Maria Kann
Maria Kann, ps. Kamilla, Halina, Murka (ur. 11 maja 1906[1] w Łochwicy lub 11 września 1906 w Połtawie[2], zm. 30 grudnia 1995 w Warszawie[2]) – polska polonistka, pisarka, propagatorka szybownictwa, sanitariuszka, działaczka społeczna w zakresie harcerstwa, działaczka niepodległościowa, autorka publikacji dokumentalnej Na oczach świata o walkach w getcie warszawskim z 1943, reporterka, autorka książek dla dzieci i młodzieży, Sprawiedliwa wśród Narodów Świata.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
30 grudnia 1995 |
| Narodowość | |
| Język |
polski |
| Alma Mater | |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
| Ważne dzieła | |
| Odznaczenia | |
         
| |
| Nagrody | |
| |
Życiorys
edytujWykształcenie
edytujUrodzona w rodzinie Bolesława Kanna i Marii z Siewruków – farmaceutów i właścicieli apteki w Łochwicy. Ojciec zmarł przed wybuchem I wojny światowej[3]. Po ucieczce z Połtawy przed Sowietami zamieszkała w 1922 z matką, siostrą i dwoma braćmi w Warszawie[4]. Tam ukończyła w 1926 Gimnazjum im. Królowej Jadwigi i zdała maturę oraz w 1931 polonistykę i Studium Pedagogiczne na Uniwersytecie Warszawskim[4][5].
Działalność przed okupacją niemiecką oraz harcerstwo
edytujOd 1928 należała do Związku Harcerstwa Polskiego. Po ukończeniu studiów pracowała w dwóch warszawskich szkołach powszechnych. Od 1932 pracowała w prywatnej harcerskiej Szkole Powszechnej im. Andrzeja Małkowskiego w Warszawie, którą opisała w późniejszej książce Koniec i początek świata. W 1932 debiutowała też na łamach prasy harcerskiej jako publicystka. W 1934 ogłosiła opowieść Leśne czary. W tym czasie Kann była również aktywną działaczką harcerską i członkinią Zarządu Harcerskiego Klubu Lotniczego. Między 1936 a 1938 Kann kierowała referatem szybowcowym ZHP. Współdziałała z pismami harcerskimi od 1930, a w latach 1932–1939 współredagowała pismo „Skrzydła” prowadzone przez instruktorki harcerskie. Angażowała się w Żywy Teatr, współpracując z Aleksandrem Kamińskim. We współpracy z Natalią Hiszpańską, ówczesną kierowniczką kręgu harcerskiego Wilcze Gniazdo, Kann uruchomiła chór harcerski. Razem ze Stefanem Waciórskim była autorką scenariusza szopki lotniczej wystawionej w 1938 w Domu Harcerskim[4].
Zaangażowanie w wojnie obronnej września 1939
edytujPo wybuchu II wojny światowej Kann zgłosiła się do Polskiego Czerwonego Krzyża. Tamże przeszkolona pracowała później jako sanitariuszka, pomagając w roznoszeniu lekarstw do szpitali i punktów sanitarnych. Irena Lewandowska powierzyła Marii Kann organizację jednej z filii Szpitala Ujazdowskiego. Kann została kierowniczką Szpitala Wojskowego przy ulicy Siennej, za co została później odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi. Kann współpracowała z Harcerskim Sanitariatem Warszawy od początku okupacji niemieckiej[4].
Działalność w czasie okupacji
edytujW latach 1940–1944 była działaczką podziemia kulturalnego oraz redaktorką konspiracyjnego czasopisma młodzieży lotniczej „Wzlot” oraz jednym z założycieli konspiracyjnego wydawnictwa „Załoga”. 3 listopada 1942 jako matka chrzestna, wraz z Zofią Kossak, uczestniczyła w Kościele Panien Kanoniczek w Warszawie przy ul. Bielańskiej w uroczystości poświęcenia sztandaru dla 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Poczet sztandarowy stanowili Cichociemni: mjr Maciej Kalenkiewicz ps. Kotwicz, por Jan Marek ps. Walka oraz ppor. Mieczysław Eckhardt ps. Bocian[6].
Kann mieszkała w sąsiedztwie getta w latach 1942–1943. Podczas okupacji hitlerowskiej udzielała pomocy ludności żydowskiej, współpracując m.in. z Zofią Kossak-Szczucką oraz Władysławem Bartoszewskim. Z biegiem czasu ta działalność ewoluowała do zorganizowanej formy: Kann była członkinią Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Jej działalność obejmowała umieszczanie dzieci z getta w sierocińcach lub prywatnych domach. W reakcji na toczące się walki w getcie warszawskim wiosną 1943 w porozumieniu z Aleksandrem Kamińskim rozpoczęła pisanie publikacji dokumentalnej Na oczach świata, która została wydana w październiku 1943[4]. Kann założyła razem ze Stanisławem Tomaszewskim i Józefem Zarembą konspiracyjne wydawnictwo „Załoga”, którego nakładem ukazały się takie publikacje jak Dywizjon 303, pamiętniki Churchilla Krok po kroku, Droga wiodła przez Narwik autorstwa Ksawerego Pruszyńskiego oraz Skąd i dokąd idziemy Bogdana Suchodolskiego. Była członkinią oddziału Bakcyl Sanitariatu okręgu warszawskiego Armii Krajowej pomagając w transporcie rannych podczas powstania warszawskiego oraz na Lesznie i na terenie Punktu Opatrunkowego przy Arsenale przy ul. Długiej. Podczas udzielania pomocy uszkodziła sobie kręgosłup. Kann była zaangażowana w powstanie sztandaru 1 Polskiej Brygady Spadochronowej w Wielkiej Brytanii, co opisała na łamach „Przekroju” w 1957[4]. Warszawę opuściła z ludnością cywilną i trafiła do obozu Dulag 121 w Pruszkowie. Tam została umieszczona w szpitalu i oczekiwała na transport do Piotrkowa, co pokrzyżował nalot lotniczy na to miasto, zatrzymując więźniów w Sochaczewie. Kann była przeznaczona do kopania rowów ochronnych pod ostrzałem artylerii, jednak została wykupiona przez Juliana Milczarka i znalazła się w Halinowie, a później w szpitalu w Sochaczewie. Pod koniec II wojny światowej na ziemiach polskich pracowała w Delegaturze Rządu RP na kraj[4].
Losy powojenne
edytujPo wyzwoleniu przez Armię Czerwoną podjęła pracę w punkcie repatriacyjnym PCK. W 1945, działała jako członkini Wolności i Niezawisłości[2]. Oskarżana o współpracę z tą organizacją, była więziona i przesłuchiwana przez UB od listopada 1945 do lutego 1946. Przesłuchiwał ją m.in. Józef Różański. Po uwolnieniu przez kilka miesięcy pracowała w Polskim Radiu jako kierownik redakcji w dziale dziecięco-młodzieżowym. W 1947 objęła dział literatury dziecięco-młodzieżowej w Wydawnictwie „Czytelnik”[5]. Między 1948 a 1949 prowadziła w piśmie „Odrodzenie” dział literatury dziecięcej, zajmując się również tematami teatralnymi. W 1952 została zwolniona z pracy w „Czytelniku” i otrzymała zakaz wyjazdu z Polski, który obowiązywał do 1963. Zajęła się pracą twórczą, pisząc powieści i sztuki teatralne, głównie dla dzieci i młodzieży[3]. W latach 1960–1966 była członkiem Rady Repertuarowej przy Centrali Wynajmu Filmów. Od 1950 do 1983 była członkinią ZLP i ZAiKS[7].
22 października 1963 została odznaczona przez Jad Waszem medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Następnie 28 października 1963 posadziła wspólnie z Władysławem Bartoszewskim drzewko w imieniu „Żegoty” w Alei Sprawiedliwych w Jad Waszem[5][8]. Specjalnie na ten wyjazd uchylono wobec niej zakaz wyjazdu za granicę[3].
Rodziny nie założyła. Zmarła w Warszawie, pochowana na cmentarzu Wawrzyszewskim (kwatera 5 D-10-11)[4].
Publikacje
edytuj- Leśne czary (1934)
- Jutro będzie słońce (1938)
- Pilot gotów? (1938)
- Na oczach świata (1943)
- Góra Czterech Wiatrów (1948)
- Trylogia
- Baśń o srebrnorogim jeleniu (1956)
- Baśń o zaklętym kaczorze (1957)
- Koniec i początek świata (1961)
- Błękitna planeta (1964)
- Niebo nieznane (1964)
- Sprawa honoru (1969)
- Nieopisanie świata (1970)
- Podróż w czasie i przestrzeni (1972)
- Prawdziwe życie (1972)
- Wierna puszcza (1972)
- Literackie wyprawy w kosmos (wyd. łączne 1988)
- Niebo herosów i bogów (1975)
- Kiedy lot był grzechem (1975
- Droga księżycowa (1976)
- Pięciu z „Mary and Margaret” (1978)
- O godność ludzką: rzecz o księciu Józefie Poniatowskim (1981)
- Dziewięć bied i jedno szczęście (1985)
- Granice świata (autobiografia; wydanie pośmiertne w 2000 roku)
Źródło: [10]
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[4]
- Złoty Krzyż Zasługi (11 lipca 1955)[11]
- Srebrny Krzyż Zasługi[4]
- Krzyż Armii Krajowej[4]
- Medal 40-lecia Polski Ludowej[7]
- Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju”[7]
- Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju”[7]
- Złoty Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”[3]
- Medal Komisji Edukacji Narodowej[7]
- Honorowa Odznaka Lotnicza „Błękitne Skrzydła”[7]
- Odznaka Harcerskiego Instruktora Lotniczego[7]
- Medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (22 października 1963)[2]
Nagrody
edytuj- nagroda Prezesa Rady Ministrów za całokształt twórczości dla dzieci i młodzieży (1957)[4]
- nagroda Ministra Kultury i Sztuki dla teatrów amatorskich (1959)[4]
- Nagroda Literacka im. Janusza Korczaka za książkę Dziewięć bied i jedno szczęście (1985)[7]
- nagroda miasta Warszawy (1987)[3]
Upamiętnienie
edytuj11 maja 1996, w 90. rocznicę urodzin nadano imię Marii Kann Szkole Podstawowej nr 319 w Warszawie[4][12].
Ulice w miejscowości Wilga n. Wisłą otrzymały nazwy od tytułów książek Marii Kann[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Np.: Kalendarz historyczny. [dostęp 2013-02-13]. Niektóre źródła podają błędną datę urodzin: rok 1916.
- ↑ a b c d Marcin Urynowicz, Historia pomocy – Kann Maria. Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl, 23 września 2015 [dostęp 2020-12-07].
- ↑ a b c d e Maria Kann – ps. „Halina”, „Kamilla” – Związek Harcerstwa Polskiego [online], kpbc.umk.pl [dostęp 2020-12-10].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Powstańcze Biogramy – Maria Kann [online], www.1944.pl [dostęp 2020-12-07] (pol.).
- ↑ a b c Biografia pełna paradoksów. tvn24, 2015-04-24. [dostęp 2017-09-16].
- ↑ Krzysztof Tochman, Słownik Biograficzny Cichociemnych, t. 2, Rzeszów: Abres, 1996, s. 110, ISBN 83-902499-5-2.
- ↑ a b c d e f g h i Janusz Wojtycza (red.): Harcerski Słownik Biograficzny. T. III. Warszawa: Muzeum Harcerstwa, Marron Edition, 2012, s. 100–104. ISBN 978-83-932229-2-6. [dostęp 2023-10-23].
- ↑ Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem by 1 January 2020 [online], yadvashem.org, 1 stycznia 2020, s. 39 [dostęp 2020-12-07].
- ↑ a b c Maria Jazowska-Gumulska. Historia i kultura ludowa w góralskiej trylogii Marii Kann. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia”. IX (2011) Folia 104, s. 131, 2011. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie. ISSN 2081-1861. [dostęp 2018-06-12].
- ↑ Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 4: K. Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan (red.). 1996, s. 44-46.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ Szkoła Podstawowa nr 319 im. Marii Kann [online], sp319waw.edupage.org [dostęp 2020-12-10].
Bibliografia
edytuj- Marii Kann granice świata – artykuł Grażyny Zabłockiej.
- Maria Kann – ps. „Halina”, „Kamilla” – Związek Harcerstwa Polskiego [online], kpbc.umk.pl [dostęp 2020-12-10].