Odznaka Nagrody Państwowej
Odznaka Nagrody Państwowej – odznaka dla osób nagrodzonych „Państwową nagrodą za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki”, nadawana w czasach PRL[1] i III RP (do roku 1992).
 Awers odznaki I stopnia, wz. 1953 | |
 Rewers odznaki, wz. 1953 | |
| Ustanowiono | |
|---|---|
| Wycofano | |
| Święto | |
| Dewiza |
NAUKA SZTUKA TECHNIKA PRL |
| Wielkość |
∅ 23 mm |
| Kruszec |
metal złocony, srebrzony lub patynowany na brązowo |
| Wydano |
325 (indywidualnych) |
Nagrody Państwowe
edytuj30 czerwca 1949 ustanowiono Państwowe Nagrody Naukowe dając wyraz szczególnej opieki państwa nad twórczością naukową, celem uczczenia wybitnych osiągnięć i zasług w dziele rozwoju nauki polskiej, które podzielono na dwa stopnie i wręczano corocznie 22 lipca (Święto Odrodzenia Polski). Nagrody przyznawane były za całokształt pracy naukowej, bądź też na najwybitniejsze dzieło wykonane (pracę opublikowaną) w ciągu trzech lat poprzedzających datę przyznania nagrody, w dziedzinie nauk technicznych, lekarskich, matematycznych, przyrodniczych, rolniczych, humanistycznych, prawno-ekonomicznych i społecznych. Istniała możliwość przyznania nagrody za prace wykonane zespołowo. Przyznawaniem nagród zajmowały się Komisje Państwowych Nagród Naukowych, a zatwierdzał je Komitet Ministrów do Spraw Kultury, który corocznie powoływał trzy pięcioosobowe Komisje Państwowych Nagród Naukowych: dla nauk technicznych; dla nauk lekarskich, matematycznych, przyrodniczych i rolniczych; dla nauk humanistycznych, prawno-ekonomicznych i społecznych[2].
30 czerwca 1950 ustanowiono Państwowe Nagrody Artystyczne[3], które również podzielono na trzy stopnie przyznawane w działach: literatury, plastyki, muzyki, teatru, kinematografii i architektury[4].
10 marca 1951 obie nagrody zostały zlikwidowane, a w ich miejsce ustanowiono Państwowe nagrody za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki[3], a oddzielną uchwałą z tego samego dnia określono skład i sposób działania Komitetu Państwowych Nagród[5].
Oddzielna uchwała z 15 kwietnia 1953 ustaliła wygląd odznaki i dyplomu[6], a uchwała z 4 kwietnia 1953 uzupełniła poprzednią uchwałę z 1951 o te ustalenia[7]. Wraz z samą nagrodą pieniężną wręczano dyplom nagrody i odznakę (noszoną na lewej piersi), którą podzielono na trzy stopnie:
- Złota Odznaka dla Odznaczonych Nagrodą Państwową I stopnia,
- Srebrna Odznaka dla Odznaczonych Nagrodą Państwową II stopnia,
- Brązowa Odznaka dla Odznaczonych Nagrodą Państwową III stopnia[1].
11 czerwca 1955 dokonano reformy nagród. Odtąd przyznawane były co dwa lata, a Komitet Nagród Państwowych podzielono na prezydium i dwa podkomitety: Podkomitet Nauki i Postępu Technicznego (podzielony na 8 sekcji: nauki społeczne; nauki biologiczne; nauki matematyczno-fizyczne; nauki techniczne; przemysł ciężki; przemysł lekki, transport, łączność i budownictwo; rolnictwo i leśnictwo) oraz Podkomitet Literatury i Sztuki (podzielony na 6 sekcji: literatura; plastyka; muzyka; teatr; film; architektura). W dziedzinie nauki i postępu technicznego przyznawano nagrody I, II i III stopnia, a w dziedzinie literatury i sztuki przyznawano nagrody I i II stopnia oraz wyróżnienie. Wysokość nagród ustalono na: 25 tys. zł dla I st., 20 tys. zł dla II st. oraz 10 tys. zł dla III st. oraz wyróżnienia[8][9].
Kolejna reforma zlikwidowała oba podkomitety, ustalając skład komitetu na prezydium i trzynaście sekcji (11 sekcji z dziedziny nauki i techniki oraz 2 sekcje z dziedziny kultury i sztuki), a kadencje członków komitetu ustalono na 4 lata. Ustalono nowy podział nagrody na dwa stopnie, przyznawane osobom indywidualnym lub zespołom. Odznaczeni otrzymywali odznakę, dyplom i premię pieniężną[10].
Szczegółowe wytyczne dotyczące zgłaszania wniosków o przyznanie nagród państwowych w 1964 ustalono 5 lutego tego roku[11]
Uchwała została zmieniona 14 kwietnia 1965: zwiększono liczbę sekcji do 14 (12 sekcji z dziedziny nauki i techniki oraz 2 sekcje z dziedziny kultury i sztuki), a także doprecyzowano które instytucje i organizacje mogły wnioskować o nagrody za pośrednictwem organów nadrzędnych (PAN, CRZZ, NOT, naczelne i centralne organy administracji państwowej, prezydia rad narodowych szczebla wojewódzkiego)[12].
Szczegółowe wytyczne dotyczące zgłaszania wniosków o przyznanie nagród państwowych w 1966 ustalono 5 lutego 1965[13]. Podobne wytyczne na 1968 ustalono 17 kwietnia 1967[14].
Reforma z 11 listopada 1975 uchwaliła m.in., że ustaleniem ilości sekcji specjalistycznych zajmowało się Prezydium Komitetu Nagród Państwowych, nagroda w każdym stopniu mogła być przyznana tylko raz, a nagroda zespołowa mogła być przyznana tylko zespołom nie przekraczającym 12 członków[15]
Uchwała z 25 czerwca 1979 dodała nową kategorię nagród specjalnych, przyznawanych za wybitne osiągnięcia związane z rozwojem gospodarki narodowej, które odznaczały się wykorzystaniem najnowszych zdobyczy nauki, techniki i metod organizacji oraz uzyskały wybitnie pozytywną ocenę społeczną. Laureatom również wręczano dyplom, odznakę i premię pieniężną[16].
W 1982 nagrody nie zostały przyznane, a wnioski przeniesiono na rok 1984[17]. Niewielkie zmiany zostały wprowadzone uchwałą z 12 grudnia 1983, m.in. ustalono wynagrodzenie dla członków komitetu (200 zł) i przewodniczącego (250 zł), a także zwrot kosztów podróży na posiedzenie komitetu[18].
Nowa ustawa w sprawie zakresu działania komitetu zniosła poprzednią uchwałę nr 210 z 1975, pozostawiając cześć artykułów w mocy i dokonując kilku niewielkich zmian[19].
Nagrody nie zostały przyznane w 1990, a wnioski przeniesiono na rok 1992[20], lecz nowa uchwała z 12 marca 1992 całkowicie zniosła Komitet Nagród Państwowych (tym samym możliwość przyznawania nagród). Uchwała weszła w życie od 23 marca 1992[21].
Wygląd odznaki
edytujOdznaka według wzoru z 1953 roku wyobrażała gwiazdę ośmiopromienną o średnicy 23 mm. Każdy promień gwiazdy tworzył trójząbkowy kwiat o kształcie lilii, pokryty białą emalią. Lilie połączone były metalem w kształcie liścia koniczyny w kolorze złocistym, srebrzystym lub patynowany na brązowo (w zależności od stopnia). Ramiona i promienie gwiazdy wiązały koło, wznoszące się nad poziom promieni, w otoku którego na czerwonej emalii umieszczony był napis literami złoconymi „NAGRODA PAŃSTWOWA I”, „NAGRODA PAŃSTWOWA II” lub „NAGRODA PAŃSTWOWA III” (w zal. od st.). W środku na czerwonej emalii nałożony był orzeł biały. Na odwrotnej stronie odznaki w środku na czerwonej emalii umieszczony był złocony monogram „PRL”, a w otoku koła na czerwonej emalii napis literami złoconymi „NAUKA – SZTUKA – TECHNIKA”. Odznaka tłoczona była w metalu złoconym, srebrzonym lub brązowionym (w zal. od st.) i zawieszona na złoconej, srebrzonej lub brązowionej (w zal. od st.) przywieszce (klamrze) w kształcie wąskiego prostokąta z wytłoczonymi liśćmi laurowymi na jednej stronie[6].
Odznaczeni
edytujŁącznie w latach 1950–1992 odznaczono indywidualnie 325 osób, w tym I st. – 101 osób, II st. – 157 osób, III st. – 67 osób[1].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Stefan Oberleitner: Polskie ordery odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705-1990. T. II (PRL). Zielona Góra: Kanion, 1999, s. 91-92.
- ↑ Uchwała Komitetu Ministrów do Spraw Kultury z dnia 30 czerwca 1949 r. w sprawie Państwowych Nagród Naukowych (M.P. z 1949 r. nr 46, poz. 621)
- ↑ a b Uchwała nr 192 Rady Ministrów z dnia 10 marca 1951 r. w sprawie ustanowienia państwowych nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki oraz trybu ich przyznawania (M.P. z 1951 r. nr 51, poz. 675)
- ↑ Za zasługi w tworzeniu kultury i sztuki 53 Nagrody Artystyczne. Uchwała Prezydium Rządu. „Życie Radomskie”. Nr 209 (2069), s. 1-2, 1 sierpnia 1950.
- ↑ Uchwała nr 194 Rady Ministrów z dnia 10 marca 1951 r. w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Państwowych Nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki (M.P. z 1951 r. nr 51, poz. 676)
- ↑ a b Zarządzenie nr 51 Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 1953 r. w sprawie odznak i dyplomu dla nagrodzonych państwowymi nagrodami za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki (M.P. z 1953 r. nr 46, poz. 539)
- ↑ Uchwała nr 248 Rady Ministrów z dnia 4 kwietnia 1953 r. o uzupełnieniu uchwały z dnia 10 marca 1951 r. w sprawie ustanowienia państwowych nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki oraz trybu ich przyznawania (M.P. z 1953 r. nr 37, poz. 463)
- ↑ Uchwała nr 431 Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1955 r. w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki (M.P. z 1955 r. nr 57, poz. 703)
- ↑ Uchwała nr 432 Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1955 r. w sprawie powołania Prezydium Komitetu Nagród Państwowych oraz Prezydium Podkomitetu Nauki i Postępu Technicznego i Podkomitetu Literatury i Sztuki
- ↑ Uchwała nr 410 Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1963 r. w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych w dziedzinie nauki, techniki oraz kultury i sztuki (M.P. z 1964 r. nr 1, poz. 1)
- ↑ Obwieszczenie Przewodniczącego Komitetu Nagród Państwowych z dnia 5 lutego 1964 r. w sprawie zgłaszania wniosków o przyznanie nagród państwowych w dziedzinie nauki, techniki oraz kultury i sztuki w 1964 r. (M.P. z 1964 r. nr 11, poz. 50)
- ↑ Uchwała nr 80 Rady Ministrów z dnia 14 kwietnia 1965 r. zmieniająca uchwałę w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych w dziedzinie nauki, techniki oraz kultury i sztuki (M.P. z 1965 r. nr 21, poz. 96)
- ↑ Wytyczne Prezydium Komitetu Nagród Państwowych z dnia 16 kwietnia 1965 r. w sprawie trybu zgłaszania wniosków o przyznanie nagród państwowych w dziedzinie nauki, techniki oraz kultury i sztuki w 1966 r. (M.P. z 1965 r. nr 21, poz. 100)
- ↑ Wytyczne Prezydium Komitetu Nagród Państwowych z dnia 17 kwietnia 1967 r. w sprawie trybu zgłaszania wniosków o przyznanie nagród państwowych w dziedzinie nauki, techniki oraz kultury i sztuki w 1968 r. (M.P. z 1967 r. nr 23, poz. 108)
- ↑ Uchwała nr 210 Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1975 r. w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1975 r. nr 38, poz. 224)
- ↑ Uchwała nr 92 Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 1979 r. zmieniająca uchwałę w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1979 r. nr 17, poz. 103)
- ↑ Uchwała nr 141 Rady Ministrów z dnia 5 lipca 1982 r. zmieniająca uchwałę w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1982 r. nr 17, poz. 141)
- ↑ Uchwała nr 179 Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1983 r. zmieniająca uchwałę w sprawie powołania oraz zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1983 r. Nr 42, poz. 238)
- ↑ Uchwała nr 211 Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1985 r. w sprawie zakresu działania Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1985 r. nr 43, poz. 282)
- ↑ Uchwała nr 18 Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie nagród państwowych w 1990 r. (M.P. z 1990 r. nr 3, poz. 21}
- ↑ Uchwała nr 21 Rady Ministrów z dnia 12 marca 1992 r. w sprawie zniesienia Komitetu Nagród Państwowych (M.P. z 1992 r. nr 9, poz. 62)
