. (LXXII,15) Ἀμαζόνιος, Ἀνίκητος, Εὐτυχὴς, Εὐσεβὴς, Λούκιος, Αἴλιος, Αὐρήλιος, Κόμμοδος, Αὔγουστος, Ἡράκλειος, Ῥωμαῖος, Ὑπεραίρων.
↑ Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu, dz. cyt., s. 291-292.
↑ Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu, dz. cyt., s. 308.
↑ Aureliusz Wiktor: Księga o cezarach 17,5–6. W Brewiaria dziejów rzymskich (red. nauk. Przemysław Nehring). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, s. 86.

[3] Jedynym znanym przypadkiem troski o prowincje było rozstrzygnięcie w interesie petentów sporu pomiędzy kolonami z Saltus Burunitanus nad rzeką Bagradas w Afryce a dzierżawcą domeny cesarskiej: „Uchwalona zapewne za czasów Wespazjana lex Manciana ustalała, że kolon w domenach afrykańskich był zobowiązany do oddawania 1/3 plonów i odpracowania 6 dni rocznie. Inskrypcje afrykańskie świadczą o stałej tendencji do podwyższania świadczeń wymaganych od kolonów. Nowe ustawy Hadriana (lex de rudibus agris, rozszerzenie postanowień lex Manciana) świadczą, że obowiązujące przepisy nie były przestrzegane. Rządy Hadriana przyczyniły się do polepszenia sytuacji kolonów afrykańskich i ogółu drobnych rolników, ale Antoninus Pius i Marek Aureliusz nie wykazywali zainteresowania dla sytuacji warstw niższych. Do kancelarii Kommodusa wpłynęła skarga mieszkańców Saltus Burunitanus donoszących cesarzowi, że conductores (cesarscy dzierżawcy oddający powierzony sobie grunt w poddzierżawę kolonom) bezprawnie powiększają opłaty dzierżawne i powinności osobiste. W odpowiedzi Kommodus nakazał przestrzeganie lex Hadriana i przewidzianych przez nią obciążeń kolonów” (M. Jaczynowska, op. cit.) Tekst Decretum Commodi de Saltu Burunitano oznaczony w seriach wydań epigraficznych jako CIL VIII 10570 = ILS 6870 zachował się wyryty na tablicy odnalezionej na terenie Tunezji (Karolina Markowska: Skarga kolonów z obszaru Saltus Burunitanus na nadużycia prokuratora i generalnego dzierżawcy oraz odpowiedź cesarza Kommodusa z roku 182 n. e.).

[1] William RaineyW.R. Harper William RaineyW.R., Ernest DeWittE.D. Burton Ernest DeWittE.D., ShailerS. Mathews ShailerS., The Biblical World, University of Chicago Press, 1897, s. 390 [dostęp 2024-01-28] (ang.).

[autonazwa1-2] Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 259, ISBN 83-01-00268-9.

[4] Historia Augusta, Kommodus 8 i 11. Szerszy wykaz podaje Kasjusz Dion (LXXII,15) Amazonius, Invictus, Felix, Pius, Lucius, Aelius, Aurelius, Commodus, Augustus, Herculeus, Romanus, Exsuperatorius, po gr. (LXXII,15) Ἀμαζόνιος, Ἀνίκητος, Εὐτυχὴς, Εὐσεβὴς, Λούκιος, Αἴλιος, Αὐρήλιος, Κόμμοδος, Αὔγουστος, Ἡράκλειος, Ῥωμαῖος, Ὑπεραίρων.

[5] Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu, dz. cyt., s. 291-292.

[6] Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu, dz. cyt., s. 308.

[7] Aureliusz Wiktor: Księga o cezarach 17,5–6. W Brewiaria dziejów rzymskich (red. nauk. Przemysław Nehring). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, s. 86.

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]