Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Wikipedia

Menzelia

rodzaj roślin

Menzelia[5], mencelia, mentzelia[6] (Mentzelia Plum. ex L.) – rodzaj roślin z rodziny ożwiowatych. Należy tu 100 gatunków[3]. Zasięg rodzaju obejmuje oba kontynenty amerykańskie, bez wschodnich i północnych krańców Ameryki Północnej[3]. Najbardziej zróżnicowany jest w zachodniej części Stanów Zjednoczonych i w Meksyku[7], w Ameryce Południowej rośnie 8 gatunków[8]. Rośliny te często występują na siedliskach ubogich, zaburzonych, na klifach, zboczach, wydmach, nierzadko także na siedliskach ruderalnych[7]. Mentzelia decapetala jest charakterystyczna dla prerii[9]. Kwiaty zapylane są przez owady[10].

Menzelia
Ilustracja
Menzelia Lindley'a
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

dereniowce

Rodzina

ożwiowate

Rodzaj

menzelia

Nazwa systematyczna
Mentzelia Plum. ex L.
Sp. Pl.: 516 (1753)[3]
Typ nomenklatoryczny

M. aspera Linnaeus[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Mentzelia multiflora
Mentzelia humilis

Liczne gatunki bywają uprawiane dla efektownych kwiatów[9]. Jako roślinę roczną uprawia się w Kalifornii[9], ale też m.in. w Polsce menzelię Lindley'a M. lindleyi[5] (jej wonne kwiaty otwierają się wieczorem[8]). Popularną rośliną ozdobną jest także Mentzelia laevicaulis, która lokalnie wykorzystywana jest także jako lecznicza. Indianie Ameryki Północnej pozyskiwali i mielili nasiona różnych gatunków menzelii na mąkę[9] (m.in. Mentzelia albicaulis, która poza tym służyła jako roślina lecznicza i substytut tytoniu[8]). W Ameryce Południowej preparaty z menzelii stosowano do leczenia bólów brzucha i wysyłano je w tym samym celu także do Europy[10].

Nazwa rodzajowa nadana temu rodzajowi pierwotnie przez Charlsa Plumiera[11] upamiętnia niemieckiego botanika związanego z Gdańskiem i Królewcem – Christiana Mentzela (1622–1701)[7]. Nazwa została zachowana przez Karola Linneusza[12].

Morfologia

edytuj
 
Mentzelia laevicaulis
 
Mentzelia albicaulis
Pokrój
Rośliny jednoroczne, byliny i półkrzewy, rzadziej krzewy i niewielkie drzewa. Pędy pokryte są szorstkimi włoskami, często z zadziorkami. Włosków parzących brak. Korzeń palowy[10]. Łodygi prosto wzniesione, wspinające się lub płożące[7].
Liście
Zimozielone, rzadziej zrzucane w porze suchej[10]. Odziomkowe i łodygowe lub tylko łodygowe[7]. Naprzeciwległe w dolnej części pędu, w górnej zwykle skrętoległe (u M. arborescens wszystkie liście są naprzeciwległe)[10]. Siedzące lub ogonkowe[7]. Blaszki zwykle jajowate do trójkątnie jajowatych[10], ale też oszczepowate, zaokrąglone, lancetowate do równowąskich[7], często klapowane, czasem lirowate, na brzegu piłkowane, karbowane, ząbkowane, ewentualnie całobrzegie[7].
Kwiaty
Zwykle zebrane w szczytowe, wiechowate kwiatostany wierzchotkowe, rzadziej rozwijają się pojedynczo. Każdy kwiat wsparty jest dwoma podkwiatkami[10] i wyrasta na krótkiej szypułce[7]. Kwiaty są obupłciowe. Kielich składa się z 5 zielonych, zrośniętych u dołu działek. Koronę tworzy 5 dłuższych od działek płatków koloru białego, żółtego lub pomarańczowego, czasem są zaczerwienione u nasady. Płatki są wolne lub zrośnięte nasadami, mają kształt łopatkowaty, owalny, jajowaty lub lancetowaty, w czasie kwitnienia są wzniesione lub rozpostarte. Bywają owłosione od spodu, na brzegu lub na wierzchołku. Pręciki są liczne – od ośmiu do kilkudziesięciu, o różnej długości (wystają lub nie ponad okwiat). Nitki wszystkie są jednakowe, nitkowate lub zróżnicowane na nitkowate i spłaszczone (w tym także eliptyczne lub łopatkowate). Czasem część bywa zredukowana do prątniczków. Zalążnia powstaje zwykle z trzech owocolistków (5–7 u M. decapetala)[7]. Znamię jest drobne punktowe[10] lub językowate i rozdzielone na trzy łatki (5–7 u M. decapetala)[7].
Owoce
Otoczone trwałym kielichem walcowate, jajowate, maczugowate lub kubeczkowate torebki, proste lub skręcone, czasem w kształcie litery S. Otwierają się od szczytu klapami. Zawierają od kilku do wielu dziesiątek nasion. Nasiona osiągają od 0,5 do 4 mm długości i mają zróżnicowane kształty – są jajowate, gruszkowate, wydłużone, nieregularnie lub pryzmatycznie kanciaste, u niektórych gatunków są oskrzydlone[7].

Systematyka

edytuj
 
Mentzelia decapetala

Rodzaj z rodziny ożwiowatych (Loasaceae). W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny Loasoideae[13].

Wykaz gatunków[3]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-11-04] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-11-04] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Mentzelia Plum. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-05].
  4. ↑ Mentzelia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-11-05].
  5. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 39. ISBN 978-83-925110-5-2.
  6. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 358. (pol.).
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l Larry Hufford, John J. Schenk, Joshua M. Brokaw: Mentzelia Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-04].
  8. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 579, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. ↑ a b c d Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 221, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2.
  10. ↑ a b c d e f g h Klaus Kubitzki (red.), Flowering plants - Dicotyledons: Celastrales, Oxalidales, Rosales, Cornales, Ericales, Heidelberg 2004, s. 246, 251, ISBN 978-3-662-07257-8, OCLC 891765338.
  11. ↑ Charles Plumier: Nova Plantarum Americanarum Genera. Leiden 1703, S. 40f.
  12. ↑ Carl von Linné: Genera Plantarum. Leiden 1742, S. 236
  13. ↑ Genus Mentzelia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-11-05].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Menzelia&oldid=72868442”