Księstwo żagańskie
Księstwo żagańskie – historyczne księstwo na Dolnym Śląsku, powstałe jako jedno z polskich księstw dzielnicowych w okresie rozbicia dzielnicowego, zlokalizowane w ówczesnej południowo-zachodniej Polsce. Obejmowało zachodni obszar księstwa głogowskiego, z którego zostało wydzielone w 1278 roku[1]. Siedzibą książęcą było miasto Żagań. W skład wchodziły Nowogród Bobrzański, Przewóz i Świętoszów – obecnie poza granicami powiatu żagańskiego. Do 1472 pozostawało we władaniu książąt z dynastii Piastów Śląskich, po czym znajdowało się pod zwierzchnictwem Saksonii, Czech i Austrii, Prus i Niemiec.
| 1274/1278 – 1472 1553 – 1601 1627 – 1634 1646 – 1935 | |||||
| |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Data powstania |
1274/1278 | ||||
| Data likwidacji |
1935 | ||||
 księstwo żagańskie | |||||
Położenie na mapie świata  | |||||
| 51°37′00,1200″N 15°19′00,1200″E/51,616700 15,316700 | |||||
Obecnie obszar księstwa leży w południowo-zachodniej Polsce i skrawek w Niemczech.
Historia
edytuj1274–1786
edytujKsięstwo Żagańskie wyodrębniło się na Dolnym Śląsku w okresie rozbicia dzielnicowego Królestwa Polskiego. Po śmierci księcia Konrada I głogowskiego w latach 1273/1274 jego trzej synowie podzielili majątek ojca. Najstarszy syn, Henryk III rezydował w Głogowie, natomiast ziemie Żagania, położone w północno-zachodniej części regionu przy granicy z Łużycami, przypadły jego młodszemu bratu Przemkowi. W 1284 r. zamienił się on księstwami ze swoim starszym bratem Konradem[2].
Po śmierci Konrada w 1304 r. Żagań przypadł Henrykowi III głogowskiego i jego synom. Od 1314 do 1319 księstwo trafiło tymczasowo jako zastaw w ręce ich krewnego, margrabiego Waldemara brandenburskiego z dynastii askańskiej. W 1321 r. księstwo otrzymał najstarszy syn Henryka III, Henryk IV Wierny. Jak wielu innych książąt śląskich otrzymał on w 1329 roku lenno na Żaganiu z rąk króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Jego potomkowie przez ponad sto lat władali Żaganiem i częściami sąsiedniego księstwa głogowskiego. Ostatnim księciem z dynastii Piastów był Jan II Szalony. Od 1461 r. prowadził konflikt ze swym starszym bratem Baltazarem. Przy wsparciu króla czeskiego Jerzego, a następnie antykróla Macieja Korwina, najechał księstwo żagańskie. Ostatecznie Baltazar został schwytany i uwięziony w wieży zamku w Przewozie, gdzie według legendy jego brat zostawił go na śmierć głodową[3].
W 1476 r. Jan II sprzedał Żagań księciu Albertowi III Saskiemu, młodszemu bratu elektora saskiego Ernesta z rodu Wettynów. Jego potomkowie z gałęzi albertyńskiej wprowadzili reformę protestancką, władając księstwem do 1549 r., kiedy to zostało ono scedowane przez księcia Maurycego i umieszczone pod bezpośrednim zarządem Korony Czeskiej. W czasie wojny trzydziestoletniej, w 1628 r., cesarz Ferdynand II nadał księstwo swemu generałowi Albrechtowi von Wallenstein. Po wyroku na Wallensteina w latach 1646–1786 było własnością rodu Lobkowiczów[2].
1786–1945
edytujW 1786 r. Żagań kupił książę kurlandzki Piotr von Biron, później księżną została jego córka Wilhelmina. W 1842 r. władza przeszła na jej siostrę Pauline i wreszcie w 1844 r. po długich sądowych sporach z synem Pauliny, jej młodsza siostra Dorota de Talleyrand-Périgord uzyskała tytuł własności do księstwa[2]. Za jej czasów Żagań przeżywał okres rozkwitu. Księżna odnowiła pałac, którego nowo urządzone wnętrza gromadziły zainicjowaną przez jej ojca pokaźną kolekcję manuskryptów, rzeźb, obrazów i mebli. Stworzyła park krajobrazowy z kwiatami i drzewami różnych stref klimatycznych, który był chlubą regionu. Zbudowała szpital, utworzyła kilka szkół, odbudowała kościół i wieżę ratuszową. Sfinansowała budowę mostu kolejowego w mieście. Działała charytatywnie, nakazując np. rozdanie darmowej żywności w chudszych latach, tworzyła nowe miejsca pracy. Dzięki swojej działalności cieszyła się dużym poparciem wśród mieszkańców miasta. Dorota zmarła w 1862 roku po długiej i ciężkiej chorobie, w wyniku powikłań po wypadku jej powozu w drodze z Zatonia do Żagania[4]. Władzę po niej przejął jej syn Ludwik Napoleon de Talleyrand-Périgord, Ludwik zmarł w 1898 r. następnie po nim Żaganiem rządzili jego syn Boson I de Talleyrand-Périgord (1898–1906) i wnuk Hélie de Talleyrand-Périgord (1906–1910) oraz prawnuk Howard Maurice de Talleyrand-Périgord (1910–1929). Howard popełnił samobójstwo 28 maja 1929 r[5]. w związku z tym władze przejął młodszy brat Hélie, Boson II de Talleyrand-Périgord Valençay. W 1935 r. władze III Rzeszy skonfiskowały Żagań[6]. Pomimo konfiskaty majątku Bosonowi II nadal przysługiwał tytuł księcia. Po jego śmierci (9 maja 1952) tytularnym księciem Żagania został kuzyn Hélie de Talleyrand-Périgord de Pourtalès (1882-1968)[7].
Po 1945
edytujPosiadłość żagańska, położona w Prusach, a od 1945 roku w Polsce, stanowiła lenno (lub trust), którym posiadacz nie mógł rozporządzać, lecz musiał pozostawić wyznaczonemu na specjalnych zasadach spadkobiercy. Ustawa niemiecka z 1938 r. zniosła trusty, tak że posiadacze musieli stać się właścicielami z zastrzeżeniem rekompensaty dla spadkobierców.
W 1951 r. państwo polskie przyznało rekompensatę w wysokości 6 mln dolarów za upaństwowienie obszaru dawnego księstwa żagańskiego[8][9][10].
Mimo że koncesja pruska z 1846 r. nie przewidywała sukcesji do tytułu w linii żeńskiej, po śmierci w 1968 ostatniego męskiego księcia Żagania tytuł książęcy otrzymała córka księcia Hélie Violette de Talleyrand-Périgord (1915-2003)[7]. Wraz z jej śmiercią wygasł ród de Talleyrand-Périgord a tytuł książęcy przeszedł na jej potomków z rodu de Pourtalès.[potrzebny przypis] Nazwa de Talleyrand-Périgord została ponownie użyta w 2005 przez Hélie de Pourtalès (syna Jamesa de Pourtalès i Violetty de Talleyrand-Périgord), upoważnionego dekretem z dnia 13 października 2005 r., aby dodać do swojego patronimicznego imienia Talleyrand-Périgord, więc obecnie nazywa się de Pourtalès de Talleyrand-Périgord[11][12]. W czerwcu 2016 r. potomkowie rodziny książęcej odwiedzili żagański pałac[8]. Obecnie tytuł książęcy należy do rodziny de Andia[13].
Książęta
edytuj
- 1278–1284 – Przemek żagański (syn Konrada I, od 1284 książę ścinawski)
- 1284–1304 – Konrad II Garbaty (brat Przemka, w 1284 wymienił się z nim księstwami)
- 1304–1309 – Henryk III głogowski (brat Przemka i Konrada)
- 1309–1312 – wspólne rządy Henryka IV Wiernego, Konrada I oleśnickiego, Bolesława oleśnickiego, Jana ścinawskiego i Przemka głogowskiego
- 1312–1316/1317 – wspólne rządy Henryka IV Wiernego, Jana ścinawskiego i Przemka głogowskiego
- 1316/1317–1321 – wspólne rządy Henryka IV Wiernego i Przemka głogowskiego
- 1321–1342 – Henryk IV Wierny
- 1342–1369 – Henryk V Żelazny (syn Henryka IV, od 1344 dziedziczny lennik czeski, od 1349 na połowie Głogowa, od 1363 na połowie Ścinawy)
- 1369–1393 – Henryk VI żagański (syn Henryka V, w wyniku podziału 1378 w Żaganiu, Krośnie i Świebodzinie)
- 1393–1403 – Jadwiga legnicka (żona Henryka VI, oprawa wdowia na Żaganiu, Krośnie i Świebodzinie)
- 1369–1395 – Henryk VII Średni (Rumpold) (syn Henryka V, w wyniku podziału 1378 w Głogowie, Ścinawie i Bytomiu Odrzańskim – właściciel połowy tych ziem, druga w posiadaniu Czech)
- 1369–1397 – Henryk VIII Wróbel (syn Henryka V, w wyniku podziału w Zielonej Górze, Szprotawie, Kożuchowie, Przemkowie i Sulechowie, od 1395 właściciel połowy Głogowa, Ścinawy i Bytomia Odrzańskiego, od 1397 przejście Ścinawy pod rządy linii oleśnickiej)
- 1397–1420 – Katarzyna opolska (żona Henryka VIII, oprawia wdowia na Zielonej Górze i Kożuchowie)
- 1397–1401 – Ruprecht I legnicki (szwagier Henryka VIII, regent w Głogowie i Żaganiu)
- 1401–1439 – Jan I (syn Henryka VIII i Katarzyny, od 1401 formalne współrządy z braćmi w Szprotawie, Przemkowie, Sulechowie, połowie Głogowa, Ścinawy i Bytomia Odrzańskiego, od 1403 dodatkowo w Żaganiu, Krośnie i Świebodzinie, od 1412/1413 w wyniku podziału książę żagański, od 1413 w Przewozie)
- 1439–1463 – Scholastyka Saska (żona Jana I, początkowo na wygnaniu, a od 1439 oprawa wdowia na Nowogrodzie Bobrzańskim)
- 1439–1472 – Baltazar (syn Jana I i Scholastyki, od 1439 współrządy z braćmi, od 1449 książę żagański wraz z Rudolfem, od 1454 samodzielnie, 1461–1467 na wygnaniu, usunięty, zm. 1472)
- 1439–1454 – Rudolf (brat, od 1439 współrządy z braćmi, od 1449 razem z Baltazarem książę żagański, zm. 1454)
- 1439–1472 – Wacław (brat, od 1439 współrządy z braćmi, od 1449 z Janem II książę na Przewozie, od 1454 z powodu choroby psychicznej pod kuratelą brata Jana II, 1476 zrzekł się praw do Głogowa, zm. 1488)
- 1439–1472 – Jan II Szalony (brat, do 1449 pod opieką braci, od 1449 z Wacławem, książę na Przewozie (faktyczne rządy), od 1461 w Nowogrodzie Bobrzańskim, 1461–1467 i 1472 w Żaganiu, abdykował, 1476–1488 książę na Głogowie, Kożuchowie i Szprotawie, usunięty, ok. 1497–1504 w Wołowie)
W latach 1472–1553 – część Elektoratu Saksonii
edytuj
W 1472 Jan II Szalony sprzedał księstwo książętom saskim Ernestowi i Albrechtowi Wettynom – lennikom czeskim.
W 1553 – ponownie wydzielenie
edytuj- 1553–1558 – Jerzy Fryderyk Hohenzollern
- 1558–1562 – Baltazar von Promnitz, biskup wrocławski
- 1562–1597 – Zygfryd von Promnitz
- 1597–1601 – Anzelm von Promnitz
W latach 1601–1627 – część Królestwa Czech
edytujWallenstein
edytuj- 1627–1634 – Albrecht Wacław Euzebiusz von Wallenstein
W latach 1634–1646 – część Królestwa Czech
edytuj- 1646–1677 – Vaclav Eusebius von Lobkowitz
- 1677–1715 – Ferdynand August Leopold von Lobkowitz
- 1715–1734 – Filip Hiacynt von Lobkowitz
- 1734–1739 – Wacław Ferdynand Karol von Lobkowitz
- 1739–1784 – Ferdynand Filip Józef von Lobkowitz
- 1784–1786 – Józef Franciszek Maksymilian von Lobkowitz
- 1786–1800 – Piotr Biron
- 1801–1839 – Wilhelmina Biron
- 1839–1842 – Paulina Biron
- 1842–1844 – Fryderyk Wilhelm Konstanty von Hohenzollern-Hechingen[14]
- 1844–1862 – Dorota de Talleyrand-Périgord
- 1862–1898 – Ludwik Napoleon de Talleyrand-Périgord
- 1898–1906 – Boson I de Talleyrand-Périgord
- 1906–1910 – Hélie de Talleyrand-Périgord
- 1910–1929 – Howard Maurice de Talleyrand-Périgord[15].
- 1929–1935 – Boson II de Talleyrand-Périgord Valencay[potrzebny przypis].
- 1935–1952 – Boson II de Talleyrand-Périgord Valencay[17][18].
- 1952–1968 – Hélie de Talleyrand-Périgord de Pourtalès
- 1968–2003 – Violette de Talleyrand-Périgord
- 1968–1971 – Félicie de Talleyrand Perigord (1878-1982), siostra Hélie, księżna Dino i Żagania. Wyszła za mąż za Louisa de Andia, markiza de Villahermos[19].
de Andia
edytuj- 1971–2005 – Manuel-Archambault de Andia y Talleyrand Perigord, syn Félicie, książę Dino i Żagański, oficjalnie uznany przez króla Włoch Humberta II. Poślubił Mercedes de Elio y de Amezua, córkę hrabiego Casa Real de la Moneda de Potosi, potomka markiza de Vessolla. Z tego związku narodziły się: Maria Luisa, Dona Beatrice, Dona Ines i Dona Ysabel de Andia. Książę Manuel zmarł w swoim zamku La Chatonniere w Azay le Rideau w 2005 roku[20].
- 2005–2015 – Maria Luisa de Andia y Elio, najstarsza córka Manuela, księżna Dino i Żagania, wyszła za mąż za Luisa de Villegas y Urzaiz[21].
- od 2015 – Francisco Javier de Villegas y de Andia, syn Marii, książę Dino i Żagania. Ożenił się z Alicia Rico y Perez del Pulgar. Z tego związku narodził się jego syn Francisco Javier de Villegas y Rico oraz dwie córki Łucja i Clara de Villegas[22].
Podział administracyjny
edytujKsięstwo dzieliło się na 3 powiaty:
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Piastowie. Leksykon biograficzny, Kraków 1999, s. 624.
- ↑ a b c Duchy of Sagan (Duc_de_Sagan) – Bloges.wiki [online], www.bloges.wiki [dostęp 2021-12-18].
- ↑ Legenda o Wieży Głodowej – Geocaching Opencaching Polska [online], opencaching.pl [dostęp 2021-12-18].
- ↑ Wielkie uczucia księżnej Doroty, czyli droga wielkiego serca do... słoika | Gazeta Lubuska [online], web.archive.org, 6 lutego 2020 [dostęp 2021-12-18] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-06].
- ↑ Special Cable to THE NEW YORK TIMES, ANNA GOULD’S SON, SELF-WOUNDED, DIES; Howard de Talleyrand, Prince de Sagan, 19, Succumbs in Paris After 11 Days. PARENTS AT HIS BEDSIDE Youth Shot Himself When They Refused Immediate Permission to Wed Girl He Met at School., „The New York Times”, 29 maja 1929, ISSN 0362-4331 [dostęp 2021-08-22] (ang.).
- ↑ Księstwo nieco zapomniane [online], Rzeczpospolita [dostęp 2021-12-18] (pol.).
- ↑ a b Wireless to THE NEW YORK TIMES, TALLEYRAND DEAD; WED ANNA GOULD; Duke Was Known as Prince of Sagan at Time of Courtship in First of Century, „The New York Times”, 27 października 1937, ISSN 0362-4331 [dostęp 2021-12-18] (ang.).
- ↑ a b Redakcja, Czy nadal istnieje niepodległe Księstwo Żagańskie? Zobacz jego historię [GALERIA] [online], Gazeta Lubuska, 2 lutego 2019 [dostęp 2021-12-18] (pol.).
- ↑ Droit national en vigueur – Jurisprudence – Jurisprudence judiciaire – Cour de Cassation, Chambre civile 1, du 27 janvier 1976, 74-11.155, Publié au bulletin, www.legifrance.gouv.fr, 27 stycznia 1976 [dostęp 2021-12-18] (fr.).
- ↑ [Journal du droit international, Volume 102, Librarie générale de droit et de jurisprudence, 1975, pages 817-822]
- ↑ a b L’Intermédiaire des chercheurs et curieux [online], 2004 [dostęp 2021-12-18] (fr.).
- ↑ ASMP – Le sceau de France, titre nobiliaire, et changement de nom par Marc Guillaume [online], web.archive.org, 5 czerwca 2019 [dostęp 2021-12-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05].
- ↑ M. Marc Guillaume, ASMP – Le sceau de France, titre nobiliaire, et changement de nom par Marc Guillaume, www.asmp.fr, 3 lipca 2006 [dostęp 2021-12-18] [zarchiwizowane 2019-06-05] (fr.).
- ↑ K. Adamek-Pujszo, Działalność kulturotwórcza książąt żagańskich Bironów (1786-1862), cz. 1, Zielona Góra 2007, s. 59.
- ↑ Eadem, Talleyrandowie jako książęta żagańscy i ich rezydencja w Żaganiu (1862-1929), Zielona Góra 2017, s. 250.
- ↑ Joseph Valynseele, Les maréchaux de Napoléon III: leur famille et leur descendance, Laballery., 1980, ISBN 978-2-901065-02-9 [dostęp 2021-12-18] (fr.).
- ↑ Société héraldique et généalogique de France, Bulletin, 1879 [dostęp 2021-12-18] (fr.).
- ↑ Charondas, À quel titre, Les Cahiers nobles, 1970 [dostęp 2021-12-18] (fr.).
- ↑ Family tree of Félicie Elisabeth Marie de Talleyrand-Périgord [online], Geneanet [dostęp 2021-12-18] (ang.).
- ↑ Family tree of Manuel Louis Auguste Archambaud GONZALEZ DE ANDIA Y TALLEYRAND-PÉRIGORD [online], Geneanet [dostęp 2021-12-18] (ang.).
- ↑ Family tree of x María Luisa González de Andía y Elío [online], Geneanet [dostęp 2021-12-18] (ang.).
- ↑ Family tree of x Francisco Javier Villegas González de Andía [online], Geneanet [dostęp 2021-12-18] (ang.).
Bibliografia
edytuj- Adamek-Pujszo K., Działalność kulturotwórcza książąt żagańskich Bironów (1786-1862), cz. 1, Zielona Góra 2007.
- Adamek-Pujszo K., Talleyrandowie jako książęta żagańscy i ich rezydencja w Żaganiu (1862-1929), Zielona Góra 2017.
- Kowalski St., Zabytki województwa zielonogórskiego, Zielona Góra 1987.
- Janicki Z., Zeszyty Żagańskie; Żagańska kasztelania, Żagań 2002.
- Żagański zespół pałacowo-parkowy, pod red. A. Stawczyka, Żagań 1994.
- Żagań w historii Śląska, pod red. W. Beina, H. Szczegóły, Żagań 1997.