Mazdaizm
Mazdaizm, Mazda – Jasna[1] (od Mazda [Ahura Mazda] i aw. Mazdajasnô)[2] – podstawa kolejnych religii perskich[3] (zaratusztrianizmu, mazdaizmu achemenidzkiego, manicheizmu, zoroastryzmu średnioperskiego za panowania dynastii Sasanidów III–VIII w. i nowoperskiego, a także zurwanizmu).
Podstawę mazdaizmu stanowi wyrażony w formie mitologicznej światopogląd dualistyczny; główną w nim jest idea walki przeciwstawnych sił: światła i ciemności, życia i śmierci, dobra i zła itd.[4]
Przed reformą Zaratusztry najważniejsze[5] w religii Irańczyków i Indoirańczyków było oddawanie czci (aw. Jasna, staroind. Jadzñá) bogom (aw. Daēva, staropers.Daiva, staroind. Devá ; patrz Daiva, Dēv), w których niezbędnym elementem było przygotowanie świętego napoju haoma (aw. haoma, staropers. hauma, staroind. sóma). Czcili bóstwa, z których część nosiła takie same lub prawie identyczne imiona jak bogowie wedyjscy, na przykład Mitra/Mitra, Vaju/Vāju, Tvareštar/Tvaṣṭar, a niektórzy reprezentowali wspólne boskie funkcje, na przykład Veretragna/Indra (wojownik), Spenta Armaiti/Pṛthivī (ziemia), Atar/Agni (Ogień). Naczelnym bóstwem irańskiego panteonu był Ahura Mazda (Ormuzd) stwórca (datar) w tym sensie, że sprawował władzę nad stworzeniem, ustanawiając porządek i stawiając wszystko na swoim właściwym miejscu. Rzeczywistym stwórcą uniwersum był Demiurg zwany „Rzemieślnikiem” – (Tvareštar)/Zurwan. Kosmos miał strukturę trójpoziomową, składającą się z ziemi, atmosfery i niebios. Ziemię podzielono na sześć koncentrycznie ułożonych kontynentów, które otaczały centralny kontynent (śr. pers. Chwanirah), gdzie znajdowała się Arianem Waedżo (śr. pers. iran-wedż[6]) „Ziemia Ariów”. W centrum ziemi znajdowała się kosmiczna góra Alborz[7]. Na południu znajdował się ocean[8] Vorukaša. Nad ziemią i przestrzenią nieba znajdowało się kamienne sklepienie, za którym była sfera Nieskończonych Świateł i niebiańska siedziba zwana Najlepszym Istnieniem (vahišta-ahu) i Dom Pieśń[9]. Pod ziemią znajdowało się królestwo Nieskończonej Ciemności (anagra temā). Świat spoczywał na wodach chaosu i był otoczony przez nie. Człowiek posiadał według późniejszych przekazów wiele dusz. Jedna z dusz znajdowała się w ciele, a druga, zwana Frawaszi pełniła rolę geniusza /opiekuna w świecie duchowym. Życie pośmiertne wiązało się z pokonaniem mostu Czinwat[10], ale nieznane są zasady etyczne, które pozwalały duszy przejść do świata duchowego[11].
Wiele elementów mazdaizmu przejął zaratusztrianizm, staroperska religia, którą, według tradycji głosił Zaratusztra w przypisywanych mu Gathach (najstarszej partii Awesty), zwany także manthranem – „prowokującym do myślenia” [Jasna 50:5])[12].
Zobacz też
edytuj
- Zaratusztra – prorok religii zaratusztriańskiej
- Zaratusztrianizm
- Zurwanizm
- Manicheizm
Przypisy
edytuj- ↑ Avesta: Yasna: Chapter 12: Zoroastrian Creed. [online], www.avesta.org [dostęp 2019-08-03].
- ↑ Mary Boyce, Zaratusztrianie. Wiara i życie, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1988, ISBN 83-218-0683-X, OCLC 749245004 [dostęp 2019-06-18].
- ↑ mazdaizm, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-08-15].
- ↑ Makowielski i Mamiedow 1969 ↓, s. 97.
- ↑ zoroastrianism – historical review.
- ↑ Ērān-Wēz – Encyclopaedia Iranica [online], www.iranicaonline.org [dostęp 2019-06-18].
- ↑ Alborz ii. In Myth and Legend – Encyclopaedia Iranica [online], www.iranicaonline.org [dostęp 2019-06-18].
- ↑ www.iranicaonline.org.
- ↑ Garōdmān – Encyclopaedia Iranica [online], www.iranicaonline.org [dostęp 2019-06-18].
- ↑ Małgorzata Sacha-Piekło, Zaświaty i krainy mityczne. Leksykon, Kraków: Znak, 1999, ISBN 83-7006-854-5, OCLC 47227935 [dostęp 2019-06-18].
- ↑ Zoroastrianism I. History to the Arab conquest – Encyclopaedia Iranica [online], www.iranicaonline.org [dostęp 2019-06-18].
- ↑ Zoroastrianism: An Introduction.
Bibliografia
edytuj- po polsku
- A.O. Makowielski, Sz.F. Mamiedow: Myśl filozoficzna w Iranie. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 96–98. (pol.).
- Maria Składanek, Mitologia Iranu, seria: Mitologie Świata, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1989, ISBN 83-221-0502-9.
- w innych językach
- Mary Boyce, Zaratusztrianie. Wiara i życie, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1988, ISBN 83-218-0683-X.
- A reader in Manichaean Middle Persian and Parthian: texts with notes / by Mary Boyce, Acta Iranica ; 9. Acta Iranica. 3e serie, Textes et memoires ; v. 2. Leiden: E.J. Brill [distributor]: 1975, ISBN 90-04-04394-2[1]
- Jenny Rose, Zoroastrianism an introduction, J.B. Tauris., London 2011, [1] ISBN 978-1-84885-087-3.
- ↑ Mary. Boyce, A Reader in Manichaean Middle Persian, and Parthian. Texts with notes, Leiden: Diffusion E.J. Brill, 1975, ISBN 90-04-03902-3, OCLC 22208397 [dostęp 2019-06-18].